«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է հրապարակախոս Արա Նեդոլյանը։
– Պարոն Նեդոլյան, ընտրություններից հետո չեն դադարում քննարկումները ներիշխանական, ներհամակարգային, ներէլիտար պայքարի շուրջ: Ըստ Ձեզ՝ կա՞ այդպիսի պայքար, թե՞ ոչ:
– Հիմնական տպավորությունս այն է, որ նման պայքար չկա, այն բեմադրվում է հանրային հետաքրքրությունը պահպանելու համար: Արդեն շուտով քսան տարի է, ինչ եղած իշխանական համակարգը փաստացի դաստիարակվում է մեկ ուղղությամբ՝ չունենալ առանձնահատկություն, յուրահատկություն, չունենալ քաղաքական, տեսական համոզմունքներ, իմանալ, որ իշխանությունը բիզնես է և ուրիշ ոչինչ: Անշուշտ, լինում են նաև բիզնես-վեճեր, որոնց հաղթահարման համար նախատեսված են ինչ-որ ոչ ֆորմալ ձևեր ու ատյաններ: Երկրորդ պայմանն է՝ խուսափել փոփոխությունից ու տնտեսական զարգացումից, որ տնտեսական վեճերը չսրվեն ու ձեռք չբերեն հանկարծ քաղաքական չափում, իշխանությունը չքաղաքականացվի: Այդ նպատակներին հասնելու համար ընտրվում կամ դաստիարակվում են համապատասխան մարդիկ, որոնք և կազմում են իշխող ընտրանին: Նոր մարդկանց, նոր տիպի հենց մարդկանց, որոնք ունեն ու ձևակերպում են ինչ-որ գաղափարներ, մենք այնտեղ չենք տեսնում, ուրեմն ինչ-որ բան անելու, համենայնդեպս, միտումը բացակայում է, թեև կարող է մեխանիկորեն, ինքնըստինքյան ինչ-որ բան փոխվել, բայց դրա միտումն էլ չկա:
– Ի՞նչ հնարավոր ելքեր կան այս իրավիճակում, երբ ընդդիմությունը պահանջներ չի դնում, իշխանության ներսից հնարավո՞ր է փափուկ իշխանափոխություն:
– Անձերի, պաշտոնների առումով կարող է, բայց վարած քաղաքականության իմաստով՝ ոչ, որովհետև չմոռանանք այդ ամենի նպատակը՝ չվարել ոչ մի քաղաքականություն, չքաղաքականացնել, որ չառաջանա զարգացում, փոփոխություն, մարտահրավեր: Եթե անհրաժեշտ լինի փոխել, օրինակ, երկրի արտաքին-քաղաքական կոնտեքստը, օրինակ՝ պուտինյանից անցնել եվրոպականի, ապա նույնիսկ դա կարող է արվել, եվրոպացում առանց բարեփոխումների, ինչպես ժամանակին եղավ, օրինակ, Բուլղարիայում: Դա դեռ տեսական հնարավորություն է, հիշատակում եմ սա, որովհետև պուտինյան համակարգի ճգնաժամը երևում է ու ուժեղանալու է, ինչը կարող է հարցականի տակ դնել մեզ մոտ իշխող համակարգի կայունությունը, և նա կարող է ձգտել սահուն կերպով ճամբարափոխ լինել: Իսկ ոչ քաղաքական ու չզարգացող երկիր կարգավիճակից, պայմանաձևից, կարծում եմ, մենք կարող ենք դուրս գալ միայն քաղաքական ընդդիմադիր շարժման հաղթանակի հետևանքով:
– Խոսվում է արտախորհրդարանական հզոր շարժում ձևավորելու անհրաժեշտության մասին: Որքանո՞վ է հնարավոր այս փուլում, երբ հետընտրական զարգացումներ չեղան, արդյունքները գրեթե չվիճարկվեցին:
– Այո, շատ բարդ է՝ իհարկե, որ հինգ տարի մեզ չի սպասում ոչ մի ընտրություն, բայց և մյուս կողմից՝ հենց ընտրությունների հետ կապվածությունը մեր քաղաքական կյանքի թուլություններից մեկն էր, այն առաջանում էր ընտրությունից ընտրություն, հնարավորության (օպորտունիզմի) եղանակով և բացակայում էր դրանց մեջտեղում: Դրա հետ եմ կապում նաև թույլ հետաքրքրությունը արժեքների, գաղափարների ու ծրագրերի նկատմամբ, խորքային քաղաքական համոզմունքների որոշ պակասը քաղաքական շրջանակներում: Գաղափարական, բուն քաղաքական ուժի առաջացման անհրաժեշտությունը մնում է, որպեսզի կարողանանք վերջապես գիտակցված ծրագրավորել մեր ապագան: Ինչքան գիտեմ, նման համատեքստում քննարկումներ չեն ընթանում, ավելի շուտ՝ խոսքը գնում է ևս մի անգամ մարդկանց փողոց դուրս բերելու ծրագրի մասին, ինչը ես, իհարկե, ողջունում եմ իբրև բաց հասարակության անհրաժեշտ դրսևորում, բայց ոչ իբրև քաղաքական ծրագիր:
– Առհասարակ ֆորս-մաժորի նախադրյալներ տեսնո՞ւմ եք, եթե խոստացված ներդրումներն էլ չլինեն։ Կարեն Կարապետյանի հրաժարականի պատճառ կառաջանա՞, եթե խոստացված ծրագրերը կյանքի չկոչվեն. 7-8 ամիսներին այդպես էլ դրական տեղաշարժ չգրանցվեց։
– Մեր նախորդ զրույցներից մեկում ասացի, որ տասը հազարանոց իշխանությունը դրանով հենց արդեն շատ անկայուն է, կաշառված ընտրողը գիտի, որ իր «ընտրած» իշխանությունը իրականում ընտրված չէ, այսինքն՝ ոչ լեգիտիմ է: Մենք ասում էինք, որ իշխանության նպատակն է թույլ չտալ զարգացումը, և դրական զարգացման դեպքում դա հաջողվում է: Օրինակ՝ տասը տարի է՝ ՀՆԱ-ն անփոփոխ է, տատանվում է 10 միլիարդի շրջանակներում:
Աշխարհում բավականին բացառիկ բան է սա, պատահում է միայն Աֆրիկայում, դրան հասնելու համար հարկավոր են ակտիվ ջանքեր, ինքնաթողի մատնված ՀՆԱ-ն ինքնաբերաբար, անխուսափելիորեն աճում է: Բայց կա նաև բացասական զարգացում, դեգրադացում, երբ նույն անփոփոխ ՀՆԱ-ն կուտակվում է ավելի ու ավելի սակավաթիվ զանգվածի ձեռքում: Մենք դա պարզ տեսնում ենք՝ համեմատելով տասը տարում փոխված գները ու անփոփոխ մնացած աշխատավարձերն ու կենսաթոշակները: Հիմա բացասական զարգացումը գնում է սահուն, մոտ 2005 թվականից, մինչ այդ իշխանությունը միայն մեկ անգամ, կարծեմ՝ հենց 2005-ին, կտրուկ ավելացրեց, գրեթե կրկնապատկեց աշխատավարձերն ու թոշակները: Ինձ համար պարզ է, որ այժմ եկել է դրանք նորից կրկնապատկելու պահը: Դա կապ չունի զարգացման, արդիականացման, ակտիվ սոցիալ-տնտեսական կառավարման հետ, դա կապ ունի միայն կայունության պահպանման, կուտակված բացասական զարգացումը «հետ բերելու» անհրաժեշտության հետ: Եթե դա չարվի՝ սահուն վատթարացումը կարող է գեղեցիկ մի օր, որևէ ոչ լուրջ թվացող պատճառով կամ նույնիսկ առանց որևէ պատճառի բերել համակարգի կտրուկ փլուզման: Դա տեսնում ենք մենք, տեսնում է նաև իշխանությունը, չի կարող չտեսնել, որովհետև փլուզումը իր մաշկին ավելի մոտ է լինելու: Հիմա՝ Կարեն Կարապետյան, ծրագրեր-ներդրումներ-լալա խոսակցությունները հետաքրքիր չեն:
Պարզ է, որ նա ապաքաղաքական, ապագաղափարական անձ է և չէր կարող լինել ներկա իշխանությունում արդեն նշված պատճառով՝ դա վտանգում է կայունությունը, հղի է զարգացումով: Կարեն Կարապետյանի հարցը, ինտրիգը, իմ կարծիքով, հետևյալն է՝ կարո՞ղ է նա արագ, մեկ տարում հետ բերել ապակայունացմամբ հղի կուտակված բացասական զարգացումը, թե՞ ոչ: Դրա ակնկալիքով է նա նշանակված, դրա հետ է կապված որոշ ինտրիգը, լարումը, հետաքրքրությունը նրա նկատմամբ: (Հիշում ենք, որ դա ոչ թե քաղաքական, բոլորիս վերաբերող, այլ զուտ ներիշխանական, ադմինիստրատիվ թեմա է): Կա՛մ նա կատարում է այդ առաքելությունը, կոպիտ ասած՝ կրկնապատկում մեկ տարում ժողովրդի եկամուտները և դրանով կանխում կտրուկ ճգնաժամը, կամ էլ նա չի անում դա, իսկ Դուք ասում եք որ չի անում, ես էլ Ձեզ հետ համաձայն եմ. ո՞ւր են եկամուտները՝ չկան, և ուրեմն իշխանությունը պատրաստվում է ծրագիր Բ-ին, այն է՝ տեսնելով, որ ճգնաժամը անխուսափելի է դառնում, արհեստականորեն նախաձեռնել այն՝ փորձելով պահել կառավարելիությունը: Այդ դեպքում, ինչ խոսք, նորից շանս է առաջանում նաև քաղաքական հասարակության համար, բայց մի դեպքում՝ եթե նա արդեն խաղաղ ժամանակ ունի համոզմունքներ, գաղափար ու ծրագիր:
