Ղարաբաղյան հարցի լուծման ճանապարհին Ադրբեջանը մտել է փակուղի

«Առաջին լրատվական»-ի  զրուցակիցն է ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար Վաղարշակ Հարությունյանը:

 -Պարոն Հարությունյան, արտաքին գործերի նախարարն այսօր ամփոփեց տարին, անդրադարձ է կատարվել նաև Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը: Այս տարվա ընթացքում ևս, մենք պարբերաբար սահմանին տեսնում էինք լարված իրավիճակ, հիմա համեմատաբար ավելի հանգիստ է: Կարո՞ղ ենք խոսել երկարատև խաղաղության մասին, թե՞ Ադրբեջանն այնուամենայնիվ, նաև պայմանավորված իր տնտեսական իրավիճակով, հնարավոր է լայնամասշտաբ պատերազմական գործողությունների գնա առաջիկայում:

-Առաջին հերթին պետք է գնահատենք, թե ինչ կարգավիճակ է՝ իրավական, քաղաքական և ռազմական: Իրավական իրավիճակը հետևյալն է՝ պատերազմը չի ավարտվել, բայց գործում է զինադադարի պայմանագիր: Դա մի փաստաթուղթ է, որը ստորագրված է երեք կողմից՝ ԼՂՀ, Հայաստան և Ադրբեջան: Այդ փաստաթուղթը կա, գործում է, որևէ մի կողմ չի հրաժարվել այդ զինադադարի պայմանագրից: Բայց մյուս կողմից՝ Ադրբեջանը կոպտորեն խախտում է զինադադարը: Կարևոր է հասկանալ, թե ինչ նպատակ է նա հետապնդում. ուզում է լայնածավալ պատերազմ սկսել, թե այլ խնդիր է հետապնդում: Լայնածավալ պատերազմ ի վիճակի չի սկսել այսօր, որովետև այսօր ռազմաքաղաքական իրավիճակը հօգուտ իրեն չէ՝ և՛ տարածաշրջանային, և՛ գլոբալ առումով: Այսօր պատերազմը չի բխում որևէ մի գլոբալ խաղացողի շահերից, համանախագահ պետությունների շահերից, և նույնիսկ տարածաշրջանում դա որևէ դրական ազդեցություն չի թողնի: Ադրբեջանը դա հասկանում է: Մյուս կողմից՝ ռազմաքաղաքական առումով՝ Ադրբեջանը չունի այն ուժը, որ սկսի պատերազմ ու հասնի նպատակներին: Ինչու: Անկախ նրանից, որ իրենք ունեն մեծ բյուջե, այդ բյուջեն բաժանվում է երեք մասի, որպեսզի նրանք ապահովեն իրենց անվտանգությունը, առաջին՝ պրոբլեմներ ունեն Իրանի կողմից և ստիպված են այնտեղ զինված ուժեր պահել, երկրորդ ուղղությունը Կասպից ծովն է, որտեղ տարածքային խնդիրներ ունեն և՛ Իրանի, և՛ Թուրքմենստանի հետ, և այնտեղ ստիպված են պահել զորքեր, և ամենակարևորը՝ նավատորմ, որն ամենաթանկ զինատեսակն է: Երրորդ ուղղությունը Հայաստանն ու Ղարաբաղն են: Կարևոր է հասկանալ Ադրբեջանում կոռուպցիայի չափը, դա էլ մեծ ազդեցություն ունի, նաև այն, թե ինչքանով է դա արդյունավետ օգտագործվում:

-Պարոն Հարությունյան, դուք նշեցիք, որ ձեռնտու չէ նաև միջնորդներին, բայց հակառակորդը կարծես Մինսկի խմբի գործունեությունն ընդհանրապես կասկածի տակ է դնում: Մենք մեկ անգամ չէ, որ Ալիևի շուրթերից լսում ենք, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը ֆորմալ բնույթ էր կրում, և հայտարարությունը այն մասին, որ Մինսկի խումբը չի կատարում իր գործառույթները և, ըստ էության, պիտանի չէ: Մենք մշտապես ձգտել ենք պահպանել այս ֆորմատը, թեկուզև ուշ-ուշ էին լինում միջնորդների հանդիպումները, այնուամենայիվ, հայկական կողմին ձեռնտու է եղել սա, իսկ հակառակորդը կարծես հետ է կանգնում այս ձևաչափից: Ըստ Ձեզ՝ ինչի՞ կարող է հանգեցնել այս իրավիճակը:

-Նրանք դժգոհ են, որովհետև չեն կարողանում պատերազմով վերցնել այդ հողերը, Ղարաբաղը, դրա համար իրենք հույս են կապում միջազգային կառույցների, նաև Մինսկի խմբի հետ: Նրանք ուզում են, որ Մինսկի խումբը գա, վերցնի Ղարաբաղը և իրենց տա, բայց դա անհնար է: Իրենք դա են ուզում և շանտաժի են ենթարկում Մինսկի խմբին: Սա ոչ մի բանի չի հանգեցնի, բացի Ադրբեջանի վրա բացասական ազդեցություն թողնելուց: Հայկական կողմերը՝ և՛ Ղարաբաղը, և՛ Հայաստանը միշտ կոնստրուկտիվ են եղել, նույնիսկ կոմպրոմիսի են գնացել: 1994թ. զինադադարի պայմանագրի ստորագրումից ի վեր հայկական կողմերը միշտ ասել են, որ մենք պատրաստ ենք զիջումների, նաև տարածքների վերադարձի՝ Ղարաբաղի կարգավիճակի դիմաց: Ինչ է պատասխանում Ադրբեջանը մեր այդ մոտեցմանը. հայտարարում է՝ այդ տարածքներն իմն են, Ղարաբաղը իմն է, իսկ կարգավիճակի մասին ընդհանրապես քննարկում չի կարող լինել, դա կարող է լինել, ինչ որ եղել է մինչև 1988թ.: Այս պարագայում հայկական կողմն ի՞նչ պետք է անի: Մենք պատրաստ ենք, իրենք՝ ոչ: Այս հայտարարությունները խոսում են այն մասին, որ Ադրբեջանի արտաքին քաղքականությունը մտել է փակուղի, և ինչ-որ անում է, օգուտ չի բերի իրենց:

-Այնուամենայնիվ, կարծում եք կհասնի՞ իրավիճակը նրան, որ Ադրբեջանը կհրաժարվի Մինսկի խմբի գործառույթներից, և կհանգեցնի նրան, որ Մինսկի խումբը կդադարեցնի իր գործառույթները:

-Այստեղ սխալ դիվանագիտական, քաղաքական խնդիր է դրված, դա հնարավոր չէ: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, թե դրանով Ադրբեջանն ում դեմ է գնում. այդ խումբն ամենաազդեցիկն է, տարածաշրջանում ո՞ր երկրներն ունեն ամենամեծ ազդեցությունը. դրանք են՝ Ռուսաստանը, ԵՄ-ն՝ Ֆրանսիայի տեսքով, և ԱՄՆ-ն: Այդ երեք կենտրոններն են ամենահզորը, և եթե իրենք ի վիճակի չեն լուծել, ապա ո՞ր մի կառույցը կկարողանա: Կարո՞ղ է ՄԱԿ-ը. այնտեղ ընդհանրապես ազդեցության լծակ չկա: Այնպես, որ հստակ կարելի է ասել, որ Ադրբեջանը մտել է փակուղի Ղարաբաղյան հարցի լուծման ճանապարհին:

-Պարոն Հարությունյան, մենք Ձեզ հետ չենք խոսել նաև Հայաստանի Հանրապետության նախագահի բավականին կտրուկ և սուր ելույթի մասին՝ ՀԱՊԿ վերջին գագաթնաժողովի ընթացքում: Մենք պարբերաբար ունենում ենք սահմանային լարված իրավիճակ, զոհեր անմիջապես Հայաստանի սահմանին: ՀԱՊԿ-ն հաճախ նշում է, որ Ղարաբաղը իրենց գործառույթների մեջ չի մտնում, բայց անմիջապես հայկական գյուղերն են ռմբակոծվում, խաղաղ բնակիչներ են զոհվում: Սերժ Սարգսյանն իր ելույթում նշեց, որ անհրաժեշտ է, որպեսզի մենք զգանք, որ ունենք անվտանգության երաշխավոր, և լավ կլիներ, եթե անդամ երկրները որևէ կերպ արձագանքեին: Ինչպե՞ս եք այս ելույթը գնահատում: Արդյո՞ք ՀԱՊԿ-ի գործողություններում դրանից հետո կարելի է փոփոխություն ակնկալել:

-Այդպիսի միջազգային կառույցներում միշտ լինում են հակասություններ, որովհետև տարբեր պետություններ են, տարբեր շահեր են՝ քաղաքական, տնտեսական, ռազմաքաղաքական: Ինչ է տեղի ունենում ՀԱՊԿ-ում. երկու մասի պետք է բաժանենք՝ քաղաքական և ռազմական: Հիշեցնեմ, որ ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Բորդյուժան բազմիցս հայտարարություններ է արել, նաև այս վերջին ժամանակահատվածում: Նա եղել է նաև շփման գծում: Ի՞նչ քայլերի պետք է գնա ՀԱՊԿ-ը: ՀԱՊԿ-ը ռազմական աջակցություն է ցուցաբերում, երբ որ ագրեսիա է տեղի ունենում, և երբ որ պետությունը դիմում է: Այստեղ տեղի չի ունեցել ագրեսիա, դա եղել է զինադադարի խախտում: Հստակ իրավաբանական ձևակերպում կա. ագրեսիան այն է, երբ հակառակորդի բանակը մտնում է քո տարածք և գրավում է դա: Մենք այդպիսի դեպքեր չունենք. դա առաջինը: Եվ երկրորդը՝ մեր պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանն ասել է, որ մենք չենք դիմել: Ինչու չենք դիմել. որովհետև մեր ուժերը, նույնիսկ բանակի ուժերի մասին չի խոսք գնացել, այն ուժերը, որոնք իրականացնում են մարտական ծառայություն շփման գծում, կարողանում են կանխել այդ ոտնձգությունները:

-Նաև Բորդյուժան էր նշել իր հայտարարության մեջ, որ Հայաստանի բանակը, ԶՈՒ-ն կարողանում են պաշտպանել: Այնուամենայնիվ, մեր նախագահի մտահոգությունները և ելույթը տեղին չէի՞ն:

-Տեղին էին նրա մտահոգությունները, և դա նաև ճիշտ դիվանագիտություն է, որովհետև եթե մենք ունենք այդպիսի հարթակ, ապա ինչու չպետք է օգտագործենք: Նախագահը դա ասել է քաղաքական առումով, որ պետք է բարոյական աջակցություն լինի ՀԱՊԿ պետությունների կողմից: Իսկ ՀԱՊԿ պայմանագրում գրված է, որ միջազգային կառույցներում պաշտպանեն ՀԱՊԿ անդամ պետությունների դիրքորոշումները: Լինում են քվեարկություններ, որտեղ ՀԱՊԿ անդամներն իրար դեմ են քվեարկում: Եվ նախագահը, ունենալով այդ նպատակը, շատ ճիշտ է, նույնիսկ եթե դա չիրականանա, շարունակվի այդպես, բայց սա իր ազդեցությունը կունենա և ունեցել է արդեն, և դա պետք է միշտ օգտագործել:

-Պարոն Հարությունյան, ռուս-թուրքական դիմակայությունը և ռուսական ինքնաթիռից հետո հարաբերությունների վատթարացումը… Մեր փոխարտգործնախարար Շավարշ Քոչարյանը ամիսներ առաջ մտահոգություն էր հայտնել, որ սա նաև անմիջապես մեզ վրա է վատ անդրադառնում: Դուք համամի՞տ եք արդյոք: Այս ֆոնին հայտնի դարձավ, որ Էրեբունի օդակայանը պետք է ռուսական ինքնաձիգերով համալրվի, ձեր դիտարկմամբ՝ Հայաստանն այս հակամարտության ընթացքում ի՞նչ վնասներ կարող է կրել, և արդյո՞ք չկա մտահոգություն, որ կարող է դիտարկվել որպես Ռուսաստանի տարածք և թիրախավորվել:

-Ո՛չ, ես այդ տեսակետը չեմ կիսում: Դա իրականությանը չի համապատասխանում, որովհետև, եթե մենք գնահատենք ռազմաքաղաքական իրավիճակը Հայաստանում և ինչ սպառնալիքներ ունենք մենք այստեղ, ապա մենք Ադրբեջանի հետ պատերազմական իրավիճակում ենք գտնվում, զինադադար է ստորագրված, իսկ Թուրքիայի հետ նույնպես մենք գտնվում ենք պատերազմական իրավիճակում, որովհետև Թուրքիան բլոկադայի է ենթարկում Հայաստանը, իսկ դա միջազգային օրենքի համաձայն՝ պատերազմական տարր է: Էլ ո՞ւր պիտի ներքաշվենք սրանից ավելի: Երկրորդ՝ ինչ է անում այսօր Թուրքիան Հայաստանի հանդեպ իր կոշտ հայտարարություններով, պահանջում է, որպեսզի այստեղից դուրս գա ռուսական բազան, փակվի ատոմակայանը, Ղարաբաղի հարցում ասում է, որ պետք է Ղարաբաղը հանձնենք Ադրբեջանին, հայտարարում է և, բացի դրանից, բացահայտ աջակցում է Ադրբեջանին, պատերազմի ժամանակ էլ է աջակցել և մինչև այսօր ռազմական ամենամեծ աջակցությունն են ցուցաբերում, ամեն ինչ անու են, որպեսզի Ղարաբաղը մնա Ադրբեջանի կազմում: Եվ ամենակարևորը՝ Հայաստանը գնաց ստորագրելու ցյուրիխյան արձանագրությունները, ո՞վ չվավերացրեց: Այնպես որ Շավարշ Քոչարյանը որ ասում է՝ սա վտանգավոր է, վտանգավորն այն է, որ մեր հարևանը Թուրքիան է՝ իր այս պահվածքով: Այնպես որ ես բացասական այստեղ ոչինչ չեմ տեսնում, հակառակը:

-Մենք պետք է ուրախանա՞նք այս հակամարտությունից:

-Ուրախանալ պետք չէ, բայց սա բերում է նրան, որ մեր դերակատարումը տարածաշրջանում մեծանում է, և մեր անվտանգությունը բարձրանում է, իսկ մենք այդպիսի խնդիր ունենք առաջին հերթին:

–Իսկ ինչո՞վ է բարձրանում մեր անվտանգությունը:

-Խնդիրն այն է, որ մենք ունենք իրական սպառնալիք, և երբ մենք դիմեցինք և բազայի պայմանագիրը ստորագրեցինք, դրա նպատակը հետևյալն էր, որ մենք ունենք սպառնալիք Թուրքիայի կողմից, և սպառնալիքը հայտարարություններով չեն չեզոքացնում, չեզոքացնում են համապատասխան գործողություններով և ուժերով: Դրա համար մենք այսօր ունենք բազան, և հիմա դա ուժեղացվում է անկախ նրանից՝ ինչ միջադեպ է եղել, որովհետև ծրագրված է ուժեղացումը: Բայց ինչ է տեղի ունեցել. Թուրքիան Ռուսաստանում ուներ որոշակի հաջողություններ լոբբիզմի առումով, աշխատում էր տարբեր ատյաններում, տարբեր կառույցներում, որպեսզի ստեղծի հակահայկական տրամադրություններ. լոբբիզմ էր անում Ադրբեջանին, ինչպես որ հիմա Ադրբեջանի համայքն աջակցում է Թուրքիային, որովհետև դա տանդեմ է և իրենք աշխատում են: Եվ բնական է՝ այնտեղ կային մարդիկ, որոնք կոպիտ ասած, այդ կուտն ուտում էին այդ մակարդակում, բայց ոչ պետական: Ռուս-թուրքական հարաբերությունները երբեք դրական չեն եղել, առաջինը՝ Ռուսաստանի ռազմական դոկտրինայում գրված է, որ ՆԱՏՕ-ի անդամ պետությունները սպառնալիք են Ռուսաստանի համար, իսկ այստեղ կարևոր պետությունը, որն ունի 2-րդ բանակը ՆԱՏՕ-ում, դա Թուրքիան է: Այնպես որ այնտեղ ռուսական զորքերը պատրաստվում են և հաշվի են առնում, որ թուրքական բանակը և Թուրքիան սպառնալիք են Ռուսաստանի համար, դա պետական մակարդակով ընդունված փաստաթուղթ է: Եվ այստեղ խոսել, որ ռուս-թուրքական հարաբերությունները դրական են եղել, ոչ: Բայց ես շեշտեցի, թե ինչ վտանգներ կային մեզ համար: Ասենք թե մարդիկ գնում էին հանգստանալու Թուրքիայում, կապեր էին ստեղծվում, և սա իմիջի փոփոխութուն էր բերում: Այս ամեն ինչը բերեց նրան, որ Ռուսաստանում ավելի ուշադիր վերանայեցին վերջին տարիների հարաբերությունները տնտեսական ոլորտում և այն սխալները, որ նաև Ռուսաստանում էին տեսնում, օրինակ՝ ատոմակայանի կառուցումը Թուրքիայում, պետդումայում նույնիսկ 2011թ մարդիկ ելույթ էին ունենում և ասում էին, որ չի կարելի հակառակորդին ուժեղացնել՝ կառուցելով ատոմակայան:

-Պարոն Հարությունյան, նաև անդրադառնանք ռուսական ռազմաբազային: Բոլորովին վերջերս հերթական միջադեպը գրանցվեց՝ ռուսական բազայի հետ կապված, երբ ռուս հարբած զինվորը փորձել է գյումրեցի մի ընտանիք ներխուժել: Պաշտոնական հայտարարություն եղավ, որ շփոթել է շենքը, ամեն դեպքում, եթե մանրուքներին չանդրադառնանք, Ձեր դիտարկմամբ՝ այդ բազան, բազայի գոյությունը, կեցվածքը, զինվորների կարգուկանոնը… Արդյոք մեզ անհրաժե՞շտ է ռուսական ռազմաբազան, երբ կարծես թե, ոչ թե մեր անվտանգությունն է երաշխավորում, այլ վտանգ է իրենից ներկայացնում՝ սկսած Պերմյակովից, հիմա էլ այս դեպքը:

-Չեմ կարող կիսել ձեր տեսակետը, որովհետև դրանք տարբեր հարթություններ են: Բազան իր ֆունկցիան կատարել է, կատարում է և պատերազմի ժամանակ, դեռ ժամանակը չէ այդ մասին խոսել, այդ բազան, ռուսական զորքերը մեծ դերակատարում են ունեցել, որ մենք հաղթանակ ենք ունեցել: Եվ հիմա կանխում է Թուրքիայի պահվածքը: Թուրքիան ռազմական առումով ներխուժել է Սիրիա, Իրան, դա իր համար նորմալ երևույթ է, Իսրայելի հետ է մտնում հակամարտության մեջ, նույնը Հայաստանի հետ կիրականացներ, եթե չլիներ ռուսական ռազմաբազան: Երբ որ նայում ենք, թե ինչ է կատարվում տարածաշրջանում, հասկանում ենք, որ ռազմական անվտանգությունը չի բարձրանալու այս տարածաշրջանում, և հակամարտությունները խորանում են: Եվ բազայի առկայությունն այստեղ կայունացնում է դա, ապահովում է Հայաստանի անվտանգությունը, որովհետև Հայաստանը այսօր այդքան ռեսուրս չունի, որ ինքը դիմակայի Թուրքիային:

-Բայց բազան, բազայի ընտրությունը… տեսակետ կա, որ սա որպես աքսորավայր է Ռուսաստանի համար, բոլոր անհաջող կադրերին, որոնք պիտանի չեն ծառայության համար, ուղարկում են այստեղ:

-Ովքեր այդպես են խոսում, նրանք չեն տիրապետում իրավիճակին կամ էլ դա իրենց ցանկությունն է, ոչ թե դա իրականությունն է: Ռուսական բազա են ուղարկվում լավագույնները, նրանց այստեղ երկու անգամ ավելի են վարձատրում, քան Ռուսաստանի տարածքում, և այստեղ ծառայում են լավագույն սպաները և զինվորները:

–Պերմյակովն այդ լավագույնների՞ց էր:

-Պերմյակովը լավագույններից չէ, նա հանցագործ է, դաժան հանցանք է իրականացրել: Բայց այդպիսի դեպքեր եղել են նաև մեր բանակում, ԱՄՆ բանակում: Ռուսաստանը չի կոծկելու այս գործը, դա իր շահերից է բխում, ամեն ինչ անելու է, որ ստանա ամենամեծ պատիժը: Չիտայից, որտեղից որ զորակոչվել է Պերմյակովը, 35 հոգու նկատմամբ քրեական գործ է հարուցված՝ բժշկական հանձնաժողովի անդամների, զինկոմիսարիատի աշխատողների, որոնք թույլ են տվել այդպիսի սխալ: Եթե Ռուսաստանը փորձեր սա կոծկել, դա կլիներ այլ հարց: Մյուս կողմից էլ հայ-ռուսական հարաբերությունները չի կարելի բերել այն հարթության վրա, որ մի Պերմյակով կարող է Հայաստանի անվտանգությունը դնել կասկածի տակ Ռուսաստանի և ռուսական բազայի կողմից: Ռուսաստանում գիտե՞ք ինչքան հանցագործություններ են կատարվում հայերի կողմից, նաև դաժան հանցագործություններ: Բայց ինչ է, պետք է ասեն, որ Հայաստանը Ռուսաստանի հանդեպ դա հատո՞ւկ  է իրականացնում: Այո, սա հանցագործություն է և պետք է նայել այդ հարթության վրա: