Արցախում հունիսի 18-ին ավարտվեց Հայկական քաղաքական ուժերի երրորդ ֆորումը, որը նվիրված էր հիմնականում Արցախյան հարցի կարգավորմանը։ Ֆորումի ավարտին մասնակից քաղաքական ուժերն ընդունել են բանաձև, որում կարևորվում է միջազգային հարթակներում Արցախի և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքական ուժերի համագործակցությունը։ Կարևորվում է նաև Արցախի Հանրապետության ուղղակի մասնակցությունը հարցի կարգավորման շուրջ ընթացող բանակցություններում։
Արցախի քաղաքական կուսակցություններից երկուական ներկայացուցիչ է մասնակցել ֆորումին։ «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում Արցախի խորհրդարանի Դաշնակցություն խմբակցության պատգամավոր Լեռնիկ Հովհաննիսյանն ասաց, որ քննարկումները հիմնականում արդյունավետ էին՝ քննարկվել են հիմնականում հայկական երկու պետությունների առջև ծառացած մարտահրավերները, դրանց լուծման տարբերակները։
Մեր զրուցակիցն ընդգծեց, որ թեպետ քննարկման ֆորմատը ենթադրում էր քաղաքական ուժերի մասնակցություն, իր համար ցանկալի կլիներ, որ ներկա լինեին թե՛ Հայաստանի և թե՛ Արցախի արտաքին գործերի նախարարությունների ներկայացուցիչները, քանի որ շեշտադրումը հիմնականում Արցախյան հարցի կարգավորումն էր:
«Լավ է, որ վերլուծաբանները, քաղաքական ուժերը արտահայտել են իրենց դիրքորոշումները։ Շատ հաճախ եղել են իրարամերժ կարծիքներ, բայց ամեն դեպքում քննարկումները մեզ համար ողջունելի են։ Հակադիր կարծիքներից է ծնվում այն միասնական դիրքորոշումը, որ այսօր անհրաժեշտ է մեր ժողովրդին»,- ասաց Հովհաննիսյանը։
Մեր դիտարկմանը, թե Արցախում ավելի ռադիկալ են տրամադրված հարցի կարգավորմանը, քան Հայաստանում՝ այն կոնտեքստում, որ Արցախում բացառում են որևէ փոխզիջում, պատգամավորն արձագանքեց. «Միանշանակ, այո՛, Արցախի ուժերը այն կարծիքին են, որ փոխզիջման մասին խոսել չի կարելի՝ լինի Մադրիդյան, թե Կազանյան փաստաթուղթ, մեր բառապաշարում փոխզիջում չկա։ Հայաստանյան վերլուծաբանները նույնպես ասացին, որ այս պահին փոխզիջում բառը մեր բառապաշարից պետք է դուրս գա։ Այո՛, մենք տեսանք, որ Հայաստանում խորհրդարանական ընտրություններում մի քաղաքական ուժ քարոզարշավի իր սկզբունքը հենց այդ փոխզիջոմն էր համարում, բայց թե ինչի դիմաց՝ այդպես էլ այդ քաղաքական ուժը չտվեց այդ հարցի պատասխանը։
Ինձ հայտնի ուժերը Արցախում որևէ զիջման հարց չեն դնում։ Ես ինքս մեծամասնական ընտրակարգով ընտրվել եմ Քաշաթաղի, Շուշիի շրջանից՝ այդ հարցը շատ ցավոտ է այնտեղ ընկալվում, մարդիկ իրենց այդ հողի լիարժեք տերն են զգում։ Հիմա խոսել փոխզիջումներից՝ անընդունելի է, թևաթափ են անում մարդկանց, մենք մեր բառապաշարից պետք է հանենք այդ բառը։ Փոխզիջումների մասին խոսելը այս պահին, ըստ իս դավադրություն է»,- կարծում է Լեռնիկ Հովհաննիսյանը։
Մեր այն դիտարկմանը, թե Կազանյան ու Մադրիդյան սկզբունքներին այսօր այլընտրանք չի առաջարկվում, ու ոչ մի այլ տարբերակ տեղ չէր գտել նաև ֆորումի եզրափակիչ բանաձևում, պատգամավորն արձագանքեց. «Այսօր որևէ փաստաթուղթ չի գործում։ Այն իրավիճակում, երբ Ադրբեջանը ագրեսիվ քաղաքականություն է վարում՝ մեր օրակարգից դուրս է գալիս բանակցությունների և ինչ-որ փաստաթղթերի քննարկման իմաստը։ Այսօր ունենք այնպիսի իրավիճակ, որ որևէ փաստաթղթի մասին խոսելը անիմաստ ժամանակի վատնում է։
Ես կարծում եմ, որ մեր անվտանգության երաշխավորը հայկական զինված ուժերն են, հակահարված հասցնող ուժն էլ հայկական բանակն է։ Ուղղակի պետք է միջազգային հանրությանը ստիպենք հաշտվել այն իրականությանը, որ ունենք. իսկ դա Ադրբեջանի վարած ահաբեկչական գործողություններն են՝ մեր ժողովրդի, մեր պետության դեմ»։
Արցախի խորհրդարանի «Հայրենիք» խմբակցության ղեկավար Արթուր Թովմասյանը «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում ասաց, որ ֆորումի ընթացքում բոլորը հնարավորություն են ունեցել հայտնել իրենց տեսակետը։ Ըստ նրա՝ մասնակցիները համակարծիք էին մի հարցում՝ պետք է կարգավորման հետ կապված կոշտ դիրքորոշում ունենալ։
Դիտարկմանը, թե Հայաստանում կան քաղաքական ուժեր, որոնք փոխզիջումներին դեմ չեն, Արթուր Թովմասյանն արձագանքեց. «Ես զիջողական տրամադրություն չեմ տեսել ողջ ֆորումի ընթացքում։ Բոլորն էլ միակարծիք են՝ այսօր դրա մասին խոսելն անիմաստ է։ Դուք գիտեք, որ մեզ մոտ ՀՀ ԱԺ նախագահի գլխավորած պատվիրակությունն էր, ու Ադրբեջանի ԶՈԻ-երի սադրիչ գործողությունների հետևանքով մենք ունեցանք զոհեր, ու իմ կարծիքով՝ ֆորումի մասնակիցների մեջ ավելի մեծ ատելություն սերմանվեց Ադրբեջանի նկատմամբ։
Վստահության մթնոլորտ չկա՝ ՀՀ նախագահի կորշտ դիրքոշումն էլ փաստ է՝ առանց Արցախի կարգավիճակի որևէ զիջման մասին խոսել չի կարելի։ ՀՀ նախագահն ասել է՝ փոխզիջումներին՝ այո՛, զիջումներին՝ ոչ։ Իմ կարծիքով՝ ՀՀ իշխանությունների կողմից պետականամետ գործողություններ են տարվում, և ՀՀ իշխանությունները պաշտպանում են Արցախի ժողովրդի շահերը»։
Դիտարկմանը, թե ֆորումի ընթացքում կարծիք է հնչել, որ պետք է առհասարակ բառապաշարից հանել փոխզիջում բառը, Արթուր Թովմասյանն արձագանքեց. «Մենք այդ փոխիզջումն արել ենք 1994-ի Բիշքեկի պայմանագրով։ Այս փուլում փոխզիջումների մասին խոսք լինել չի կարող։ Պետք է կարգի բերենք առաջնագիծը, բոլորիս ուշադրության կենտրոնում պետք է լինի հայ զինվորը։ Կուզեմ, որ նույն տրամադրությունը լինի նաև Հայաստանում»։