Քեմալ Աթաթուրքի Թուրքիան այլևս չկա, կա Էրդողանի Թուրքիան: Սա նոր, իսլամիստական Թուրքիա է՝ անկանխատեսելի բնավորություն և ֆյուրերական հայացքներ ունեցող ղեկավարով: Ըստ էության, սա այն նույն Թուրքիան է, որտեղ կոտորեցին հայ և հույն բնակչությանը: «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում այսպիսի տեսակետ հայտնեց ռուսաստանցի արևելագետ, Մերձավոր Արևելքի ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին՝ խոսելով Թուրքիայի վերջին իրադարձությունների մասին:
– Սահմանադրական հանրաքվեն Թուրքիայում, կառավարման համակարգի փոփոխությունը և ընդհանրապես սկսված արմատական փոփոխությունների այս գործընթացը ի՞նչ ազդեցություն կունենան Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականության, հարևան պետությունների հետ հարաբերությունների վրա:
– Նույնիսկ պատկերացում չունեմ: Այդ հարցը հարկավոր է տալ Էրդողանին: Ոչ ոք, նրանից բացի, չի զբաղվելու Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականությամբ: Նա նոր ժամանակների օսմանյան սուլթանն է, այնպես որ՝ պետք է նրան զանգել ու հարցնել:
– Սա նշանակում է, որ նոր Թուրքիա՞ ենք տեսնելու:
– Սա նշանակում է, որ Քեմալ Աթաթուրքի Թուրքիան այլևս չկա: Կա Էրդողանի Թուրքիան, և սա ամենևին էլ լավատեսական կանխատեսում չէ:
-Իսկ սա որքանո՞վ է հետաքրքիր Ռուսաստանի քաղաքականության տեսանկյունից:
– Ռուսաստանը նայելու է այն ամենին, ինչ տեղի կունենա թուրքական քաղաքականության մեջ, և արձագանքելու է դրան: Այժմ վաղ է նախնական կանխատեսումներ անել: Ես երբեք կանխատեսումներ չեմ անում:
– Ի՞նչ կարող եք ասել Հայաստանի մասին այս համատեքստում:
– Իսկ ի՞նչ պիտի ասեմ Հայաստանի մասին: Ըստ երևույթին, Հայաստանն ինքը պիտի փորձի գնահատել իրավիճակը իր տեսանկյունից: Հայաստանում կան շատ լավ փորձագետներ, այդ թվում՝ Թուրքիայի հարցերի մասնագետներ, որոնք բնականաբար կսկսեն հետևել, թե ինչ ուղղությամբ է շարժվում Թուրքիան, և հետո Հայաստանը հավանաբար կարձագանքի համապատասխան ձևով: Կարող է ադեկվատ կերպով արձագանքել, թե չի կարող՝ արդեն այլ հարց է:
– Դուք ասացիք, որ Աթաթուրքի Թուրքիան այլևս չկա: Այդ դեպքում ինչպիսի՞ Թուրքիայի հետ հիմա գործ ունենք:
– Էրդողանի Թուրքիայի: Սա նոր Թուրքիա է: Այն ուրիշ է: Սա իսլամիստական Թուրքիա է: Սա այն Թուրքիան է, որտեղ մասնավորապես տեղի ունեցավ հայ և հույն բնակչության կոտորածը, որը վերաճեց ցեղասպանության: Սա նույն օսմանյան Թուրքիայի նոր տարբերակն է: Այն վտանգավո՞ր է. իհարկե, եթե հաշվի առնենք Էրդողանի անկանխատեսելի բնավորությունը, նրա անկեղծ պատկերացումը, թե շրջապատող բոլոր երկրները պետք է լինեն այն դաշտը, որտեղ Թուրքիան կառուցում է իր նոր սահմանները: Դա ակնհայտ է Հալեպի, Մոսուլի, Սինջարի կամ հյուսիսային Իրաքի շրջանների մասին իր տեսլականից: Ո՞վ ասաց, որ վաղը դա վտանգավոր չի դառնա Թուրքիայի մյուս հարևանների համար: Հայաստանը Թուրքիայի նմանատիպ ղեկավարության հետ շփվելու բավական դառը փորձ ունի:
– Այսինքն՝ Թուրքիայում կոնկրետ փորձեր են արվում վերադառնալու օսմանյան արժեքներին և ավանդույթներին:
– Այնտեղ իրավիճակը շատ ավելի բարդ է: Դրանք արդեն զուտ օսմանյան արժեքներ չեն: Սա օսմանյան արժեքների ժամանակակից մոդիֆիկացիան է՝ ֆյուրերական տրամադրվածություն ունեցող մարդու կողմից: Կարող ենք ասել, թե տեսե՛ք, նրա օգտին չքվեարկեց հանգստյան գոտու բնակչությունը, նրա օգտին չքվեարկեցին արդյունաբերական շրջանները, խոշոր քաղաքները: Այո, նրա օգտին քվեարկել է ագրեսիվ, գավառական Թուրքիան, ներքին Անատոլիան: Այս իմաստով ես դրական որևէ բան չեմ տեսնում: Իրադրությունը վտանգավոր է:
– Հետաքրքիր է, որ վերջին մեկ-երկու տարվա ընթացքում նմանատիպ գործընթացներ եղան տարածաշրջանի մի շարք երկրներում. Թուրքիան կառավարման խորհրդարանական համակարգից անցավ նախագահական մոդելին, Հայաստանում կիսանախագահական մոդելից անցում կատարվեց կառավարման խորհրդարանական ձևին, Ադրբեջանում ևս փոխվեց Սահմանադրությունը: Այնտեղ էլ ընդլայնվեցին նախագահի լիազորությունները: Սա ինչ-որ ընդհանուր միտո՞ւմ է, ընդհանուր գործընթա՞ց:
– Ընդհանուր գործընթացներ չեն լինում: Յուրաքանչյուր գործընթաց առանձնահատուկ է յուրաքանչյուր երկրում: Ընդհանուր միտում կա, որ հինը փոխարինվում է նորով, բայց այդպես միշտ է եղել: Մեր բախտը չի բերել, որ ապրում ենք փոփոխությունների ժամանակներում: Չինացիները հենց այնպես չեն ասել՝ «Աստված չանի՝ ապրենք փոփոխությունների ժամանակաշրջանում»: Ահա և մենք ապրում ենք փոփոխությունների ժամանակաշրջանում: Սա շատ տխուր է: