«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է քաղաքագետ Միքայել Զոլյանը:
– Պարոն Զոլյան, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը ստորագրեց Ռուսաստանի նկատմամբ նոր պատժամիջոցներ սահմանելու վերաբերյալ օրենքը: Պատկերացնո՞ւմ եք Հայաստանի վրա այդ պատժամիջոցների բացասական ազդեցության չափը:
– Այդ պատժամիջոցները հարվածելու են ՌԴ-ի տնտեսությանը, ու քանի որ ՀՀ տնտեսությունն էլ ՌԴ-ից է կախված, համապատասխանաբար մեզ էլ են հարվածելու: Բայց որքան հասկանում եմ, այնպես չէ, որ անմիջապես հենց հիմա ճգնաժամ կսկսվի. այդ պատժամիջոցների արդյունքում փակվում են ապագայի հնարավորությունները, ՌԴ-ի համար զարգացման հեռանկարները բավականին սահմանափակվում են: Այստեղ երկարաժամկետ հետևանքների մասին պետք է խոսել: Պատժամիջոցները, բնականաբար, ՀՀ-ի վրա էլ կազդեն, այլ հարց է, որ ՀՀ-ն կարող է սպասվող վնասը փորձել փոխհատուցել այլ ճանապարհներով ՝ Եվրամիության կամ Չինաստանի հետ համագործակցելով: Պարզ է, որ առաջիկա տարիներին ՌԴ տնտեսության մեջ դրական փոփոխություններ չեն սպասվում, համապատասխանաբար նաև՝ ՀՀ տնտեսության մեջ:
– Բայց ԵՏՄ-ին անդամակցելուց հետո Արևմուտքը կարծես թե Հայաստանում կրճատեց իր ֆինանսական ծրագրերը:
– ՀՀ տնտեսական խնդիրները չեն կարող լուծվել արտաքին որևէ ուժի շնորհիվ, դրանց հիմնական պատճառները ներքին են. օլիգարխիկ համակարգ, կոռուպցիա, անկախ դատարանների բացակայություն: Այս պայմաններում տնտեսությունը չի կարող զարգանալ: Բայց, օրինակ, տեսնում ենք, որ մեր պաշտոնյաները լավ չեն հասկանում ՏՏ ոլորտից, դրա համար էլ դեռ չեն կարողանում միջամտել, ու այդ ոլորտում զարգացում է տեղի ունենում: Քանի դեռ Հայաստանում ներդրումները երաշխավորված չեն, և ամեն ինչ կախված է այս կամ այն պաշտոնյայի կամքից, ապա ներդրումների մասին մտածելն ավելորդ է: Եթե անգամ վաղը ԵՄ-ն միլիոններ տա, դրանք կգողացվեն և արդյունք չեն տա: Այլ հարց է, որ եթե ժամանակին ստորագրվեր Ասոցացման համաձայնագիրը, ու դրա բոլոր դրույթները կատարվեին, դա կհանգեցներ բարեփոխումների: Բայց ԵՏՄ-ն իր առաջ նման բարեփոխումների խնդիր չի դնում:
– «Ելք» դաշինքի անդամները ԵՏՄ-ից դուրս գալու հարց են բարձրացնում: Ճի՞շտ է այդ կառույցից Հայաստանի դուրս գալը:
– Պետք է հարցին իրատեսորեն մոտենանք. ՀՀ-ն չի կարող ԵՏՄ-ից դուրս գալ հենց այն պատճառով, որով մտավ: Դա կհանգեցնի ՌԴ-ի հետ լուրջ խնդիրների: ԵՏՄ-ում գտնվելը քաղաքական որոշում էր, որը կապ ուներ ՀՀ քաղաքական էլիտայի շահերի, ինչպես նաև ՀՀ անվտանգության խնդիրների հետ: Այլ հարց է, որ ԵՏՄ բոլոր երկրները, այդ թվում և ՀՀ-ն փորձում են իրենց համար հնարավորինս նպաստավոր պայմաններ ձեռք բերել հենց ԵՏՄ կազմում: Դա մենք տեսնում ենք Բելառուսի, Ղազախստանի դեպքում: Այդ երկրների նախագահները երբեմն խիստ քննադատում է ՌԴ-ին: ՀՀ-ն էլ փորձում է նույն մարտավարությունն օգտագործել և ցույց տալ, թե տեսեք՝ ՀՀ-ում կան ուժեր, որոնք դեմ են ԵՏՄ-ին: ՀՀ-ն այդպիսով ցանկանում է ինչ-որ զիջումներ ստանալ: Իրականում «Ելք»-ը շատ լավ հասկանում է, որ այսօր ՀՀ-ն ԵՏՄ-ից դուրս չի գալու:
– Ռուսահպատակությունից դուրս գալու և ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները սերտացնելու կոչով հանդես եկան «Սասնա ծռերի» մի շարք անդամներ: Նույն ենթատե՞քստն ունի այդ հայտարարությունը:
– «Սասնա ծռերին» կարելի է ներքաղաքական կոնտեքստում դիտարկել, և նրանց հիմնական մեսիջն ուղղված է ՀՀ իշխանություններին: Արտաքին քաղաքական բաղադրիչը երկրորդական է, որ ՀՀ իշխանություններն ինքնուրույն չեն ու չեն կարողանում ապահովել ՀՀ անկախությունը: Ամեն դեպքում ՌԴ-ի հետ հարաբերություններն ավելի հավասար ու փոխշահավետ դիսկուրսն այսօր ՀՀ-ում առկա է և տարբեր ձևերով արտահայտվում է:
– Համաձա՞յն եք, որ ՀՀ գրեթե ողջ քաղաքական դաշտը, այդ թվում և ընդդիմությունը՝ չնչին բացառություններով, կրում է ՌԴ-ի ազդեցությունը:
– Այսօր եթե դուք հավակնում եք իշխանության գալու, և եթե ՌԴ-ն դրան դեմ լինի, ապա այդ վերաբերմունքը ձեզ կխանգարի: Այդպիսով որևէ քաղաքական ուժ չի ցանկանում հակառուսական երևալ: Կարծում եմ՝ դա է պատճառը, որ քաղաքական ուժերը խուսափում են հակառուսական հայտարարություններ անելուց: Հասարակության մեջ էլ ՌԴ-ի նկատմամբ վերաբերմունքն ավելի շատ դրական է: Իհարկե, պետք է առանձնացնել, թե որ սոցիալական խմբերն ինչ դիրքորոշում ունեն՝ որքան երիտասարդ են, անգլերեն գիտեն, արտասահմանում են սովորել, այնքան արևմտամետ են: Բայց եթե ՀՀ-ում անկախ հարցում անցկացվի, կպարզվի, որ ՌԴ-ն բարեկամ է համարվում, ոչ թե ՀՀ անկախությանը վտանգի տակ պահող երկիր:
– Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում ՀՀ ներքաղաքական իրավիճակը, երբ մեծ դժգոհություններ չկան: Սա խաղաղությո՞ւն է փոթորկից առաջ:
– Կարծում եմ՝ սա ոչ թե անդորր է, այլ քաղաքական գործընթացներն ավելի չերևացող են դարձել: Այսօր մրցակցությունը գնում է ոչ թե իշխանության և ընդդիմության միջև, այլ իշխանությունների ներսում կա որոշակի մրցակցություն ՝պայմանավորված 2018թ. ապրիլին վարչապետի պաշտոնի շուրջ՝ Կարեն Կարապետյա՞նը կմնա, թե՞ Սերժ Սարգսյանը կդառնա:
– Իսկ Ձեր կարծիքով՝ այդ հարցում որոշիչն ով կամ ինչն է լինելու: Պարզ է, որ Կ. Կարապետյանը կցանկանա շարունակել պաշտոնավարել, Ս. Սարգսյանն էլ՝ դառնալ վարչապետ: Այս հարցո՞ւմ էլ է ՌԴ-ի ազդեցությունը որոշիչ:
– Իմ տպավորությամբ՝ Ս. Սարգսյանը կցանկանար դառնալ վարչապետ, բայց խնդիրն այն է, թե Արևմուտքի տեսանկյունից դա ինչպես կընկալվի: Դա կընկալվի՞ որպես ժողովրդավարական երկրին հարիր քայլ: Կարևոր է, թե դա ինչպես կընկալվի նաև ՌԴ-ի կողմից: Կարծիք կա, որ Կ. Կարապետյանը բավականին ժողովրդականություն է վայելում, և հենց այնպես նրանից ազատվելը դժվար կլինի: Եթե նրա կառավարությունը լուրջ սխալներ թույլ չտա, կարծում եմ՝ նրանից ազատվելը կարող է բարդ լինել: Իհարկե, իրավական խնդիրներ կան՝ 5 տարի ՀՀ-ում մշտական բնակության պահանջը, բայց գիտեք, որ Հայաստանում նման խնդիրները լուծվում են: Կարծում եմ՝ վարչապետի ով լինելու հարցը կախված է ներքին և արտաքին գործոնների համակցությունից: Ամեն դեպքում Ս. Սարգսյանը չի պատրաստվում հեռանալ քաղաքականությունից, նա 2018թ. հետո կունենա լուրջ ներքաղաքական ազդեցություն:
