«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցության փոխնախագահ, քաղաքագետ Անուշ Սեդրակյանը:
– Տիկին Սեդրակյան, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը իր հրապարակմամբ անդրադարձել է ԼՂ ճանաչման հարցին՝ դա համարելով անտեղի մոտեցում, ավելին՝ նա նշել է, որ դա խելահեղ միտք է, որը հղի է անկանխատեսելի ու աղետալի հետևանքներով, որոնք այնքան ակնհայտ են, որ անգամ հարկ չկա թվարկելու: Կիսո՞ւմ եք Լ. Տեր-Պետրոսյանի կարծիքն այս հարցի շուրջ, թե՞, այնուամենայնիվ, հասունացել է պահը, որ Հայաստանը զգուշացումից զատ գոնե առաջին քայլն անի այդ ուղղությամբ:
– Եկեք փորձենք վերականգնել պատկերը և մտածել, թե ինչ անկանխատեսելի հետևանքներ կարող են լինել՝ պայմանով, որ անկանխատեսելի հետևանքները լինում են ոչ մեր կամքով և ոչ մեր կառավարմամբ, այսինքն՝ ակնհայտ է, որ միայն ՀՀ գործողություններով չեն պայմանավորված իրավիճակային փոփոխությունները: Կան երկու տիպի քայլեր. քայլեր, որոնք հետևում են իրողությանը և կանխարգելիչ քայլեր: Եկեք խոսենք այն մասին, որ իրավիճակը փոխվել է, 1994թ. պայմանագրային դրույթները չեն պահպանվել, մերժվել են, և հայկական (ոչ միջազգային) դիվանագիտական բոլոր կառույցները մեկ մարդու նման ասում են, որ Ադրբեջանի մեղքով են խզվել բոլոր այն պայմանավորվածություները, որոնք կարող էին տեղի ունենալ, և բնականաբար՝ ոչ հօգուտ Հայաստանի: Մենք չենք արել բազմաթիվ քայլեր՝ պայմանավորելով այն փաստով, որ ինչ-որ բան կարող է լինել, հիմա ինչ-որ բան արդեն եղել է. տարածաշրջանում արդեն փոխվել է բալանս, փոխվել է իրավիճակ, անկանխատեսելի ռազմական գործողություններ, մեծաթիվ զոհեր. մի՞թե այդ բոլորը այն հետևանքները չեն, որոնց պետք է արձագանքել, ուրիշ բան է, որ ճանաչման գործընթացը պետք է թաքուն չպահել, այսինքն՝ մատնանշել ճանաչման գործընթացի ընթացակարգը, հնարավոր հետևանքնեը՝ իրավական, ռազմական և դիվանագիտական խնդիրները, այն բոլոր հիմնահարցերը, որոնց առջև կարող է կանգնել ՀՀ-ն, այլ ոչ թե այսպես ասել՝ նույնիսկ չեմ էլ ուզում թվարկել: Եթե մի բան չես ուզում թվարկել, ուրեմն այդ բանը այդքան էլ հստակ չէ, նույն ելույթում կա մի ենթակետ, որ այն բոլոր ճանաչված սուբյեկտները, որոնք անպայման ունեցել են դաշնակից գերտերություն… և նշված է ԵԱՀԿ-ի և ՄԱԿ-ի կառույցները և աջակցությունը և մի մեծ շարք: Ինձ ուղղակի հետաքրքրում է արդյո՞ք Ղրիմի անջատումը և Ռուսաստանին բռնակցումն ունեցել է ԵԱՀԿ-ի և ՄԱԿ-ի աջակցությունը, արդյո՞ք Աբխազիան և Օսեթիան ունեցել են այդ աջակցությունը:
– Բայց ունեցել են Ռուսաստանի անվերապահ աջակցությունը:
– Ունեցել են Ռուսաստանի անվերապահ աջակցությունը, և այստեղից հարց. եթե մենք տարիներ շարունակ պնդում ենք, որ Ռուսաստանը մեր միակ և ամենահուսալի ստրատեգիական դաշնակիցն է, ապա ի՞նչն է պատճառը, որ նույնիսկ մենք այդտեղ այդ դիվանագիտական աջակցությունը չունենք, չէ՞ որ մենք Ռուսաստանին բոլոր դիվանագիտական նկրտումներում աջակցել ենք: Եվ որպես դիվանագիտական հավասարարժեք միավոր, կապ չունի պետությունը մեծ է թե փոքր, մենք պետք է ակնկալենք հավասարարժեք պատասխան, բայց մենք այդ պատասխանը չենք ստանում: Եվ մի հարց էլ. ուզում եմ իմանալ, թե Մինսկի խմբի համանախագահները, միջազգային կառույցները որևէ բան ասե՞լ են այս ճանաչման կապակցությամբ, որևէ նեգատիվ գնահատական տվե՞լ են: Առայժմ տեսել եմ միայն Ռուսաստանի ինտենսիվ անհանգստությունը այդ հարցի շուրջ:
– Կուզենայի նաև Ձեր պարզաբանումը լսել, երբ այդ գործընթացի վերաբերյալ ի սկզբանե ասվեց, որ հավանություն է տրվել, ապա անմիջապես փորձեցին շտկել, թե՛ կառավարության ներկայացուցիչը՝ խոսնակը, թե՛ արտգործնախարարը ասացին՝ չշփոթեք, հավանություն չի տրվել օրինագծին, ընդամենը եզրակացությանն է տրվել, հաստատվել: Այսինքն՝ հնարավո՞ր է , որ այս սրբագրումն էլ ռուսական այդ նյարդային արձագանքի հետևանք է:
– Այնպիսի տպավորություն է, որ տեքստը և տեքստի վերաբերյալ եզրակացությունը բևեռային տարբեր բաներ են, չէ՞ որ եթե մի բանի շուրջ եզրակացություն ես տալիս և հավանություն ես տալիս եզրակացությանը, ապա դու հավանություն ես տալիս նաև հիմնական խնդրին: Ինչևէ, մենք արդեն հասկանում ենք, պարզ դարձավ մանավանդ այս ապրիլյան քառօրյա լայնածավալ գործողությունների ընթացքում, որ մեր դիվանագիտական կենտրոնները սպասում են անմիջական հրահանգների ոչ Հայաստանից, ուղղորդվում են ոչ Հայաստանից և հայտարարություններ են անում, և դա ամենաշատը երևում է հենց իրենց գործունեությունից, որովհետև կրիտիկական դիվանագիտական վիճակում… պատկերացրեք այսպես՝ հիտլերյան Գերմանիան հարձակվում է Ռուսաստանի վրա, Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն մի 10 օր լռում է, և սպասում է, թե ինչ է կատարվում, և թե ինքը ինչ համապատասխան հայտարարություն պետք է կատարի:
– Ուշադիր հետևում է իրադարձությունների ընթացքին:
– Այո՛: Եվ ինչո՞ւ այլ երկրների կամ պատմության պրոյեկցիայով դա աբսուրդ է, իսկ մեր անձնական օրինակների վրա դա աբսուրդ չէ: Դրա համար մենք պետք է խնդիրը դիտարկենք մի քանի տեսանկյունից: Խնդիր առաջին՝ ինչքանո՞վ է ԼՂՀ անկախության ճանաչումը սասանում Ռուսաստանի հիմքերը տարածաշրջանում, որովհետև եթե Հայաստանը ճանաչում է, բնականաբար՝ ա/ Ռուսաստանը հասկանում է, որ ինքը Հայաստանի վրա չունի վերահսկողություն, բ/ Ադրբեջանի խայծը, երբ Ադրբեջանին առկախված վիճակում պահելուց նա զրկվում է, և իհարկե երրորդը՝ Հայաստանն ունի կոնտրարգումենտ՝ եթե ասեմ, որ այդ գործընթացը վնասում է Մինսկի խմբի գործընթացին, ապա հայկական կոնտրարգումնետը այն է, որ ոչ մի բան չէր կարող այդպես վնասել գործընթացին, ինչպես ադրբեջանական հարձակումը:
– Վերադառնալով Լ. Տեր-Պետրոսյանի հոդվածում արտահայտած տեսակետին՝ ուզում եմ հիշեցնել նրա՝ 2008թ. հոկտեմբերի 17-ի հանրահավաքում ունեցած ելույթը, որտեղ նա, ի թիվս այլ հարցերի, անդրադարձել էր նաև ՀՀ կողմից Արցախի անկախությունը ճանաչելու հնարավորությանը՝ որպես արվելիք քայլերից մեկը նշելով. «Նկատի ունենալով այն մտահոգիչ հանգամանքը, որ Կոսովոյի, Աբխազիայի և Հարավային Օսեթիայի անկախության ճանաչումից հետո Ղարաբաղի հարցը որոշակի առումով դուրս է մղվում սառեցված հակամարտությունների լուծման ընդհանուր գործընթացից, թերևս, ժամանակն է մտածել այն մասին, որ ՀՀ ԱԺ-ն հանդես գա ԼՂՀ անկախության ճանաչման նախաձեռնությամբ: Սերժ Սարգսյանը պարտավորված չպետք է լինի արձագանքելու այդ նախաձեռնությանը, բայց մի կողմից ունենալով խորհրդարանի որոշումը, մյուս կողմից առկախ թողնելով դրա վավերացումը՝ նա արտաքին ճնշումները դիմակայելու և խուսանավելու մեծ հնարավորություններ կստանա առաջիկա բանակցություններում: Իրադրությունը ոչ սովորական լինելով, ոչ սովորական քայլեր, դիվանագիտական հրաշագործություններ ու երևակայության թռիչքներ է պահանջում»: Դուք ինչո՞վ եք պայմանավորում, որ Լ. Տեր-Պետրոսյանն այսպիսի ելք էր առաջարկում, իսկ այսօր նման նախաձեռնությունը գնահատում է անցանկալի և անընդունելի:
– Ես կարծում եմ, որ ՀՀ առաջին նախագահը միշտ եղել է հանճարեղ տեսաբան, ստրատեգ և ոչ տակտիկ, և կարծում եմ, որ այս ստրատեգիական հանճարեղությունը, որովհետև այդ ելույթը որոշակի առումով համընկնում է ներկայիս նախաձեռնության հետ, տեսական ոչ ակտիվ հարցի շրջանակներում նա արտահայտել է այդ գաղափարները, բայց երբ արդեն եկել և հանդիպել է կոնկրետ առարկայական պրոբլեմին, որը կոնկրետ և շատ արագ լուծումներ է պահանջում…
– Եվ դիվանագիտական երևակայություն:
– Ոչ միան դիվանագիտական երևակայություն, գիտեք, շատ դիվանագիտական որոշումներ կան, որոնք պահանջում են ուղղակի էլեմենտար քաղաքական անկախություն, այսպես կոչված՝ ինքնիշխանություն, այսինքն՝ երբ մարդն իր վրա է վերցնում պետության ճակատագիրն ինքնիշխան ուղղորդելու, որոշելու և նաև բացատրելու դերը: Բացատրության փորձ, ըստ էության, Հայաստանի դիվանագիտական և քաղաքական կյանքում չի եղել: Եղել է Լ. Տեր-Պետրոսյանի «Պատերազմ, թե խաղաղություն» հոդվածը, որն ինքնին խաղաղությունը ներկայացնում էր իբրև մաքուր միակողմանի զիջում, որի հետևանքով եղան համապատասխան դեպքերը, և նա զրկվեց իշխանությունից: Մենք արդեն հասկանում ենք, որ արցախյան հարցը կապված էր Հայաստանում իշխանությունների ամրության խնդրի հետ, հիմա սակայն արցախյան հիմնախնդիրը դադարել է լինել զուտ իշխանական ուժի բաշխման խնդիր, սա արդեն գլոբալ, տարածաշրջանային խնդիր է: Այս թնջուկը իր հետևից տանում է գլոբալ-աշխարհաքաղաքական գործընթացներ: Եթե հիշում եք, երբ Լ. Տեր-Պետրոսյանը ճառում էր, Թուրքիա-Ռուսաստան հարաբերությունները սքանչելի էին, Վրաստանն էր ավելի համեստ, հիմա Վրաստանի նկրտումները քանի գնում աճում են, ՆԱՏՕ-ն չէր մոտեցել այդքան ԽՍՀՄ տարածքի սահմաններին, այսինքն՝ մենք պետք է հասկանանք, որ Ռուսաստանն ամենուրեք տեսնում է իրական վտանգ, և նրա մտավախությունները շատ հասկանալի են:
– Եվ հիմա, այս իրավիճակում, այդ աշխարհաքաղաքական իրավիճակը հաշվի առնելով, Ձեր կարծիքով, ճի՞շտ է գնալ Արցախի անկախության ճանաչմանը, թե՞ ոչ:
– Կարծում եմ, որ այս աշխարհաքաղաքական իրավիճակում մենք պետք է օգտագործենք այն բոլոր սակավ հաղթաթղթերը, որ ունենք, ուրիշ բան է, որ վերջապես պետք է օգտագործենք շատ արագ և շատ գործնական ու թափանցիկ, որովհետև Արցախի հարցի ճանաչման բոլոր հնարավոր հետևանքները չպիտի քննարկվեն այս մակարդակով, որ «չեմ էլ ուզում թվարկել, դա անմտություն է, խենթություն է». դա քաղաքագիտական, դիվանագիտական բառապաշար չէ: Շատ արագ բոլոր հետևանքները հանրայնորեն պետք է ներկայացվեն փորձագետներին և նաև հանրությանը, հանրությունը պիտի հասկանա՝ ինչ կարող է կորցնել և ինչ կարող է շահել Արցախի ճանաչման հարցում:
– Դուք կարծում եք, որ այս գործընթացը հանրության հասկանալուն կամ հանրության կարծիքը հարցնելուն կհասնի՞, ինչու եմ հարցնում, որովհետև երբ խոսվեց, որ ԱԺ պատգամավորների օրինագիծը կառավարությունում քննարկվելու է, նախագահի խոսնակը հայտարարեց, որ եթե Հայաստանը ճանաչի, ապա առաջինը դա բոլորը կլսեն նախագահի շուրթերից, այսինքն՝ դա ի՞նչ է նշանակում:
– Ճանաչումը միանձնյա գործընթաց չէ, չկա քաղաքական, դիվանագիտական կամ տնտեսական որևէ իրողություն, որը չի կարելի պարզեցնել և հասցնել ըմբռնելի և ընթեռնելի ֆրազի մակարդակին. եթե դու դա չես անում, դա նշանակում է ա/ դու հարցից անտեղյակ ես, բ/ դու հարցը միտումնավոր խճճում ես, երկու պարագաներն էլ անընդունելի են և պետական հանցանք են, որովհետև տվյալ պահին զոհասեղանին դրված են ոչ թե ներքին, անդրկուլիսային ինտրիգները, որոնք, մեղմ ասած, ինձ չեն հետաքրքրում, այլ դրված է բանակի, զինվորի, Արցախի և Հայաստանի ճակատագիրը: Ճանաչումն իսկապես հաղթաթուղթ է: Տեսնում եք՝ Մոսկվան ինչ ելույթ է ունենում, ասում է՝ մենք տեղյակ չէինք, շատ կներեք, մենք գտնվում ենք ընդհանուր տնտեսական տարածքում, մեր դիվանագիտությունը ամբողջ օրը Մոսկվայի հրահանգավորման տակ է, ամբողջ ինֆորմացիոն դաշտը բաց է բոլորի համար, և հանկարծ Մոսկվան դրանից տեղյակ չէ՞, ի՞նչ է դա նշանակում, նշանակում է, որ Մոսկվան արդարանում է ինչ-որ մեկի առաջ. ո՞ւմ առաջ կարող է արդարանալ, պարզ է՝ Ադրբեջանի, որի զենքի ստաբիլ մատակարարն է:
– Իսկ գուցե պետք չէ միայն բացասականը տեսնել այդ արդարացման մեջ:
– Ես կարծում եմ, որ եթե մենք միայն բացասականը չտեսնեինք արդարացման մեջ, ապա այս կառավարության եզրակացությունների այդ խաղը չէր լինի, եթե դրական լիներ, այսպիսի հետքայլ չէր գրանցվի, ուրեմն ակնհայտ է, որ այդ հայտարարությունը և այս հետքայլը ավտոմատ կապված են իրար հետ:
– Տիկին Սեդրակյան, Դուք նշեցիք, որ անհրաժեշտ է հաշվարկել բոլոր հնարավոր հետևանքները:
– Այո, և շատ արագ:
– Մենք տեսանք, որ ապրիլյան սրացմանը հաջորդող օրերին ԵՏՄ գագաթնաժողովը պետք է Հայաստանում կայանար, բայց նույնիսկ այդ գագաթնաժողովը հրաժարվեցին այստեղ անցկացնել մեր գործընկերները՝ չնեղացնելու համար Ադրբեջանին: Ի՞նչ եք կարծում, եթե Հայաստանը գնա նման քայլի, ինչպիսի՞ արձագանք կլինի ԵՏՄ մեր գործընկերների, ՀԱՊԿ գործընկերների կողմից, և արդյո՞ք դա կհանգեցնի ԵՏՄ-ից կամ ՀԱՊԿ-ից մեր դուրս գալուն, այդ դեպքում ի՞նչ այլընտրանք կա:
– Մի կողմ դնելով այն փաստը, որ մեր կուսակցության ներկայացուցիչը ԱԺ-ում ներկայացրել է ԵՏՄ-ից դուրս գալու հարցապնդումը, ուզում եմ հարց տալ՝ մեր ԵԱՏՄ գործընկերները մինչև հիմա մեր ո՞ր ցավին են դարման արել, որ հիմա մենք պետք է նստենք, մտածենք, թե եթե ճանաչենք, ինչ արձագանք կտան նրանք: Նրանք չեկան գագաթնաժողովի, դա միակ պահն էր, որ իրենց գալը կարող էր ինչ-որ բան մեղմել, թեկուզ վիզուալ: Այսինքն՝ այն կարծեցյալ դաշնակիցները, որոնք տնտեսապես քեզ կողոպտում են, քաղաքականապես ու դիվանագիտորեն չեն աջակցում, ինչո՞ւ պիտի քո քայլերը չափավորես համաձայն նրանց ցանկությունների, չէ՞ որ նրանք իրենց քայլերը բնավ մեր շահերից ելնելով չեն կազմավորում:
– Իսկ Հայաստանի շուրջ մեկուսացման մեջ հայտնվելու ֆոն չի՞ ստեղծվի, այդ դեպքում հակառակ վեկտորն ինչպե՞ս կաշխատի:
– Ես կարող եմ ասել, որ Հայաստանը մեկուսացման մեջ է արդեն, որովհետև ինքը հարել և կցվել է մի գերտերության, որը քաղաքական և քաղաքակրթական մեկուսացման մեջ է: Ի դեպ, մեր նախկին դիվանագետներից մեկը հայտարարել էր, որ Ռուսաստանը շահագրգռված չէ տարածաշրջանում քաոս ստեղծել, իսկ ես ասում եմ, որ Ռուսաստանը շահագրգռված է տարածաշրջանում քաոս ստեղծել՝ պայմանով, որ այդ քաոսը ինքն է ստեղծում և կարգավորում: Այսինքն՝ բոլոր գործող անձինք ղեկավարվում են: Ճանաչման փաստը չի տեղավորվում այդ կառավարման գործընթացի մեջ, և հենց միայն դրա համար դա արժե լուրջ քննարկել՝ բոլոր հետևանքներով և ի վերջո՝ արդեն ընդունել:
– Բայց արդեն Հայաստանի իշխանությունների կողմից ասվեց, վերստին հաստատվեց, որ ուժի մեջ է մտնում Ս. Սարգսյանի արած հայտարարությունը ապրիլի 7-ին ԵԱՀԿ դեսպանների հետ հանդիպման ժամանակ, որ Հայաստանը միակողմանիորեն կճանաչի, եթե Ադրբեջանի կողմից լինի լայնածավալ ռազմական ագրեսիա: Այս համատեքստում առաջիկայում, ըստ Ձեզ, կճանաչվի՞ անկախությունը, թե՞ ոչ, այսինքն՝ կլինի՞ ագրեսիա, թե՞ ոչ:
– Եթե մենք կարծում ենք, որ ճանաչումը կարող է ագրեսիան զսպող գործոն լինել, ապա դա այդպես չէ, Ադրբեջանն արդեն որոշում է նախապատրաստում, որ պետք է Զանգեզուրը վերցնի, այսինքն՝ ես չեմ կարծում, որ ճանաչման խաղաքարտը կարող է ագրեսիան զսպող գործոն լինել: Բայց ես կողմ եմ, որ այս անգամ էլ այդ սվաղած իրողությունը մեզ ներկայացնեն: Մեզ իրականությանը չհամապատասխանող բաներ են ասել, լավ, այս անգամ էլ տեսնենք Ադրբեջանի մտայնությունները: Այն զենքի քանակը, որ մտնում է Ադրբեջան՝ 3 միլիարդի չափով, այն զենքի քանակը, որը չի մտնում Հայաստան, ապացուցում են, որ այս խաղերը երկար չեն տևելու: Ես, իհարկե, հասկանում եմ, որ Հայաստանի իշխանությունը միահեծան իշխանական համակարգ է, եթե պետք լինի, ԱԺ-ն 5 րոպեում կքվեարկի ճանաչման օգտին, բայց գոնե այս անգամ չգնան հին սցենարով, այս անգամ չփորձեն թաքնվել իլյուզիաների հետևում, և տեսնեն, որ այն համակարգը, որի մեջ իրենք աշխատել են, չի աշխատում, կանգնեցերել է ճգնաժամի առաջ, այսինքն՝ աշխատել են թաքուն, տուժել են, աշխատել են կոռումպացված, տուժել են, աշխատել են անազնիվ, տուժել են: Գոնե մեկ անգամ կարելի է այդ սցենարը փոխել, և տեսնել՝ գուցե այս սցենարն աշխատում է:
