Հայաստանի նախընտրական գործընթացի աղմուկի ստվերում մնաց Արցախում անցկացված սահմանադրական հանրաքվեն, որին հայաստանյան անդրադարձները հիմնականում կրեցին դեկլարատիվ բնույթ՝ Արցախի ժողովրդավարության մասին հայտարարությունների տեսքով:
Ինչ խոսք, Արցախի հանրաքվեի քվեարկության կազմակերպումը անկասկած ընդգծեց այն, որ չճանաճված այդ հանրապետությունը կարողացել է կայացնել հանրային-պետական կյանքի կազմակերպման ժողովրդավարական նվազագույն նորմեր, որոնք անհամեմատ առավելություն ունեն Ադրբեջանի նկատմամբ, ինչը առավել քան խոսուն կերպով ընդգծվեց Իլհամ Ալիևի՝ օրերս կայացրած որոշման տեսքով: Ինչպես հայտնի է, Ալիևը իր կնոջը կարգեց այդ երկրի առաջին փոխնախագահ, խանական լավագույն ավանդույթների ուժով:
Այնուհանդերձ, Արցախի պետականության գործընթացը, պետական կյանքի կազմակերպման, իսկ ավելի շուտ՝ սուբյեկտության ամրացման և ընդլայնման գործընթացը կարիք ունի առանձին դիտարկման, ու ելակետը չպետք է լինի Ադրբեջանի համեմատությունը: Այսինքն՝ Արցախը պետք է դուրս գա սուբյեկտության նշաձողի նոր՝ ավելի բարձր հարթություն, քանի որ Ադրբեջանի համեմատ առավելությունը գործնականում այլևս լուծված խնդիր է, կայացած իրողություն: Հետևաբար Ադրբեջանի հետ համեմատությունն այլևս չի կարող լինել այն առանցքային խթանիչը, որը կստեղծի Արցախի համար ժողովրդավարական, քաղաքակրթական առաջընթացի արդյունավետ և դինամիկ շարունակություն ապահովող միջավայր: Այս տեսանկյունից արցախյան պետականությունն ունի Ադրբեջանից ավելի «բարձր» շարժառիթների կայուն առկայության անհրաժեշտություն, հետևաբար Արցախի համեմատության առարկան այլևս պետք է լինեն ժողովրդավարությունները, ոչ թե ադրբեջանական խանությունը:
Եվ այդ տեսանկյունից առանձնահատուկ նշանակություն է ստանում հենց սահմանադրական փոփոխության գործընթացը, քանի որ դրա հիմքում անկասկած ընկած է Արցախի իշխանության ձևավորման խնդիրը, որը փաստորեն Հայաստանի իշխանության ձևավորման խնդրին զուգահեռ գործընթաց է: Իսկ այստեղ, անկասկած, վաղուց հայտնի ու պարզ իրողություն է փոխազդեցությունը:
Սակայն առկա է հետաքրքրական իրավիճակ՝ եթե Հայաստանում պետք է ձևավորվի խորհրդարանական իշխանություն, Արցախում հենքը հակառակն է՝ Սահմանադրությամբ ամրագրվում է ուժեղ նախագահական համակարգ: Ստացվում է, որ մի կողմից՝ Հայաստանի և Արցախի իշխանության խնդիրները օբյեկտիվորեն փոխկապակցված են, իսկ դրան էլ, բնականաբար, ավելանում են արդեն փոխկապակցվածության սուբյեկտիվ գործոնները, իսկ մյուս կողմից՝ մոդելային առումով գործ ունենք հակադիր իրողությունների հետ:
Մի կողմից՝ տրամաբանական է թվում բացատրությունը կամ մեկնաբանությունը, որ փաստացի ամբողջապես առաջնագիծ հանդիսացող արցախյան պետությանը անհրաժեշտ է հնարավորինս կայուն քաղաքական միջավայր, ինչի առավելագույն երաշխիքը թվում է նախագահական կառավարումը, մյուս կողմից՝ Հայաստանի հետ փոխկապակցվածության ֆոնին մոդելային այս հակադրությունը առաջացնում է վտանգ, որ Արցախի իշխանությունն այդ իմաստով կարող է վերածվել Հայաստանում խորհրդարանական իշխանության կցորդի: Արցախի ժողովրդավարության համար մարտահրավերն այստեղ ակնհայտ է, և շատ ուշագրավ է, որ այս իրողությունը տեղի է ունենում մի գործընթացին զուգահեռ, որ նշմարվում է հակամարտության կարգավորման գործընթացի տողատակերում:
Բանն այն է, որ ավելի ու ավելի հաճախ է սկսել խոսվել Արցախի ներգրավվածության մասին, և օրերս էլ Հայաստանի արտգործնախարար Նալբանդյանը Մոսկվա այցից առաջ «ՌԻԱ Նովոստիին» տված հարցազրույցում հայտարարեց, որ առանց Արցախի ներգրավման չի կարող լինել արդյունավետ բանակցություն: Նշմարելի է, որ կարգավորման միջազգային գործընթացում հասունանում է Արցախի կարգավիճակի և ներգրավվածության հարցը, և այստեղ չի բացառվում, որ պաշտոնական Երևանը կարող է փորձել ձևավորել այնպիսի իրավիճակ, որ Արցախի իշխանությունը լիովին ենթակա լինի Հայաստանի իշխանության տեսակետին:
Մյուս կողմից՝ ինքնին այդ ներդաշնակությունը վատ բան չէ, սակայն վատ կարող է լինել, եթե ապահովվի արհեստական մեխանիզմներով, արհեստականորեն: Եվ այդ հարցում, իհարկե, առանցքային նշանակություն է ունենալու այն, թե Արցախում ինչ հանգուցալուծում է ունենալու նախագահ Բակո Սահակյանի քաղաքական ճակատագիրը նոր Սահմանադրության պայմաններում՝ Սահակյանը գնալու է պաշտոնը պահելու ճանապարհո՞վ, որի իրավական հնարավորությունն արդեն ստացվում է նոր Սահմանադրությամբ, և որի կասկածները հայտնում են դրա ընդդիմախոսները, թե՞ ապահովելու է իր նախագահական իշխանության ժողովրդավարական փոխանցում նոր նախագահին, որի հանրային վստահության քվեն կլինի Արցախի սուբյեկտության կարևոր հենք:
