Ռուս-թուրքական լարվածությունը չի ազդի Կովկասի անվտանգության վրա, սակայն Գյումրիի ռուսական ռազմաբազան ավելի կարևոր կդառնա Վլադիմիր Պուտինի համար: Իսկ ադրբեջանական ուժերի կողմից հայկական դիրքերի ռմբակոծությունը կավելացնի Ռուսաստանի կարիքը Հայաստանի համար:
«Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում այսպիսի կարծիք հայտնեց թուրք գրող, հրապարակախոս, միջազգային հարաբերությունների պրոֆեսոր Բասքըն Օրանը: Քաղաքագետը խիստ քննադատության ենթարկեց Թուրքիայի ղեկավարությանը ռուսական ռմբարկուն խոցելու և Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները սրելու համար՝ նշելով, որ Թուրքիան, ըստ կառավարության տվյալների, մոտ 9 միլիարդ դոլարի վնաս է կրել դրա պատճառով, իսկ քաղաքական հետևանքների մասին ինքն անգամ չի ուզում խոսել. «Կարո՞ղ եք արդյոք պատկերացնել, թե ինչ է նշանակում աշխարհի երկրորդ ամենահզոր պետության ռազմական ինքնաթիռը կործանել, մի պետության, որի հետ միշտ զգույշ են եղել թե՛ Օսմանյան կայսրությունը, թե՛ Թուրքիայի Հանրապետությունը»:
Անդրադառնալով հայ-թուրքական հարաբերություններին՝ Բասքըն Օրանը ցավ հայտնեց, որ տեսանելի ապագայում Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունների նորմալացման հեռանկար չկա, թեև հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը հսկայական օգուտ կտար ինչպես Հայաստանին ու Թուրքիային, այնպես էլ ընդհանուր տարածաշրջանում խաղաղության հաստատմանը:
– Պարոն Օրան, Թուրքիայում կատարված վերջին իրադարձությունները, առաջին հերթին՝ խորհրդարանական ընտրություններն ու դրանց արդյունքները, քրդական հարցը, որքանո՞վ են ազդել Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության վրա՝ հատկապես սիրիական հակամարտության և թուրք-ռուսական հարաբերությունների մասով:
– Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը, ինչպես ամեն ինչ Թուրքիայում, ամբողջովին գտնվում է պարոն Էրդողանի խնամակալության ներքո: Եկեք սկսենք սրանից:
Սա նշանակում է, որ Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունն այսօր կառուցվում է ներքաղաքական դաշտում բևեռացում, լարվածություն և վտանգի զգացում ստեղծելու նպատակով: Էրդողանն այս մեթոդով է իր կողմը պահում ոչ միայն իր իսլամիստական ընտրազանգվածը, այլև Թուրքիայի հանրային կարծիքի կարևոր հատվածը:
Եվ այս մեթոդն աշխատում է: Անհավատալի է, բայց հարցումների համաձայն՝ Թուրքիայի քաղաքացիների 91,6 տոկոսը աջակցում է ռուսական ինքնաթիռի խոցումը: Ահա թե ինչպես է նա հաղթել նոյեմբերի 1-ի ընտրություններում՝ հունիսի 7-ի ընտրություններից հետո իր հակաքրդական քաղաքականության միջոցով վտանգի միջավայր ստեղծելով: Սրան, իհարկե, մեծապես օգնել է Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության (PKK) իռացիոնալ քաղաքականությունը, ինչպես նաև պարոն Դևլեթ Բահչելին (Ազգայնական շարժում կուսակցության առաջնորդ-Ա. Ս.):
Կործանել ռուսական ինքնաթիռ: Կարո՞ղ եք արդյոք պատկերացնել, թե ինչ է նշանակում աշխարհի երկրորդ ամենահզոր պետության ռազմական ինքնաթիռը կործանել, մի պետության, որի հետ միշտ զգույշ են եղել թե՛ Օսմանյան կայսրությունը, թե՛ Թուրքիայի Հանրապետությունը: Խփել ռուսական ինքնաթիռը, որովհետև ինքնաթիռն ընդամենը մի քանի վայրկյանով խախտել էր քո օդային սահմա՞նը: Եվ սա այն դեպքում, երբ թուրքական ռմբարկուները խախտում են Էգեյան ծովի հունական հատվածի օդային սահմանը գրեթե ամեն օր: Իսկ ինքնաթիռի օդաչուն սպանվել է պարաշյուտով իջնելիս՝ Սիրիայի թուրքմենների կողմից, որոնք կրակել են Թուրքիայի հետախուզական ծառայության (MİT) տրամադրած զենքից:
– Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ հետևանքներ կունենա այս միջադեպը Թուրքիայի համար՝ ինչպես քաղաքական, այնպես էլ տնտեսական առումով:
– Ես նույնիսկ չեմ ուզում մտածել դրա մասին: Մենք արդեն ունենք հարցի պատասխանը տնտեսական առումով. վարչապետի տնտեսական հարցերով տեղակալ պարոն Մ. Շիմշեկը վերջնական վնասները գնահատել է 9 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի չափով:
Ինչ վերաբերում է քաղաքական հետևանքներին, ամեն ինչ էլ կարող է լինել: Ես չեմ կարող հիմա կանխագուշակել: Դեռ վաղ է: Շատ բան առջևում է:
– Ինչպե՞ս է սա ազդում մեր տարածաշրջանի, հատկապես Հայաստանի ու մեր երկրի անվտանգության վրա:
– Չեմ կարծում, որ ներկա պահին Կովկասին վտանգ է սպառնում: Բայց ռուսական ավիաբազան Գյումրիում այժմ ավելի կարևոր կդառնա Պուտինի համար, նկատի ունեմ երկու Պուտիններից մեկին` ռուսական Պուտինին: Մյուսը թուրքական Պուտինն է: Սա կարող է էլ ավելի մեծացնել Հայաստանի կախվածությունը Ռուսաստանից, ինչը, բնականաբար, չի բխում Հայաստանի շահերից:
– Թուրքական մամուլը գրել էր, որ թուրք հասարակությունը խիստ անհանգստացած է Հայաստանում Ռուսաստանի ռազմական զինտեխնիկայի համալրմամբ: Իրականում ի՞նչ տրամադրություններ կան հիմա Թուրքիայում այս հարցի առնչությամբ:
– Սա Թուրքիայի խնդիրը չէ, համենայնդեպս՝ այսօր: Կարծում եմ՝ սա Հայաստանի կիսաշրջափակված վիճակի հետևանքով ստեղծված ինքնամփոփ հոգեբանության արդյունք է, որը սրվել է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության պատճառով: Թուրքիայի հետ իրական երկխոսությունը շատ կօգներ այս շրջափակումը վերացնելուն, բայց սա Հայաստանի մեղքով չէ: Սա միանշանակ Թուրքիայի մեղքով է:
– Դեկտեմբերի 8-ին Ադրբեջանի զինված ուժերը 1994 թ. հրադադարի ռեժիմի հաստատումից ի վեր առաջին անգամ սահմանային գոտում կիրառեցին տանկ: Իրավիճակը հատկապես սրվեց նախագահների վերջին հանդիպման նախօրեին: Որոշ հայ փորձագետներ հայտարարեցին, որ Ադրբեջանը չէր կարող գնալ այդ քայլին առանց հարցը Թուրքիայի հետ համաձայնեցնելու: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս տեսակետը: Որքանո՞վ է սա կապված Թուրքիա-Ռուսաստան հարաբերությունների հետ:
– Ես չգիտեմ: Գուցե սա տարօրինակ թվա հայերին, բայց Թուրքիան ավելի շատ է կախված Ադրբեջանից, քան հակառակը: Միայն հիշեք, թե ինչպես Ալիևը վիժեցրեց 2009թ. հոկտեմբերին Աբդուլլահ Գյուլի և Սերժ Սարգսյանի կողմից ստորագրված արձանագրությունները՝ սպառնալով Թուրքիային բարձրացնել էներգետիկ գործարքների գները: Մյուս կողմից՝ ադրբեջանական ռմբակոծությունները կավելացնեն, ոչ թե կպակասեցնեն Ռուսաստանի աջակցության կարիքը Հայաստանի համար:
– Ի՞նչ հեռանկար ունեն Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններն այսօր,
եթե հաշվի առնենք վերոնշյալ զարգացումները:
– Տեսանելի ապագայում, դժբախտաբար, որևէ հեռանկար չկա: Ասում եմ՝ դժբախտաբար, քանի որ Թուրքիայի և Հայաստանի միջև նորմալ հարաբերությունները մեծ օգուտ կտային թե՛ Հայաստանին, թե՛ Թուրքիային, նաև Ադրբեջանին և ընդհանրապես՝ Կովկասյան տարածաշրջանում խաղաղության հաստատմանը:
