«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Պահպանողական կուսակցության նախագահ Միքայել Հայրապետյանը:
– Պարոն Հայրապետյան, մայիսի 28-ը Հայաստանի Առաջին հանրապետության օրն է՝ շատ կարևոր տոն մեզ համար, որը, սակայն, այս անգամ, վերջին 22 տարիներից ի վեր, մենք նշում ենք նոր իրողություններում՝ ապրիլի քառօրյա պատերազմից հետո առաջ եկած մարտահրավերները և հրատապ խնդիրներն աչքի առաջ ունենալով: Դուք ինչպիսի՞ տարբերություններ և ինչպիսի՞ նմանություններ կարող եք նշել Առաջին և ներկայիս հանրապետությունների միջև, որոնք կարող են վճռորոշ լինել մեր ապագայի համար:
– Նախապես բոլորին շնորհավորում եմ տոնի առիթով, մաղթում եմ, որ մեր պետականությունը հավերժական լինի: Ինչով են մեր Առաջին և Երրորդ հանրապետությունները նման. առաջին մեծագույն նմանությունն այն է, որ մենք դե յուրե ունենք պետականություն, մենք ճանաչված ենք աշխարհի կողմից, կային դրական բաներ, որ Առաջին Հանրապետությունում կային և հիմա չկան, և՝ հակառակը: Առաջին Հանրապետությունը իդեալիստների հանրապետություն էր, հիմա՝ կարծեք թե պրագմատիկների: Այն ժամանակ հանրապետությունը կործանվեց իդեալիզմի ավելցուկի պատճառով, Երրորդը մի փոքր խեղդվում է ցինիզմի հասնող պրագմատիզմի ավելցուկի և իդեալիզմի, երազայնության իսպառ բացակայության պատճառով, թերևս: Այս հանրապետությունն ունի իր առավելությունները առաջինի նկատմամբ. այն ժամանակ, անշուշտ, երկարատև պետականազրկությունից հետո փորձառության լուրջ պակաս կար, և իդեալիզմն էլ՝ մյուս կողմից, ամեն ինչ միանգամից հասցնելու բուռն մղումը մեր պետությանը թույլ չտվեցին հստակ կողմնորոշվել, և հյուսիսից եկող ցունամին ոչնչացրեց նաև մեր պետականությունը: Այդ սխալները, փառք Աստծո, հիմա չեն կրկնվում, մենք ավելի շրջահայաց ենք, պակաս ռոմանտիկ. ռոմանտիզմը, որ պակասել է, դա լավ է, բայց երբ իսպառ է վերանում, դա է սոսկալի: Ազգը եթե չունի իդեալներ, անիմաստ, աննպատակ է դառնում նրա գոյությունը:
– Կարծում եք՝ մենք այսօր չունե՞նք իդեալ:
– Եթե Սահմանադրության մեջ ամրագրված իդեալներն են, դրանք շատ նորմալ են, բոլոր ժողովուրդների մոտ կան: Բայց կան կարևոր հարցեր, որոնք Սահմանադրությամբ չէ, որ ամրագրվում են. Չարենցը դա ձևակերպել էր հետևյալ կերպ. «Ովքե՞ր ենք մենք, որտեղի՞ց ենք գալիս և ո՞ւր ենք գնում»: Այս հարցերի պատասխանը տալիս մենք երկու ծայրահեղություններն ենք ընտրում՝ առանց զգալու, որ կյանքը շարժման մեջ է, ճոճքի մեջ է, մենք մեր տեղը հստակորեն չենք պատկերացնում: Մենք ճշգրտման խնդիր ունենք, որը մեզ կօգնի վաղվա մարտահրավերների առջև ավելի պատրաստ լինելու:
– Դուք նշեցիք հյուսիսից եկող ցունամիի մասին, արդյո՞ք այսօր այդ ցունամիի թափը և աշխարհագրությունը փոխվել է, նկատի ունեմ քաղաքական կարևոր կենտրոնների վերաբերմունքը և նրանց շահերի բախումը, որի կիզակետում է Հայաստանը, այդ առումով ի՞նչ տարբերություններ կարող եք նշել:
– Երկու դեպքում էլ տրամաբանությունը նույնն է՝ որևէ փոփոխություն չկա. արևմտյան քաղաքակրթության և ռուսական խոտոր սուբցիվիլիզացիայի՝ ենթաքաղաքակրթության պայքար է: Նախորդ անգամ բռնի կերպով վերացվեց երեք հանրապետությունների անկախությունը՝ Ադրբեջանի, Հայաստանի և Վրաստանի: Այն ժամանակ կարծեք թե միակենտրոն աշխարհի համար պատասխանատվություն կրող գերտերություն չկար: Դրա հավակնությունն ուներ Մեծ Բրիտանիան: Հիմա շատ հաճախ ժամանակները խառնելով մանիպուլյացիա են անում՝ բերելով «Մեր նավերը ձեր լեռները չեն կարող բարձրանալ» արտահայտությունը: Փառք Աստծո, որ հիմա Մեծ Բրիտանիան չէ տնօրինողը: Փառք Աստծո, որ այսօր դրոշակակիրն ազատ աշխարհ ԱՄՆ-ն է, որը իդեալներ ունեցող, իդեալիստական պետություն է, իսկ իդեալիստ պետությունները երբեք չեն դավաճանում ո՛չ մեծ, ո՛չ փոքր դաշնակիցներին:
– Իսկ Ռուսաստանը չունի՞ իդեալներ:
– Ո՛չ, Ռուսաստանը դեգերումների մեջ է, նա չունի իդեալներ այն պահից, երբ ջախջախվեց նրա վերջին իդեալը՝ կոմունիստական իդեալը, որը պատուհաս էր հենց ռուս ժողովրդի գլխին:
– Բայց հիմա կայսերապետությունը վերականգնելը ևս իդեալ է, որին ձգտում է պուտինյան վարչակարգը:
– Ժամանակավրեպ բաներ կան, իհարկե, մենք էլ կարող ենք հիմա իդեալ սարքել, ասել՝ տրեխներ ենք ուզում հագնել, դա անլուրջ է, դրա գնացքը վաղուց մեկնել է: Պատմությունն, այո՛, մակընթացություններ և տեղատվություններ ունենում է, բայց պատմության ընթացքը երբեք հնարավոր չէ կասեցնել: Ես հրճվանքով տեսա, որ երեկ «Յոթնյակը» որոշեց երկարաձգել Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները: Ճիշտ է, մենք ռազմագերի ենք և ավելին չենք կարող անել թաթար-մոնղոլական կայսրության դեմ, բայց գոնե մեզ իրավունք կվերապահենք նրա ցանկացած ձախողման համար ուրախանալ, ներքին հրճվանք ապրել և սպասել նրա վերջնական ձախողմանը գոնե մեր տարածաշրջանում:
– Անգամ եթե այդ ձախողման արձագանքը և ցավալի հետևանքները նաև պրոյեկտվում է մե՞զ վրա:
– Ո՛չ, ընդհակառակը՝ Ռուսաստանի ձախողումը մեզ համար ցավալի հետևանք չի կարող ունենալ, ցավալի հետևանք կլինի մեզ համար այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանը որոշակի ուժ ունենա, մեկուսացված չլինի և կարողանա իր բարբարոս խաղերը խաղալ նաև Հարավային Կովկասում՝ այնպես, ինչպես 1920-ին:
– Այսինքն՝ հիմա այդ դրսևորումները չե՞ք տեսնում այս ապրիլյան քառօրյա պատերազմի հրահրման մեջ:
– Նույնությամբ կրկնվում է, բայց այն ժամանակ հետևանքը մեզ համար եղավ մեր պետականության կորուստը, իսկ այս անգամ Ռուսաստանը՝ ի դեմս Ադրբեջանի, իր քթին շատ հզոր կերավ: Քառօրյա պատերազմում մենք կասեցրեցինք ոչ թե Ադրբեջանին, այլ Ռուսաստանին:
– Բայց ամեն դեպքում նաև կորուստներ ունեցանք՝ ոչ միայն մարդկային, այլ նաև տարածքային:
– Մենք հաղթել ենք: Դրեք նժարների վրա, մենք չափազանց մեծ հաղթանակ ենք տարել այդ քառօրյա պատերազմում, և դեռ մեծ հաղթանակներն առջևում են:
– Այս փուլում կասեցումը կարող ենք համարել հաղթանա՞կ:
– Այո՛:
– Դուք էիք ասում իդեալների մասին. ո՞րը պետք է լինի ղարաբաղյան հարցում մեր իդեալը, չպե՞տք է ձգտենք ավելիին:
– Մենք կասեցրել ենք ռուսական հզոր ալիք: Ռուսական խաղը Հարավային Կովկասում չիրականացավ: Դա ճիշտ նույնն է, ինչ 1920-ի օգոստոսյան դեպքերն էին, երբ Ռուսաստանի հրահրմամբ՝ Թուրքիան հարձակվեց անկախ Հայաստանի վրա, որի գինը եղավ այն, որ Ռուսաստանը Թուրքիային նվիրեց հայկական տարածքները: Հիմա Ադրբեջանին ԵՏՄ մտցնելու համար գինը լինելու էր Ղարաբաղը, որը չստացվեց: Եվ Ռուսաստանը որքան թույլ լինի, այնքան քիչ է նրան հաջողվելու մեզ որպես մանրադրամ օգտագործել ԱՄՆ-ի դեմ իր պատերազմում:
