«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԱԺ պատգամավոր «Քաղաքացիական պայմանագիրե կուսակցության վարչության անդամ Նիկոլ Փաշինյանը:
– Պարոն Փաշինյան, այսօր հայտնի դարձավ, որ մայիսի 31-ին կայանալու է Ադրբեջանի արտգործնախարար Մամեդյարովի հանդիպումը ԵԱՀԿ համանախագահների հետ, հունիսի 2-ին էլ Հայաստանի արտգործնախարարի հանդիպումն է կայանալու ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ: ԱԺ-ում ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը խոսեց ՀՀ պատրաստակամության մասին հունիսին կայանալիք հանդիպման շուրջ: Ձեր կարծիքով՝ հունիսին կազմակերվելիք այդ հանդիպումից ի՞նչ ակնկալիք կարող է ունենալ հայկական կողմը՝ հաշվի առնելով արդեն Վիեննայում տեղի ունեցած հանդիպման ընթացքում ընդունված հայտարարությունը և դրանից հետո այդ հայտարարության իրագործման ուղղությամբ արվող քայլերի գործընթացը:
– Գիտեք, կարծում եմ, հիմա ճիշտ ժամանակն է, որպեսզի մենք հստակ շեշտադրումներ անենք Ղարաբաղի հարցի կարգավորման բանակցային գործընթացի ձևաչափերի վերաբերյալ: Երեկ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության վարչությունում մենք քննարկում էինք Արցախի Հանրապետության շուրջ ստեղծված իրավիճակը, և մեր դիրքորոշումն այդ հարցում շատ հստակ է, որ ՀՀ որևէ ներկայացուցիչ Արցախի հարցի կարգավորման վերաբերյալ չպետք է բանակցի Ադրբեջանի որևէ ներկայացուցչի հետ, եթե այդ բանակցային սեղանի շուրջ ներկա չէ ԼՂՀ պաշտոնական ներկայացուցիչը: Ինչու է կարևոր այս շեշտադրումն անել հենց հիմա, չնայած ԱԺ-ում մի քանի անգամ բարձրացրել ենք այդ հարցը. իշխանական դիրքորոշման մեջ կար մի այսպիսի նրբություն, որ տեսեք՝ մենք ժառանգություն ենք ստացել մի բանակցային ֆորմատ, այո, աշխատում ենք այդ ուղղությամբ, բայց բանակցային ֆորմատը չի կարելի կտրուկ փոփոխել: Բայց չորսօրյա պատերազմը կացնի հարվածով կտրեց բանակցային գործընթացը, և հիմա մենք զրոյական վիճակում ենք բանակցային գործընթացում:
Այսինքն՝ հայկական կողմը՝ ՀՀ իշխանությունները հիմա քննարկում են բանակցությունները վերսկսելու հնարավորությունը և առաջադրում են նախապայմաններ, մեզ համար անընդունելի է, եթե ՀՀ որևէ ներկայացուցիչ՝ կլինի դա ԱԳ նախարարի մակարդակով, թե որևէ այլ մակարդակով, Ադրբեջանի որևէ ներկայացուցչի հետ քննարկի Արցախի հարցը՝ առանց Արցախի Հանրապետության ներկայացուցչի մասնակցության: Այսինքն՝ այս փուլում մեր դիրքորոշումը պետք է հստակ լինի, Արցախի ներկայացուցիչները պետք է լիարժեք ներգրավված լինեն բանակցություններում: Հակառակ դեպքում այդ բանակցություններն անընդհատ բերելու են նույն ճգնաժամին և նոր կորուստների:
– Ըստ Ձեզ՝ ինչո՞ւ հայկական կողմը չի պնդում այդ նախապայմանը, Ս. Սարգսյանը քառօրյա պատերազմից հետո առաջադրեց երեք նախապայման, թեև դրանց էլ հետևողական չլինելով, այնուամենայնիվ, գնաց Վիեննայի հանդիպմանը, բայց այդ երեք նախապայմանների մեջ էլ չկար Ղարաբաղը պարտադիր կերպով բանակցային սեղանի շուրջ վերադարձնելու պահանջը:
– Այստեղ կա մի շատ կարևոր նրբություն. ԼՂ հարցի վերաբերյալ բանակցային սուբյեկտ լինելը նաև միջազգային ասպարեզ դուրս գալու և միջազգային հարթակում որպես սուբյեկտ ներկայանալու հնարավորություն է՝ հատկապես լեգիտիմության հետ կապված պրոբլեմներ ունեցող իշխանությունների համար: Այսինքն՝ ես նկատի ունեմ, որ շատ դեպքերում ՀՀ իշխանությունները, որ միջազգային հանրության հետ կապված որոշակի խնդիրներ են ունենում, այս կարգի բանակցային ֆորմատները շատ հարմար են նրանց համար՝ ինտեգրվելու միջազգային հանրությանը:
– Այսինքն՝ ուզում եք ասել, որ Ղարաբաղի հարցը այս դեպքում ՀՀ իշխանությունների կողմից փորձ է արվում օգտագործել սեփական լեգիտիմության հետ կապված ինչ-ինչ խնդիրներ լուծելու համա՞ր:
– Այո՛, լեգիտիմության հետ կապված որոշակի պրոբլեմներ լուծելու համար: Մենք հասկանում ենք, որ երբ որևէ մեկը հնարավորություն է ստանում Ամերիկայի, Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի հետ քննարկել Ղարաբաղի հարցը, հայկական կողմի՝ բանակցողի այդ մոնոպոլ կարգավիճակը շատ լայն հնարավորություններ է ստեղծում: Բայց մենք հիմա չորսօրյա պատերազմից հետո կարծում ենք (այն ժամանակ էլ էինք կարծում), որ որևէ մեկը իրավունք չունի բանակցել Արցախի Հանրապետության փոխարեն:
Եկեք իրավիճակին այսպես նայենք. Արցախի Հանրապետությանը մենք վերաբերվո՞ւմ ենք որպես պետականության: Մեր կուսակցությունը և անձամբ ես շատ լուրջ ենք վերաբերվում Արցախի Հանարպետությանը, նրա պետական ինստիտուտներին և նույնն ենք պահանջում նաև ՀՀ իշխանություններից: Եթե ՀՀ-ն ունի այդպիսի վերաբերմունք, ապա ո՞վ է նրանց՝ Ս. Սարգսյանին կամ Է. Նալբանդյանին լիազորել բանակցել Արցախի հարցի վերաբերյալ՝ Արցախի ներկայացուցիչների բացակայությամբ: Մենք չենք ասում՝ Հայաստանն ընդհանրապես Ադրբեջանի հետ պետք է բանակցային կոնտակտ չունենա, եկեք չմոռանանք, որ մենք Ադրբեջանի հետ կոնֆլիկտի մեջ ենք ոչ միայն Ղարաբաղի հարցով, այլ նաև ՀՀ սահմանների հետ կապված բազմաթիվ խնդիրներ ունենք, որ կարող ենք քննարկել: Մենք ասում ենք հետևյալը. Ղարաբաղի հարցի կարգավորման վերաբերյալ Ադրբեջանի հետ բանակցելու իրավունք չունի Հայաստանի որևէ ներկայացուցիչ՝ առանց Արցախի Հանրապետության պաշտոնական ներկայացուցչի ներկայության:
– Մեր իշխանությունները նշում են, նաև այսօր Էդվարդ Նալբանդյանն էլ Ձեր հարցին ի պատասխան նշեց, որ ամեն դեպքում բոլոր աշխատանքային փաստաթղթերում հայկական կողմը նշում և պահանջում է, որ որոշակի փուլում պետք է Ղարաբաղն անպայման միանա, և առանց Ղարաբաղի ներկայության չի կարող որևէ համաձայնագիր ստորագրվել: Դուք դա բավարար չե՞ք դիտում և չե՞ք վստահում այդ զարգացմանը:
– Ես չգիտեմ, որևէ մեկը շոշափելիորեն ընկալո՞ւմ է, թե ինչ է ասում Էդվարդ Նալբանդյանը: Ի՞նչ է նշանակում աշխատանքային փաստաթուղթ, ի՞նչ է նշանակում գրված է. ունենք փաստ, այսօր իմ և արտգործնախարարի բանավեճի էությունն այն էր, որ կոնկրետ իրադարձություններին՝ Ադրբեջանի կողմից ձեռնարկած կոնկրետ լկտիություններին, մինչ քառօրյա պատերազմն էլ հայկական կողմը հակադրել է միայն հայտարարություններ: Ես մի քանի դեպք էի նշում՝ Սաֆարովի դեպքը, 2014-ին ուղղաթիռի խոցման դեպքը: Մեզ համար շատ կարևոր է, թե գործողությունների ինչ շղթա հանգեցրեց չորսօրյա պատերազմին: Ես կարծում եմ, որ դրանում էական դերակատարում է ունեցել ՀՀ իշխանությունների վարած անհետևողական քաղքականությունը:
– Այս դեպքում ինչո՞ւ Արցախից չեն հնչում ավելի բարձր ձայներ, որ առանց իրենց մասնակցության հայկական կողմը իրավունք չունի գոնե հիմա, ապրիլյան քառօրյայից հետո, այլևս առաջ տանելու բանակցային գործընթացը: Ավելին՝ մենք տեսնում ենք, որ Ստեփանակերտը ողջունեց Վիեննայի հանդիպումը, իր աջակցությունը հայտնեց, և պաշտոնական մակարդակում որևէ դժգոհություն չի հնչեցվում:
– Կա փաստ, որևէ մեկը՝ պաշտոնական մակարդակով և ոչ պաշտոնական մակարդակով ոչ մեկին չի լիազորել Արցախի Հանրապետության անունից և նրա փոխարեն: Կա իրավիճակ, և ենթադրենք՝ Վիեննայի հանդիպումը կամ ուրիշ հանդիպումներ, կա բանակցային պատմություն, բայց այդ բանակցային պատմությունը երբ հանգեցնում է պրոբլեմատիկայի, և ըստ էության բանակցությունները ընդհատված են, ես ուզում եմ հիմա մենք շատ պարզ արձանագրենք՝ սրանից հետո որևէ մեկը չի ունենալու հնարավորություն ասելու, որ 98-ին, 97-ին Ղարաբաղին բանակացային ֆորմատից դուրս են թողել, և դրա պատճառով ահա մենք դրա ժառանգութունը… հիմա չկա բանակցություն, իրենք են ասում, որ չկա բանակցություն: Մի պրոբլեմատիկա մենք արդեն ունեցել ենք, որի ժամանակ ես արտահայտվել եմ. զինադադարի վերաբերյալ խոսել են Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի գլխավոր շտաբների պետերը, իսկ ո՞ւր էր Պաշտպանության բանակի գլխավոր շտաբի պետը, կարծում եմ, որ դա շատ լուրջ բացթողում է: Պատերազմի ամենասուր օրերին ես համապատասխան տեղում այդ մասին շատ կոնկրետ հայտարարել եմ և կարծում եմ, որ այս հարցում մենք որևէ փոխզիջման չպետք է գնանք: Եթե այդպիսի ֆորմատ նորից ստեղծվեց, այդ անհետևողական քաղաքականության շարունակությունն է լինելու, որը x պահի բերելու է նորից նոր պրոբլեմների:
– Այս իրավիճակի լուծումը արդյո՞ք այն չէր լինի, որ Հայաստանն ուղղակի ճանաչեր Արցախի անկախությունը և ասեր, որ Արցախն անկախ պետություն է, խնդրեմ, բանակցեք Արցախի հետ:
– Ես հարցն ուրիշ կողմից կդնեմ. և՛ Ս. Սարգսյանը, և՛ Է. Նալբանդյանը նախկինում՝ չորսօրյա պատերազմից առաջ, շատ հստակ հայտարարել են, որ եթե լայնածավալ պատերազմ կլինի և բանակցությունները ընդհատվեն, Հայաստանը կճանաչի ԼՂՀ անկախությունը: Այսօր ես հարց եմ տալիս Է. Նալբանդյանին. մենք ունենք 94 զոհ, կորցրել ենք 800 հա տարածք, թշնամին պատերազմական գործողություններով այդ տարածքները նվաճել է, և դուք ասել էիք, որ նման պայմաններում պետք է ճանաչեիք ԼՂՀ անկախությունը, խնդիրն այն չէ, թե այսպիսի իրավիճակում ԼՂՀ անկախությունը ճանաչելը ճիշտ քայլ է, թե ոչ, այդ հարցը դեռ կարող ենք քննարկել, խնդիրն այն է, որ իշխանությունը հայտարարություն է անում և հետևողական չի լինում և հաջորդ քայլը չի անում, դա հակառակորդին առիթ է տալիս մտածելու, որ ինքը կարող է մեկ քայլ էլ առաջ գնալ:
Սաֆարովին էլ, երբ ազատ արձակեցին, և մենք հեռուստատեսությամբ տեսանք, որ անվտանգության խորհրդի նիստում Ս. Սարգսյանը ԱԱԾ ղեկավար Գորիկ Հակոբյանին ասաց՝ Գորիկ Գուրգենիչ մի րոպե մնացեք, ես Ձեզ հանձնարարություն ունեմ տալու: Տպավորություն էր, որ մենք մի տեղից կլսենք մի բան, բայց ոչ մի բան չեղավ:
– Անդրադառնանք ռազմական փոխօգնության պայմանագրին, ապրիլի 4-ին Ս. Սարգսյանը նշեց, որ պետք է մշակվի, մինչ օրս այդ պայմանագիրը մշակվում է: Դավիթ Շահնազարյանը մեզ հետ զրույցում նշել է, որ միջին դիվանագետի համար նման պայմանագիր պատրաստելու համար անհրաժեշտ է 12 ժամ, բայց մենք տեսնում ենք, որ արդեն մեկուկես ամիս է այդ պայմանագիրը մշակվում է, և արտգործնախարարն էլ ասում է՝ այն գործի կդնենք հարմար պահի:
– Ես կարծում եմ՝ բոլորս հասկանում ենք, որ այդ պայմանագրի ճակատագիրը հերթական անհետևողականության դրսևորում է: Խնդիրն այստեղ ոչ թե իշխանություն-ընդդիմություն հարթության մեջ է, որ ուզում ենք վերապահում ներկայացնել, այլ այս անհետևողականության շարքը բերում է պրոբլեմների:
– Հիմա անդրադառնանք հենց ընդդիմություն-իշխանություն հարաբերություններին: Պարոն Փաշինյան, Ս. Սարգսյանը, փաստորեն, ամրագրեց, որ Հայաստանը 800 հա տարածք է կորցրել, մի հայտարարություն, որին, թվում էր, պետք է լիներ շատ բուռն հակազդեցություն, բայց մենք դա չենք տեսնում, մի քանի քաղաքական ուժեր են դրան հակազդում: Քառօրյա պատերազմից հետո Լևոն Տեր-Պետրոսյանը Ս. Սարգսյանի հետ հանդիպումից հետո հանդես եկավ հոդվածով՝ նշելով, որ Մադրիդյան սկզբունքները, բոլոր կործանարար դրույթներով, Ս. Սարգսյանը ժառանգել է, և պետք է այսօր ամեն ինչ անենք, որպեսզի նա ուժեղ լինի: Ինչպե՞ս եք գնահատում մեր քաղաքական ընդդիմադիր դաշտի արձագանքը այս նոր իրողություններին, այդ թվում՝ նաև Ձեր ներկայացրած ուժի:
– Ես չեմ կարծում, թե պատերազմական շրջանները լավագույն ժամանակն են ներքաղաքական հարցեր պարզելու համար:
– Բայց տարածք ենք կորցրել, ինչպե՞ս եք դրան արձագանքում:
– Ինչ վերաբերում է տարածքներ կորցնելուն, մենք պետք է հասկանանք, որ տեղի է ունեցել շատ վտանգավոր և շատ վատ մի բան, բայց մեր արձագանքը պետք է լինի առաջին հերթին դրա պատճառները հասկանալը: Իմ խորին համոզմամբ՝ այդպիսի հետևանքի հանգեցրել է իշխանությունների քաղաքականությունը: Եվ երկրորդը՝ եթե մենք կորցրել ենք տարածքներ, դա նշանակում է, որ մենք քաղաքական, ռազմաքաղաքական, դիվանագիտական ճակատներում ունենք որոշակի պրոբլեմներ, և այս իրավիճակում մեր առաջին գործողությունը պետք է լինի հասկանալ այդ պրոբլեմները և լուծել դրանք: Իհարկե, 25 տարվա հրադադարից հետո առաջին անգամ է, որ մենք շոշափելի տարածքային կորուստ ենք ունենում, և սա փաստ է, որը պետք է արձանագրել, սա փաստ է, որը վկայում է, բարձրաձայնում է որոշակի պրոբլեմների մասին: Բայց, մյուս կողմից, ես ուզում եմ ասել, որ մենք պետք է ըստ արժանվույն գնահատենք մեր զինված ուժերին, մեր բանակին, որն, այնուամենայնիվ, կարողացավ կասեցնել թշնամու հարձակումը, և մենք պետք է շատ զգույշ լինենք, որպեսզի մեր 90-ականների հաղթական ոգին այս կոնտեքստում չկորցնենք, դա շատ կարևոր հանգամանք է:
– Առաջիկա զարգացումներին անդրադառնանք, հաջորդ տարի նախընտրական տարի է և նախընտրական կյանքում կարևոր ջրբաժան է լինելու հենց Ղարաբաղի հարցը և հենց այդ տարածքային խնդիրը: Կարծում եք, որ հենց Ղարաբաղի հա՞րցն է լինելու առաջիկայում ներքաղաքական ուժերի դասավորվածության հետ կապված ջրբաժանը:
– Ո՛չ: Ղարաբաղի հարցը և այդ հարցի հետ կապված խնդիրները չեն կարող և չպետք է լինեն ջրբաժանի թեմա, այլ ընդհակառակը, ինչպես եղել է մինչև օրս էլ, դրանք պետք է լինեն կոնսոլիդացիայի թեմա: Սա շատ կարևոր արձանագրում է:
– Բայց Դուք եք ասում, որ սխալ ուղղությամբ են գնում, այսինքն՝ կոնսոլիդացվենք այդ սխալի շո՞ւրջ:
– Ես ասացի Ղարաբաղի թեմայի շուրջ: Ես ուզում եմ ճիշտ հասկանանք խնդիրը որն է. ջրբաժանը կամ կոնսոլիդացիան չեն նշանակում, որ մենք չպետք է քննարկենք պրոբլեմները: Պետք է քննարկենք և քննարկում ենք պրոբլեմները, բայց կրկնում եմ՝ Ղարաբաղի հարցը չպետք է դառնա ջրբաժանի թեմա, Ղարաբաղի հարցը պետք է դառնա կոնսոլիդացիայի թեմա:
