Կադրե՞րն են որոշում ամեն ինչ

 Ետխորհրդային Հայաստանում կադրային քաղաքականությունը եղել է այն քարը,  որին մշտապես գայթել են ՀՀ նախկին և ներկա իշխանությունները:  Սոցիալ–տնտեսական, հասարակական–քաղաքական հետագա զարգացումներն աստիճանաբար հանգեցրեցին նրան, որ ՀՀ իշխանությունների իրականացրած կադրային քաղաքականությունը դարձավ ամրապնդվող փակ քաղաքական համակարգի կարևոր, թեպետ` ոչ առանցքային ուղղություններից մեկը, քանի որ համակարգն ինքն էր ուղենշում կադրային քաղաքականությունը՝ ընտրում, նշանակում, փոխատեղում արդեն գրեթե ոչինչ չորոշող կադրերին:

Ամենակուլ քաղաքական համակարգը Հայաստանում խժռում էր ամեն ինչ և ամենքին: Ներհայաստանյան քաղաքական սիլոգիզմը խճճում-բարդացնում էր խնդիրը, և երբեմն անհնար էր որոշել, թե կադրե՞րն էին դարձել համակարգի կնքահայրը, թե՞ համակարգն ինքն էր ծնում կադրերին: Աստիճանաբար կադրային քաղաքականությունը դադարեց լինել առաջնային նշանակության խնդիր և վերածվեց համակարգի պահպանման հատուկ նշանակության ջոկատի:

«Պետական շինարարության» իրականացման հայկական արատավոր ընկալումը դարձավ Հայաստանի ձախողումների հիմնական պատճառներից մեկը: Կադրերն այլևս ամեն ինչ չէ, որ որոշում էին, և ոչ այն պատճառով, որ գործում էին և կենսունակ էին ժողովրդավարական մեխանիզմները, այլ որ ամեն ինչ որոշում էր վերից վար կոռումպացված քաղաքական համակարգը: Այնպես, ինչպես հայաստանյան գլխատված ընտրական համակարգի պայմաններում ընտրություններն այլևս ոչինչ չէին որոշում: Ո՛չ բարձրաստիճան պաշտոնանկությունները, ո՛չ նշանակումներն ու վերանշանակումները Հայաստանում ոչինչ չէին փոխում ո՛չ հանրային ընկալումներում, ո՛չ էլ գործնական քաղաքականության մեջ:

Ժամանակի ընթացքում Հայաստանում կադրային քաղաքականության իրականացման սկզբունքները մասամբ փոխվեցին, սակայն կադրային ուղեգծի գերխնդիրը մնաց նույնը՝ պահպանել գործող համակարգը, և պահպանել այն Մոսկվայի աշխարհաքաղաքական շահերի տիրույթում:

Միաժամանակ, տարբեր էին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի, Սերժ Սարգսյանի կադրային քաղաքականության ուղենիշները: Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կադրային քաղաքականություն իրականացնելիս առաջնորդվում էր կամ անձնական նվիրվածության կամ կադրերի՝ սեփական տեսակետների բացակայության սկզբունքով: Բացի այդ: Կուսակցական պատասխանատվությունը, ավելի որոշակի՝ ժամանակի կառավարող քաղաքական ուժի՝ ՀՀՇ վարչության առջև կադրային նշանակումները և  բարձրաստիճան անձանց գործունեությունը քննարկելու՝ ՀՀՇ վարչությունից եկող պահանջները Տեր-Պետրոսյանը ժամանակին որակում էր որպես «նեոբոլշևիզմ»՝ կադրային քաղաքականութան իրականացումը վերապահելով բացառապես կառավարող քառյակի իրավասությանը: 1997թ. սեպտեմբերի 26-ի իր հայտնի ասուլիսում, ի պատասխան մեր այն հարցի, ըստ որի՝ «Եթե Ձեզ հնարավորություն տրվի ուղղելու Ձեր կառավարման ժամանակահատվածում կատարած որևէ սխալ, Դուք ո՞ր սխալը կնախընտրեիք ուղղել», Տեր-Պետրոսյանը նշեց. «Դժվար հարց եք տալիս։ Մեկ սխալ չէի ուղղի. հավանաբար, տասնյակ սխալներ կուղղեի։ Երբեմն կարելի էր ավելի ճիշտ կողմնորոշվել կադրերի ընտրության հարցում….» (https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB.djvu/599)։

Տեր-Պետրոսյանի հաջորդի՝ Ռոբերտ Քոչարյանի կադրային քաղաքականության մեջ առաջնային էր «փողի վրա նստած» փող աշխատելու սկզբունքը: «Իմ կուսակցությունը ժողովուրդն է» կարգախոսով առաջնորդվող Քոչարյանը առաջինը Հայաստանում ներդրեց «կոալիցիոն կառավարման» արհեստական մեխանիզմը, որը Հայաստանի կուսակցական դաշտի քարացածության պայմաններում խափանվեց ի սկզբանե:

Ռոբերտ Քոչարյանի հաջորդը՝ Սերժ Սարգսյանը, թեպետ տևական ժամանակ եղել էր թե՛ Տեր-Պետրոսյանի, թե՛ Քոչարյանի կադրային ուղեգծի առանցքային դերակատարներից մեկը, սակայն այլ ուղեցույց էր ընտրել իր կադրային քաղաքականության համար: Ի տարբերություն Տեր-Պետրոսյանի՝ Սարգսյանը կադրեր ընտրելիս չէր առաջնորդվում «անձնական նվիրվածության» սկզբունքով. ներհայաստանյան զարգացումներում «անձնական նվիրվածությունը» Սարգսյանի համար ծովափնյա ավազին գրված բառեր էին, որոնք կարող էր ջնջել անգամ թույլ քաղաքական ալիքը: Կադրային քաղաքական ուղեգծում Սարգսյանը ընթանում էր այլ ուղենիշներով.  1. չվտանգել սեփական քաղաքական իշխանությունը, 2. չհակադրել կադրային ուղեգիծը Մոսկվայի աշխարհաքաղաքական շահերին ու պահանջներին, 3. «մահակի և կարկանդակի» կադրային բաշխումն իրականացնել քննադատողներին կամ դժգոհողներին՝ «տասը րոպե հետո» համակարգից հեռացնելով, հպատակվողներին և շողոքորթներին՝ պարգևատրելով: Այսօրինակ կադրային ուղեգծում պահանջարկված էին նաև կադրերի ցածր ինտելեկտը, նեղ մտահորիզոնը, նրանց կոռումպացվածության և հասարակական խոցելիության բարձր աստիճանը:

Ներհայաստանյան հասարակական-քաղաքական իրողություններում սկզբում աննկատ, ապա և՝ անթաքույց սկսեց ամրակայվել ևս մեկ սկզբունք, որը սկզբնավորվեց Տեր-Պետրոսյանի կառավարման ժամանակահատվածում, ընդլյանվեց՝ Քոչարյանի և հաղթական ավարտին է հասնում Սարգսյանի կադրային ուղեգծում, այն է՝ կադրերի ղարաբաղյան ծագումը դառնում է կադրային նշանակումների կարևոր պայմաններից մեկը: Հանուն ճշմարտության պետք է նշել, որ թե՛ խորհրդային, թե՛ ետխորհրդային Հայաստանում «ըստ ծագումնաբանության» կադրային նշանակումները միշտ էլ որոշակի դեր են կատարել: Գավառական տեղական հայրենասիրությամբ ներծծված կադրային ուղեգիծը մեծացնում էր ինքնավստահությունը սեփական քաղաքական թիմում և մասամբ օգնում խուսանավել ներքաղաքական խարդավանքների որոգայթներում: Որքան ընդլայնվում-ամրանում էր ղարաբաղյան ծագման հայ կառավարիչների իշխանությունը Հայաստանում, այնքան մեծանում էր հասարակական անվստահությունն այդօրինակ կադրային քաղաքականության հանդեպ: Եվ որքան մեծանում էր հասարակական անվստահությունն այդօրինակ նշանակումների հանդեպ, այնքան նվազում էր նաև հանրային հետաքրքրությունը կադրային քաղաքականության նկատմամբ, մանավանդ որ ակնհայտ էր, որ Հայաստանում կադրային փոխատեղումներով քաղաքական փոփոխություններ իրականացնելն անհավանական էր և անհեռանկար նույնքան, որքան գործող իշխանություններից արդարություն և օրինականություն ակնկալելը:

Եվ երբ այս տարվա  սեպտեմբերի 8-ին, ՀՀԿ խորհրդի նիստում Սերժ Սարգսյանը, ներկայացնելով Կարեն Կարապետյանի թեկնածությունը  վարչապետի պաշտոնում, ընդգծեց, թե՝ «Նա իսկապես կարող է առաջնորդել փոփոխությունների մեծ ալիքը Հայաստանում, հասարակությունը տանել դեպի նոր տնտեսական ու քաղաքական ազատություններ, կոտրել ամրացած կարծրատիպերը, տնտեսության շարժին հաղորդել նոր ճկունություն և այլն: Ես վստահ եմ՝ արդյունավետ աշխատելով, Կարեն Կարապետյանը կկարողանա դառնալ փոփոխությունների յուրօրինակ սիմվոլը Հայաստանում»,- Սարգսյանին քչերը հավատացին: Կադրերը Հայաստանում ոչինչ չէին որոշում, այդ թվում և՝ Մոսկվայի առաջադրած կադրերը:

Ըստ կուսակցական պատկանելության կադրերի ընտրությունը Սարգսյանի համար հիմնական ուղենիշներից էր, սակայն կադրերի կուսակցականացումը նա լուծում էր խորհրդային հին ու ոչ այնքան բարի մեթոդներով՝ անխնա հանրապետականացնելով բոլոր կադրերին: Միաժամանակ, «Հանրապետական» կուսակցության հասարակական ցածր վարկանիշի պայմաններում Սերժ Սարգսյանին համոզել էին հնարավորինս մեկուսացնել ՀՀԿ-ին: Ակնհայտ էր, որ անկուսակցական Կարեն Կարապետյանը Սերժ Սարգսյանից ստացել էր կադրային քաղաքականության իրականացման ավելի մեծ ազատություններ, քան ուներ նախկին վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը: Կարապետյանի կադրային ուղենիշներից մեկը դարձավ ապակուսակցական կադրերի ընտրությունը, որոնց անկուսակցական լինելու հանգամանքն այժմ թմբկահարվում է նույնքան ուժեղ, որքան խնամքով թաքցվում է նրանց ծննդավայրի անվանումը:  Սակայն անկուսակցականությունը ազատ, անկախ, առողջ մտածելակերպի հոմանիշը չէ, և Կարապետյանի ընտրած կադրերի անկուսակցականությունը արժանիք չէ անգամ հայաստանյան՝ ամբողջովին վարկաբեկված կուսակցական դաշտի պայմաններում:

Հայաստանը չճանաչող Կարապետյանի հաջորդ կադրային ուղենիշը դարձավ Հայաստանում գործող ռուսական տնտեսական ընկերությունների հայազգի պաշտոնյաների առաջքաշումը նախարարական պաշտոններում: Իր կաբինետը բնութագրելով որպես  «տեխնոկրատների կառավարություն», Կարապետյանը չգիտեր, որ հայաստանցիներն արդեն տեսել էին մեկ այլ վարչապետի՝ Արմեն Դարբինյանի «արհեստավարժների» ձախող կառավարությունը:

ՀՀ նորանշանակ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը չգիտե, որ Հայաստանում կադրերը, այդ թվում և՝ վարչապետը, ոչինչ չեն որոշում:  Նրանց փոխարեն որոշում է համակարգը: Այդ համակարգը, ի վերջո, կամ դուրս կմղի կամ կխժռի նրան:

Սերժ Սարգսյանը թերևս առանձնապես դեմ չէ, որ Կարեն Կարապետյանը ձախողի: Մոսկվային Սարգսյանը կարող է բացատրություն տալ՝ ձախողել է Մոսկվայի նշանակած կադրը: Իսկ Կարապետյանի համար Ռուսաստանում բարձր աշխատավարձով պաշտոն միշտ էլ կգտնվի:

 

Հեղինակը Մամուլի ազգային ակումբի նախագահն է