«Առաջին լրատվական»-ն առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հարցազրույցի շուրջ զրուցել է Արցախի նախագահի մամուլի քարտուղար Դավիթ Բաբայանի հետ:
– Պարոն Բաբայան, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը պատրաստ է զիջումների, իսկ բանակցային սեղանի վրա դրված փաստաթղթում մնացել է ընդամենը 2-3 տարաձայնություն: Նա նաև նշել է, որ առաջիկա ժամանակներում անպայման հարցը լուծվելու է: Ի՞նչ է ակնարկում Տեր-Պետրոսյանը:
– Ընդհանրապես այս հակամարտության կարգավորումն ունի ընդամենը երկու հարց, և ինչ-որ տեղ, այո, ճիշտ է քանակի առումով: Բայց պետք է նշել, որ դրանք ամենաբարդ՝ սահմանների և կարգավիճակի հարցերն են: Մնացած բոլոր հարցերն ածանցյալ են այդ երկու հարցին: Այս հարցում կողմերի միջև կան տարբեր մոտեցումներ: Ադրբեջանը շարունակում է պնդել իր տեսլականը, որը հիմնված է ռևանշիզմի վրա: Պետք է երախտագիտություն հայտնել Ալիևին և բոլոր ադրբեջանցի ղեկավարներին իրենց անկեղծության համար: Նրանք ասում են, որ ուզում են մեզ ոչնչացնել: Սա աննորմալ ֆաշիստական գաղափար է, բայց անկեղծ է: Եվ սա չի նշանակում, որ մենք պետք է ասենք՝ այո, եկեք մեզ ոչնչացրեք: Խնդիրն այն է, որ կողմերից մեկը չի հրաժարվում իր աննորմալ մոտեցումներից: Երբ խոսվում է ստատուս քվոյի փոփոխության մասին, մենք էլ ենք կողմ ստատուս քվոյի փոփոխությանը, բայց ի՞նչ է ստատուս քվոն: Ադրբեջանը ստատուս քվո ասելով հասկանում է սահմանների, կարգավիճակի փոփոխություն, բայց սա հետևանքն է: Իսկական ստատուս քվոն այն է, որ տասնամյակներ շարունակ Ադրբեջանի ղեկավարությունը թունավորված է և հայատյացության քաղաքականությամբ թունավորում է նաև հասարակությանը, թե՝ պետք է ոչնչացնել Արցախը: Եվ այդ ստատուս քվոն իրենց ուղեղներում չի փոխվում: Այսինքն՝ պատճառը չի փոխվում, պատճառի վրա ոչ ոք չի աշխատում, իսկ հետևանքները չեն կարող փոխվել առանց պատճառի, որովհետև եթե հետևանքներում փոփոխություն է տեղի ունենում, իսկ սկզբնաղբյուրը կամ պատճառը մնում է նույնը, նշանակում է, որ այն կողմը, որը ստանում է առավելություն հետևանքների փոփոխման պայմաններում, անպայման արկածախնդրության է դիմելու և փորձելու է հարցը կարգավորել այնպես, ինչպես ինքն է մտածում: Բացեմ փակագծերը. եթե Արցախը թուլանում է և վերադառնում է այն կարգավիճակին, որն ուներ սահմանների առումով և՛ 1988-ին, և՛ նույնիսկ 1995-ին, Ադրբեջանը 100 տոկոս պետք է հարձակվի և ոչնչացնի մեզ: Այլ տարբերակ չկա: Դա արվեց 88-ին, 91-ին, բա ինչի՞ այն ժամանակ չեն կարգավորել հարցը, եթե չկա ոչ տարածքների, ոչ էլ սահմանների հարց: Ինչու… որովհետև չէին ուզում անել, պատրաստ չէին, ունեն այլ տեսլական: Այդ ստատուս քվոն իրենց ուղեղներում է և չի փոխվում տասնամյակներ շարունակ, և այստեղ ունենալով գիշատիչ, հանցագործ, ահաբեկիչ, ֆաշիստ հարևան՝ վեր կենաս և ասես՝ կարծում ենք՝ հնարավոր է խաղաղ ապրել, չի լինելու այդպես, քանի որ հակառակ կողմն այլ տեսլական ունի:
– Առաջին նախագահը նաև նշել է, որ խնդիրը մեր և Ադրբեջանի միջև չէ, խնդիրը մեր և աշխարհակարգի միջև է: Մենք՝ և՛ Հայաստանը, և՛ Ադրբեջանը, միջազգային ամենահեղինակավոր իրավաքաղաքական կառույցների իրավահավասար անդամներ ենք՝ ՄԱԿ-ի և ԵԱՀԿ-ի: Այս հակամարտության կարգավորման սկզբունքները որոշել ենք ոչ թե մենք՝ Հայաստանը, Ադրբեջանը կամ Ղարաբաղը, այլ այդ կառույցները: Համամի՞տ եք արդյոք:
– Սա կարծիք է, որ իրավունք ունի, և միգուցե պետք է, որ հայտնեն տարբեր մարդիկ: Բայց ես հարցնում եմ՝ ո՞րն է աշխարհակարգը… միջազգային հանրությունը ի՞նչ է, միջազգային հանրություն է Ուրուգվայը, Տանզանիան, Քենիան, Ավստրալիան, դա իրե՞նց մոտեցումն է: Ինչ վերաբերում է միջնորդներին, նրանք միշտ հայտարարում են, որ իրենք դատավորներ չեն, և այս առումով պետք չէ հեծանիվ հորինել: Եթե նրանք չեն պարտադրել, ինչպե՞ս կարող են հիմա պարտադրողի դերում հանդես գալ, իրենք ասում են, որ եթե կողմերը պատրաստ չեն, ինչ-որ մեկը չի պարտադրելու ինչ-որ որոշում: Դա նրանք են ասոմ, մենք չենք ասում:
– Մադրիդյան սկզբունքները, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի դիտարկմամբ, ընթացքի մեջ են՝ վերջնական մերժում չեն ստացել. և՛ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը սկզբունքային համաձայնություն են հայտնել այս պլանն ընդունել որպես բանակցությունների հիմք: Նա նաև առաջարկում է առաջինը մենք ստորագրենք և փաստի առաջ կանգնեցնենք Ալիևին:
– Բա որ Ալիևը հերոսացնում է Սաֆարովին, դա միջազգային իրավունքի խախտում չէ՞, իսկ որ Ալիևը հայտարարում է, որ խոցելու է Երևան-Ստեփանակերտ չվերթ իրականացնող քաղաքացիական ինքնաթիռները, սա միջազգային իրավունքի խախտում չէ՞: Ո՞րն է միջազգային հանրության հավաքական մոտեցումը, եթե այդպիսին ընդհանրապես կա: Իսկ երբ Լապշինին են ձերբակալում՝ Բելառուսի նախագահի հանցավոր համաձայնությամբ, որևէ միջազգային հանրության արձագանք չկա և այլն: Այսինքն՝ մենք ի՞նչ երաշխիք ունենք, որ վաղը մենք վեր կենանք, նա մեզ չի սպանելու և չի բռնաբարելու: Ի՞նչ երաշխիք ունենք, եթե այս իրավիճակում շարունակում է Ադրբեջանը իր աննորմալ քաղաքականությունը: Ինձ և իմ երեխաներին, մեզ բոլորիս բացատրեք՝ ինչպե՞ս է դա լինելու, Ալիևը ի՞նչ է անելու՝ համաձայնելո՞ւ է, եթե մենք մերկանանք: Ես Ամերիկա չեմ հայտնագործում, սա կյանքն է ցույց տալիս: Ով է ստիպում, որպեսզի Սաֆարովի վրա միլիոններ ծախսեն և բերեն հերոսացնեն մի տականքի, սա մեսիջ է միջազգային հանրությանը, սա կոպտագույն խախտում է միջազգային հանրության նորմերին: Եվ հետո, ինչ-որ բան փոխվե՞ց: Մենք հիմա ի՞նչ անենք՝ մեր երեխաների կյանքը և անվտանգությունը ինչ-որ փորձարկումների համար դնենք և տեսնենք, թե հանցագործ Ալիևը իրեն ինչպե՞ս է պահելու: Իմ կարծիքով՝ սա ճիշտ չէ:
– Տեր-Պետրոսյանի առաջարկած կոնցեպտը փաստացի ընդունելի չէ՞ Արցախի իշխանության համար:
– Կրկնում եմ՝ ընդհանրապես երբ խոսում եք տարբերակների մասին, հիմնական հրամայականը որն է: Միջազգային հանրությունն ուզում է, որ այստեղ լինի խաղաղություն և կայունություն: Մնացած հարցերը՝ սահմանների հետ կապված և այլն, տեխնիկական և երկրորդական են միջազգային հանրության համար, մեզ համար երկրորդական չեն: Պատերազմից անցել է 23 տարի, և եթե 94-ին, հաշվի առնելով բազմաթիվ օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոններ… օբյեկտիվներից մեկն այն էր, որ մենք ունեինք ազգային-ազատագրական շարժման հոգեբանություն, տեսլական: Մենք ուզում էինք անկախություն, կարգավիճակ, և համարում էինք, որ միայն այդպես է հնարավոր փրկել Արցախը, և դա է մեր անվտանգ զարգացման և գոյատևման գրավականը: 91-94թթ. պատերազմը ցույց տվեց, որ դա այդպես չէ: Պետակաշինության տեսլականն այն է, որ սիրտդ պետք է տաք լինի, բայց ուղեղն էլ սառը դատի: 23 տարի առաջ միգուցե տարածք հանձնելը ինչ-որ մեկի կամ խմբերի համար ընդունելի էր, հիմա այդպես չէ, հիմա ինչպե՞ս բացատրենք, որ դա բերելու է այլ կոտորածի, դա Ադրբեջանը չի թաքցնում: Օրինակ՝ Քարվաճառը, որտեղից սկիզբ է առնում մեր ջրային պաշարների 80 տոկոսը, Հայաստանի Հանրապետության համար կենսական նշանակություն ունեցող Արփա և Որոտան գետերը. ո՞վ էր այն ժամանակ մտածում այդ մասին, ընդհանրապես չգիտեին՝ Քարվաճառում ինչ հարստություն կա, եթե գիտեին էլ, ապա այլ տեսակետից էին նայում: Հիմա ի՞նչ, տանք, որ նա թունավորի՞: