Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գլխավոր խնդիրը հայկական և ադրբեջանական կողմերի սկզբունքային հակասություններն են Մադրիդյան սկզբունքների հարցում. հայկական կողմը դեմ է առաջին փուլում տարածքները հանձնելու կետին, իսկ Ադրբեջանը չի համաձայնվում Լեռնային Ղարաբաղի անկախ կարգավիճակին: ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի փոխտնօրեն, քաղաքագետ Վլադիմիր Ժարիխինը այսպես է մեկնաբանում Ղարաբաղյան հարցի կարգավորման գործընթացի ներկայիս զարգացումները:
Փորձագետը «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նշեց, թե չի կարծում, որ Մինսկի խմբի համանախագահներն այսօր՝ Ադրբեջանի ապրիլյան սադրանքից հետո, կնահանջեն Մադրիդյան սկզբունքներից և կհամաձայնվեն դրանց վերանայմանը:
Ժարիխինի խոսքով՝ Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորումը Երևանում կայացած ՀԱՊԿ գագաթնաժողովի օրակարգային գլխավոր հարցերից մեկն է եղել: Քաղաքագետի կարծիքով՝ գագաթնաժողովի մասնակիցները հնարամտորեն խուսափել են իրենց հայտարարության մեջ Մադրիդյան սկզբունքները հիշատակելուց:
«Հայկական կողմն իր վերաբերմունքն ունի Մինսկի խմբի կողմից մշակված Մադրիդյան սկզբունքների հանդեպ: Հայաստանը ինչ-որ կետերի կողմ է, ինչ-որ կետերի՝ ոչ: Ի դեպ, նույնը վերաբերում է նաև Ադրբեջանին»,- ասում է Վլադիմիր Ժարիխինը:
– Պարոն Ժարիխին, ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ադրբեջանի նախագահի՝ Դմիտրի Կիսելյովին տված հարցազրույցի ընթացքում արած հայտարարությունը Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ: Ադրբեջանը հայտարարում է, որ փոխզիջումն իրենց համար տարածքների դիմաց Լեռնային Ղարաբաղին ինքնավարություն տալն է: Ի՞նչ գործընթացների հետ էր, Ձեր կարծիքով, կապված Ալիևի այս հայտարարությունը, և ի՞նչ դիրքորոշում ունի Մոսկվան այս հարցի կապակցությամբ:
– Մոսկվան մշտապես հետևել է Մադրիդյան հայտարարությանը, այսինքն՝ կողմ է արտահայտվել Լեռնային Ղարաբաղի հետաձգված կարգավիճակին, որը հետագայում պիտի որոշվի հանրաքվեի միջոցով: Ադրբեջանը չի ընդունում այս սկզբունքը, իսկ Հայաստանը իր հերթին չի ընդունում այն սկզբունքը, որ կարգավորման առաջին փուլում պիտի վերադարձվեն ադրբեջանական տարածքները՝ բացառությամբ Լեռնային Ղարաբաղի:
– Բայց չէ՞ որ հայկական կողմը միշտ հայտարարել է, որ կողմ է փոխզիջումներին:
– Ընդհանուր առմամբ՝ այո, կողմ է, բայց ավելի կոնկրետ՝ ունի վերապահումներ, այնպես որ՝ պետք է շարունակել բանակցությունները և մոտեցնել կողմերի դիրքորոշումները: Այն մասին, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև լուրջ տարաձայնություններ կան Մադրիդյան սկզբունքների վերաբերյալ, խոսել է ոչ միայն Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Լավրովը, այլև Միացյալ Նահանգների փոխնախագահը, որի պատճառով խիստ քննադատության է ենթարկվել Ալիևի կողմից:
– Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարի տեղակալը հայտարարել է, որ ապրիլյան իրադարձություններից հետո անհրաժեշտություն է առաջացել վերանայել Մադրիդյան սկզբունքները, որովհետև Ադրբեջանն այս տարիներն օգտագործել է իր ժողովրդին ոչ թե խաղաղության, այլ պատերազմի պատրաստելու համար: Այդ դեպքում ո՞ր սկզբունքների շուրջ պիտի շարունակվեն բանակցությունները:
– Մադրիդյան փաստաթուղթը Մինսկի խմբի համանախագահող պետությունների, ըստ էության՝ մեծ տերությունների բավական երկարատև աշխատանքի արդյունք է: Ձևակերպելով այդ սկզբունքները՝ համանախագահները որոշեցին, որ դա է հնարավոր փոխզիջումը, և եթե կողմերը չգնան այդ փոխզիջմանը, այլընտրանքը կարող է լինել հիմնախնդրի միայն ուժային լուծումը: Հետևաբար ես չեմ կարծում, որ Ռուսաստանը, Միացյալ Նահանգները և Ֆրանսիան Ադրբեջանի այդ սադրանքից հետո (նկատի ունի ապրիլյան պատերազմը-Ա. Ս.) նահանջ կանեն Մադրիդյան սկզբունքներից:
– Ադրբեջանի նախագահը մեկ այլ ուշագրավ հայտարարություն է արել նշված հարցազրույցում, թե՝ չի բացառվում Ադրբեջանի անդամակցությունը Եվրասիական տնտեսական միությանը: Կարելի՞ է արդյոք սա համարել որոշակի ուղերձ Ռուսաստանին:
– Կարելի է, բայց ամեն դեպքում Ադրբեջանի նախագահը հասկանում է, որ Ադրբեջանի անդամակցությունը դժվար թե հնարավոր լինի առանց Եվրասիական միության անդամների, այդ թվում՝ Հայաստանի համաձայնության: Ուստի սա ավելի շատ հայտարարություն է մտադրության մասին, քան անդամակցության հայտ:
– Իսկ սա որևէ կերպ կապվա՞ծ է Ղարաբաղյան հիմնախնդրի հետ, որովհետև Ադրբեջանը շատ հաճախ շահարկում է Եվրասիական միությանը անդամակցելու հարցը՝ փորձելով դրա դիմաց նպաստավոր դիրքորոշումներ կորզել Ռուսաստանից Ղարաբաղյան հարցում:
– Գիտեք, ես վերջերս եմ վերադարձել Բաքվից, նաև շատ եմ շփվում հայ գործընկերների հետ այստեղ՝ Ռուսաստանում, և իմ մաշկի վրա եմ զգում Ռուսաստանի հանդեպ սկզբունքային քննադատությունը թե՛ այս և թե՛ մյուս կողմից, ինչից եզրակացնում եմ, որ Ռուսաստանի դիրքորոշումն այնտեղ է, որտեղ պետք է լիներ. դա միջնորդ պետության դիրքորոշում է, և չեմ կարծում, թե Ռուսաստանը կփոխի իր դիրքորոշումը: