Այսօր Երևանում տեղի է ունեցել «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի և տեղական մարմինների 25-րդ համատեղ նիստը։ Հայաստանի հետ հասակ առած հիրավի հայ ժողովրդի համահայկականությունն ապացուցող միակ կառույցն այդպես էլ չդարձավ գործոն՝ մնալով որպես խնդիր:
Անկախությունից 25 տարի անց մենք դեռ ունենք այդ խնդրի համապարփակ, հանգամանալից դիտարկման և պարզաբանման կարիք` հասկանալու համար, թե ինչը և ինչպես է խանգարում մեզ Հայաստան-Սփյուռք հարաբերությունը վերածել Հայաստանի պետականության հզորացման գործոնի: Այս ամենի փոխարեն մենք ունենք կենացային, պաթետիկ հայրենասիրական մակարդակի մի հարաբերություն, որը բացառապես ձև է՝ զուրկ որևէ ռազմավարական բովանդակությունից:
Հայաստանի իշխանությունը Սփյուռքի հետ հարաբերությունների պատկերացումների առումով գտնվում է այդ մակարդակում` կա՛մ պարզապես անհամարժեքության և խնդրի անբավարար գիտակցման պատճառով, կա՛մ էլ միանգամայն գիտակցված՝ ընդամենը նեղ անձնական, խմբակային շահերի հետապնդումով:
Սփյուռքը Հայաստանի հետ հարաբերվում է էմոցիան ու հաշվարկը զատած, տարբերակած` հստակ գիտենալով, թե որտեղ պետք է առաջ մղել էմոցիան, իսկ որտեղ է հաշվարկի տեղը: Եվ էմոցիոնալ շեշտադրումների համառ առաջմղումը, որով զբաղված է Հայաստանի իշխանությունը, այլևս չի կարող ոչ մի շոշափելի արդյունք ունենալ:
Այն ինչ արվել է այս կառույցի հետ եղել է սոսկ էմոցիոնալ խաղարկման փորձ, որում բացարձակապես չկա և չի եղել պատասխան, թե բացի հայ կամ հայրենասեր լինելուց` սփյուռքահայն էլ ինչ մոտիվ պետք է ունենա «Հայաստան» հիմնադրամին իր մասնակցությունը բերել: Ոչ մի պրագմատիկ մոտիվ, որովհետև այդ մոտիվները պետք է ձևավորվեն երկու առանցքային իրողության հիմքով՝ իշխանության լեգիտիմություն Հայաստանում և Հայաստանի տնտեսական անկախություն, դիվերսիֆիկացիա, մակրոտնտեսական ցուցանիշներ: Այս երկու առանցքային բաղադրիչների առումով իրավիճակը վաղուց է մտահոգիչից անց և մոտեցել է պարզապես աղետի շեմին: Աղետալի մակրոտնտեսական իրավիճակ և իշխանության լեգիտիմության աղետալի բացակայություն: Չարժե խոսել առանձին հանգամանքների մասին, այն մասին, որ Հայաստանի իշխանությունն ինքը իր փողերը Հայաստանից դուրս է բերում, և այլն, և այլն: Ընդամենը երկու առանցքային բաղադրիչի պատկեր, և դրանից հետո մի՞թե որևէ բանական մարդ իր փողը կվստահի այդպիսի լեգիտիմությամբ իշխանության, այդպիսի մակրոտնտեսական ցուցանիշներով ու տնտեսա-քաղաքական անկախությամբ պետության բանկային համակարգին:
Հայաստան-Սփյուռք հարաբերությունը վաղուց է մսխել հայրենասիրության վառելիքը: Ըստ որում` այստեղ կա և դրական, և բացասական կողմ: Բացասականն այն է, որ Հայաստանի իշխանությունները մեկը մյուսին հաջորդելով ստեղծել են մի վիճակ՝ պարզապես մսխելով երկրի հանրային բարիքը, այդ թվում նաև` հայրենասիրության լարերի վրա խաղալով մսխելով սփյուռքյան կարևոր ռեսուրսներ, որ հայրենասիրական կարգախոսները արդեն կասկածներ են առաջացնում Սփյուռքի շատ շրջանակների մոտ և մտավախություն, որ ուրեմն այստեղ իրենց համար ինչ-որ ծուղակ կա: Մյուս կողմից` հայրենասիրության բաղադրիչի չեզոքացումը պետք է նպաստի Հայաստան-Սփյուռք կապն ավելի կայուն և ամուր հիմքերի վրա դնելուն` հատկապես, որ Սփյուռքում սերունդ է փոխվում, որի համար հայրենիք հասկացությունն այլևս չունի նախկին սերունդների մոտ առկա էմոցիոնալ սուր ընկալումը, և ըստ այդմ` նոր սերնդին պետք է գրավել նոր գաղափարներով, նախագծերով, առաջարկներով, որոնցում նրանք կտեսնեն կոնկրետ աշխատանքի հեռանկարներ՝ և՛ իրենց համար որպես անհատ, և՛ որպես ընդհանուր գործ:
Պետք չէ խուսանավել փոխադարձ շահ հասկացությունից և փորձել գտնել Հայաստանի և Սփյուռքի հայությունների համար այդ շահը՝ փոխադարձ ընդունելի, շոշափելի շահը՝ չմնալով լոկ հայրենասիրության էմոցիոնալ հարթության վրա, որը նոր իրավիճակում և ժամանակակից աշխարհում՝ անկախության հռչակումից արդեն քառորդ դար անց ոչ թե հենման կետ կլինի, այլ ճահիճ: Այլապես Հայաստանում շահերով ապրում են միայն իշխանությունները, իսկ հասարակությունից և Սփյուռքից ակնկալում միայն «հայրենասիրություն», որ հանկարծ չխանգարեն իրենց շահերին: