«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Մոսկվայի Մերձավոր Արևելքի ինստիտուտի նախագահ Եվգենի Սատանովսկին:
Ռուսաստանցի հայտնի արևելագետը խոսեց ռուս-թուրքական հարաբերությունների, Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման և Էրեբունու ՊՊԾ գնդի շուրջ ստեղծված իրավիճակի մասին:
– Պարոն Սատանովսկի, ի՞նչ վիճակում են այսօր Ռուսաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունները վերջին շրջանի իրադարձություններից հետո:
– Պատկերացում էլ չունեմ: Իսկ ինչպե՞ս կարելի է դրանք գնահատել, երբ Էրդողանը ցույց է տալիս, որ այսօր նա կրկին Ռուսաստանի լավագույն ընկերն է, բայց միևնույն է, դժվար է հավատալ: Իրականում այսօր Էրդողանի մոտ իսլամական հեղափոխություն է սկսվել: Ինչպե՞ս կարելի է գնահատել հարաբերությունները մի երկրի հետ, որտեղ ավելի քան 50 000 մարդ հեռացվել է պետական աշխատանքից, աշխատանքից հեռացվել են բոլոր պրոֆեսորներն ու դեկանները: Սա շատ տարօրինակ երկիր է, սա շատ տոտալիտար երկիր է, անգամ ավտորիտար չէ, ընդ որում՝ սա ամբողջատիրական երկիր է՝ իսլամական երանգներով: Այնպես որ հիմա շատ դժվար է գնահատել այդ հարաբերությունները: Կտեսնենք: Թուրքիան վտանգավոր, անկայուն, անկանխատեսելի հարևան է:
– Այսինքն՝ կարծում եք, որ Ռուսաստանի համար դժվա՞ր կլինի համագործակցել այսպիսի Թուրքիայի հետ:
– Չգիտեմ, գուցեև շատ հեշտ լինի համագործակցել: Հարցն այն է, թե ո՞ր ոլորտում կարելի է համագործակցել: Ռուսաստանը կկառուցի՞ ատոմակայաններ Թուրքիայում. հույս ունեմ, որ ոչ: Ռուսաստանը կերկարացնի՞ «թուրքական հոսք» խողովակաշարը. հույս ունեմ, որ ոչ: Ռուսաստանցի զբոսաշրջիկները կգնա՞ն մի երկիր, որտեղ մի օր օդանավակայանում ահաբեկչություն է լինում, մի օր էլ օդանավակայանները շրջափակում են ապստամբ զորքերը, և սկսվում է զինված բախում. չգիտեմ, օրինակ ես ռիսկի չէի դիմի: Թուրքիան հնարավորություն կունենա՞ Ռուսաստանի գյուղմթերքի շուկայում գրավել այն տեղը, որը նա կորցրել է. կասկածում եմ: Չգիտեմ, թե որքանո՞վ կհաջողվի Թուրքիային համագործակցություն ձևավորել Ռուսաստանի հետ: Դրա վրա պիտի աշխատեն համապատասխան գերատեսչությունների համապատասխան աշխատակիցները, բայց դժվար վերականգնվի վստահության նախկին մակարդակը և վերականգնվի այն համագործակցությունը, որ կար նախկինում:
– Ռուս-թուրքական հարաբերությունները սրացման փուլում ազդո՞ւմ էին մեր տարածաշրջանի, մասնավորապես Ղարաբաղյան հակամարտության վրա:
– Ես այդ մասին խոսել եմ, բայց ամեն դեպքում Ռուսաստանը շահագրգռված է, որ պատերազմ չլինի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև և դժվար թե հետաքրքրված լինի նրանում, որ Թուրքիան ակտիվանա հետխորհրդային տարածաշրջանում: Ենթադրում եմ, որ այս հանգամանքը լրջորեն անդրադարձել է այն ամենի վրա, ինչ տեղի է ունենում Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ:
– Ադրբեջանական լրատվամիջոցները հրապարակեցին տեղեկություն այն մասին, որ Ադրբեջանում ստեղծվելու է թուրքական ռազմական բազա: Ձեր կարծիքով՝ սա հավաստի՞ տեղեկություն է:
– Իսկ ո՞վ է լինելու այդ ռազմաբազայում: Ձերբակալված թուրք զինվորականնե՞րը, բռնաճնշված զինվորական ղեկավարությո՞ւնը: Այսօր Թուրքիայի բանակը գլխատված է. 559 գեներալից և ծովակալներից 103-ը ձերբակալվել են, ձերբակալվել են հազարավոր զինծառայողներ: Կարծում եմ՝ Թուրքիան այսօր նախ իր ներքին հարցերը պիտի լուծի:
– Իսկ ի՞նչ պիտի սպասենք այս զարգացումներից, որ հաջորդեցին ռազմական հեղաշրջման անհաջող փորձին: Սա ինչի՞ կարող է հանգեցնել, տոտալիտար ռեժիմի ձևավորմա՞նը Թուրքիայում:
– Բնականաբար, իսկ էլ ինչի՞ կարող է հանգեցնել: Առայժմ ես տեսնում եմ անցում ավտորիտարիզմից տոտալիտարիզմի՝ իսլամական շատ լուրջ երանգներով: Այլ գնահատականներ կարծես թե չկան:
– Ձեր կարծիքով՝ արտաքին աջակցություն եղե՞լ է ռազմական հեղաշրջման կազմակերպիչներին:
– Կարծում եմ՝ սա ավելի շատ հենց իր՝ Էրդողանի խաղն էր՝ իր մերձավոր զինակիցների հետ միասին: Իմ կարծիքով՝ սա շատ լավ կազմակերպված սադրանք էր: Այդպիսի մի բան եղել է Ինդոնեզիայում 1965 թվականին, երբ պետական հեղաշրջման անհաջող փորձից հետո ցեղասպանության ենթարկվեց կոմունիստական կուսակցությունը, սպանվեց մոտ կես միլիոն մարդ, և Ինդոնեզիայի կոմկուսը, որն այն ժամանակ աշխարհում երրորդն էր մարդկանց թվով, դադարեց գոյություն ունենալ: Իհարկե, դժվար թե Էրդողանը մի քանի միլիոն մարդ սպանի, բայց ամենայն հավանականությամբ Թուրքիան կկորցնի իր վերնախավի մեծ մասը:
– Կարո՞ղ ենք ասել, որ հեղաշրջման այս փորձը քեմալական Թուրքիայի վերջին ակորդն էր, որ սրանով ավարտվում է քեմալական աշխարհիկ պետության դարաշրջանը Թուրքիայում:
– Այդ Թուրքիան արդեն իսկ չկա, Թուրքիայում չկա Քեմալ Աթաթուրք, գործընթացները երկար ժամանակ տանում էին դրան, այսօր այն չկա վերջնականապես: Այսօր կա Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի Թուրքիան: Սա աշխարհիկ, եվրոպականացված պետություն չէ: Սա ամբողջատիրական, բացարձակապես իսլամիստական պետություն է:
– Այդպիսի պետությունը սպառնո՞ւմ է Հայաստանի անվտանգությանը:
– Սա նոր պետություն է, որը դեռ պիտի կառուցվի: Ցանկացած Թուրքիա սպառնում է Հայաստանի անվտանգությանը, կրկնում եմ՝ ցանկացածը: Երբ հարևան երկրում սկսվում է հեղափոխություն, ջարդ, կոտորած, վհուկների որս, մեծ տեռոր, եթե կուզեք՝ ստալինյան տիպի ֆանատիկ պարանոյա, ապա ոչ միայն Հայաստանը, այլև այդ պետությանը մոտ գտնվող բոլոր երկրները պիտի զգույշ լինեն և ուշադիր հետևեն այնտեղ ընթացող իրադարձություններին:
– Նշանակում է՝ այսօր հնարավոր չէ՞ խոսել Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունների կարգավորման որևէ հեռանկարի մասին:
– Կարելի է խոսել ինչի մասին կուզեք, բայց թե որքանո՞վ է դա իրատեսական, արդեն այլ հարց է:
– Ի՞նչ կասեք ապրիլյան պատերազմից հետո Ղարաբաղի շուրջ ընթացող բանակցային գործընթացի մասին:
– Կտեսնենք: Առայժմ ոչ մի կերպ չեմ կարող գնահատել: Տեսեք, թե ինչ է կատարվում Հայաստանում: Դա շատ է ազդելու Ղարաբաղի անվտանգության վրա:
– Այսինքն՝ Դուք ուղիղ կա՞պ եք տեսնում այսօր Երևանում ընթացող իրադարձությունների և Ղարաբաղյան գործընթացի միջև:
– Իհարկե: Հայաստանը շատ թուլացած վիճակում է այն ամենից հետո, ինչ եղավ, ու դեռ հայտնի չէ, թե ինչով կավարտվի այս պատմությունը:
