Kavkazoved.info-ն վերջերս գրել էր, որ Ռուսաստանում Հայաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպան Վարդան Տողանյանը բախվել է ինչպես գործընկերների, այնպես էլ որոշ կլանների ու քրեական խմբավորումների դիմադրությանը և ստիպված է եղել ընտանիքին որոշ ժամանակով Եվրոպա ուղարկել: Հայաստանի դեսպանատան աղբյուրն անանունության պայմանով պորտալի հետ զրույցում պատմել է, որ նոր դեսպանը որոշ կոմերցիոն կառույցներից պահանջել է ազատել Հայաստանի դեսպանատանը պատկանող տարածքները և փաստացի զինված դիմադրության է հանդիպել: Այս հրապարակումը կարծես թե չհերքվեց ոչ դեսպանի և ոչ էլ ԱԳՆ-ի կողմից:
Խնդիրն այն է, որ Հայաստանի շատ դեսպանատներում նույն խայտառակ վիճակն է, և դա հետևանք է մի քանի կարևոր հանգամանքի: Հայաստանն, ըստ էության, չունի արտաքին քաղաքական օրակարգ: Մեր դիվանագիտությունը կաղում է նույնիսկ այնպիսի կարևոր հարցում, ինչպիսին է ԼՂ խնդիրը: Պատահական չէ համընդհանուր այն կարծիքը, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը փոշիացնում է այն հաղթանակը, որը ձեռք է բերվում ռազմի դաշտում՝ զինվորի անձնազոհության, սպայի պրոֆեսիոնալիզմի շնորհիվ: Հայտնի ճշմարտություն է, որ արտաքին քաղաքականությունը ներքինի շարունակությունն է: Չի կարող լինել անորակ իշխանություն՝ իր ձախողված ներքին քաղաքականությամբ, և նպատակային արտաքին քաղաքականություն, որակյալ դիվանագիտություն: Ամեն ինչ պետք է դիտարկել համակարգային միասնական տրամաբանության մեջ:
Շատ ավելի գլոբալ ու խորքային խնդիր է այն, որ Հայաստանն, ըստ էության, զրկված է ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն վարելու հնարավորությունից, և մեր իշխանություններն ու դիվանագիտական կորպուսը շատ հաճախ սպասարկում են ռուսական շահեր: Սա հատկապես տեսանելի է այն քվեարկություններից, որ Հայաստանի ներկայացուցիչները կատարում են միջազգային կառույցներում: Հայաստանի արտաքին քաղաքականության էական կաշկանդում տեսնում ենք անգամ հարևան Իրանի հետ հարաբերություններում, երբ մեր դիվանագիտությունն ակնհայտ «խուլ ու համր» է Թեհրանից եկող ազդակների հանդեպ:
Համակարգային և քաղաքական այս ոչ բարենպաստ ֆոնը պատճառ է, որ դիվանագիտական կորպուսը համալրվի ոչ թե պրոֆեսիոնալիզմի գնահատման չափանիշով, այլ քաղաքական նպատակահարմարությամբ կամ բիզնես-շահերով:
Բերենք մի քանի մասնավոր օրինակներ: Օրինակ՝ 1999թ.-ի հոկտեմբերի 27-ից հետո պետք էր «փակել» Անդրանիկ Մանուկյանի բերանը: Նա սկզբում նշանակվեց նախարար, հետո իշխանությունները գտան «շառից-փորձանքից» հեռու տարբերակը՝ նրա համար նախատեսելով Ուկրաինայում Հայաստանի դեսպանի պաշտոնը: Ավելորդ է ասել, որ Մանուկյանը Կիևում դիվանագիտական գործունեություն չի ծավալում և ավելի շատ զբաղված է սեփական և իր խնամի Գագիկ Ծառուկյանի բիզնես-շահերի լոբբիզմով: Ավելին, Մանուկյանի պաշտոնավարումը նույնիսկ սպառնալիք է հայ-ուկրաինական հարաբերությունների համար, որովհետև մեր դեսպանը հատկապես սերտ կապեր ուներ նախկին ռուսամետ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի կոռումպացված շրջապատի հետ: Այսինքն՝ մենք ավելի շուտ գործ ունենք ոչ թե դեսպանատան, այլ կոմերցիոն կառույցի հետ:
Ըստ այդմ, բացարձակապես զարմանալի չէ այն աղմուկը, որ բարձրացել է Մոսկվայում մեր դեսպանատան շուրջ: Հիշենք, թե մեկ-երկու ամիս առաջ ինչպես էր ռուսական պրոպագանդայի դեմքերից մեկը՝ Վլադիմիր Սոլովյովը, Երևանում ծաղրում Ռուսաստանում մեր նախկին դեսպանին:
Տխուր մի օրինաչափությամբ Հայաստանի դեսպաններ են նշանակվել ոլորտի դիլետանտներ՝ միայն այն պատճառով, որ Հայաստանում կորցրել են պաշտոններ: Այդպես է Սերժ Սարգսյանն «առել» խորհրդարանի նախկին նախագահ Արմեն Խաչատրյանի, լեգենդար ծանրորդ Յուրի Վարդանյանի, նույնիսկ Վայոց ձորի նախկին մարզպետ Էդգար Ղազարյանի «խաթրները»: Թերևս ցանկը շարունակելու կարիք չկա:
Հավելենք միայն, որ հաճախ դիվանագիտական գործունեության են ուղարկվում մարդիկ, որոնց իշխանությունը որոշել է «դուրս գրել» էլիտայից: Ամենաթարմ օրինակը Յուրի Խաչատուրովն է, իր հերթին է սպասում Հերմինե Նաղդալյանը:
Նոր Սահմանադրությունը նախատեսում է, որ այսուհետ դեսպանները պետք է հաստատվեն ԱԺ-ում: Սա, իհարկե, գոնե տեսականորեն լավատեսություն է ներշնչում, որ վերջապես կազատվենք դիվանագիտական «խոտանից»: Բայց հենց հիշում ենք, թե կադրային ինչպիսի «ծաղկաբույլ» է հավաքված գործող խորհրդարանում, ակամայից ապավինում ենք ժողովրդական հայտնի ասացվածքին՝ Աստված էլ բեթարից ազատի: