«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր, ՀՀ նախկին վարչապետ Խոսրով Հարությունյանը:
– Ժիրայր Սեֆիլյանը երեկվա հանրահավաքում հայտարարեց, որ այսպիսով այսուհետ հեղափոխությունը երկրում սկսված է: Արդյոք Ձեզ չի՞ մտահոգում այն հանգամանքը, որ այդքան թվով և այդպիսի ռադիկալ տրամադրվածությամբ մարդկանց բազմություն էր հավաքվել Ազատության հրապարակում՝ վճռականորեն պատրաստ պայքարելու մինչև վերջ:
– Ազատության հրապարակը տեսել է ավելի բազմաքանակ հանրահավաքներ: Քանակն այս պահին ինձ այդքան էլ չի հետաքրքրում, չեմ կարևորում: Շատ նորմալ եմ համարում իշխանության դեմ որևէ հանրահավաք: Մեր հասարակության մեջ, ինչպես և ցանկացած երկրում կլինեն մարդիկ, զանգվածներ, որոնք բավարարված կլինեն իշխանության գործունեությամբ, կլինեն նույնչափ զանգվածներ, որոնք բավարարված չեն լինի: Ժողովրդավարական ազատությունների ողջ իմաստն այն է, որ նրանք ովքեր այդ իշխանությամբ կամ ստեղծված իրավիճակով բավարարված չեն, նրանք պետք է հնարավորություն ունենան ազատ, անկաշկանդ արտահայտել իրենց մոտեցումները:
Այս տեսակետից ես որևէ մտահոգիչ բան չեմ տեսնում: Ինձ մտահոգում է այլ բան. բաց տեքստով ասվեց, որ խոսքը հեղափոխության մասին է, իսկ ավելի կոնկրետ՝ հեղաշրջման մասին: Որքան ես եմ հասկանում սահմանադրական հանրաքվեն տվյալ հանրահավաքի կազմակերպիչների համար առիթ է, բայց ոչ պատճառ: Դա առիթ է հանրային կյանքն ալեկոծելու, քաոսի վերածելու ճանապարհով հասնել հեղաշրջման: Ես այդ զարգացումների մեջ հանրային կյանքի ապագայի համար որևէ դրական բան չեմ տեսնում:
Ես այն կարծիքին չեմ, որ հեղաշրջումներով կամ հեղափոխություններով հանրային կյանքը լինում է ավելի ժողովրդավար: Ես այն կարծիքին չեմ, որ Մարտի 1-ից հետո մենք ավելի ժողովրդավար ենք, քան մինչ այդ՝ 2008թ.: Ես այն կարծիքին չեմ, որ տարբեր տեսակի գունավոր հեղափոխությունները որևէ երկրի հանրությանը լավ բան են խոստանում: Հետևաբար կարծում եմ, որ այդ թեզը, որ փորձում էին կազմակերպիչները զարգացնել, քաղաքացիական անհնազանդության ճանապարհով կասեցնել սահմանադրական բարեփոխումների ընթացքը, կա ավելի բանական ճանապարհ, եթե կազմակերպիչներն այդչափ ազդեցիկ են, հանրային ազդեցություն ունեն, ամենատրամաբանական ճանապարհն է՝ գնում ենք բոլորով ասում ենք իմաստավորված «ոչ»՝ հանրությանը զերծ պահելով արկածախնդրություններից, առանց երկրորդ, երրորդ մարտիմեկերի և այլն: Սա ինձ համար քաղաքական բանական գործընթաց կլինի: Մնացած ամեն ինչը աղերսներ ունի արկածախնդրության հետ:
– Բայց ընդդիմությունը նշում է, որ բազմակի փորձ ունեն, որ իրենց «ոչ»-երը շատ հանգիստ համապատասխան մեթոդոլոգիայով վերածվում են «այո»-ի: Այսինքն՝ իրենց քվեն կեղծվում է: Այդ դեպքում նրանք ինչպե՞ս կարող են իրավիճակ փոխել:
– Նախ՝ եթե դուք բոյկոտում եք, կեղծելու հնարավորություններն եք մեծացնում: Ճիշտ հակառակը՝ որքան շատ լինի մասնակցություն, այնքան կեղծելու հնարավորությունները էապես նվազում են:
– Այն, ինչ անում են ՀԱԿ-ը, ՀԺԿ-ն:
– Ես այդ դիրքորոշումը համարում եմ քաղաքական: Ի դեպ, կարծում եմ, որ պատահական չէ, որ ընդդիմության մյուս ուժերը փորձում են դիստանցիա պահել, մի քիչ հեռու մնալ այս նախաձեռնությունից: Համոզված եմ, որ բանականությունը վերջում հաղթելու է: Համոզված եմ, որ հրապարակում հավաքված ցանկացած՝ գուցեև արդարացիորեն այսօրվա իշխանություններից դժգոհ քաղաքացու հարցնեք՝ կուզենաք Մարտի 1-ի գնով իշխանափոխության հասնել, կասեն՝ ոչ, դա այն գինը չէ: Ավելին ասեմ՝ եթե ընդդիմությունը ունակ է նույնիսկ արտահերթ ընտրություններով իշխանության գալ, ապա այս Սահմանադրական բարեփոխումները այդ ճանապարհն ավելի լավ են բացում որևէ ընդդիմության համար, ազդեցիկ քաղաքական ուժի համար, քան գործող Սահմանադրությունը:
– Եթե ընտրությունները հերթական անգամ չկեղծվեն:
– Մեզանում ընտրությունների մեխանիզմը գնալով անընդհատ կատարելագործվել է: Ուզում եմ օրինակ բերել: Գործող օրենսդրությամբ ընտրության պրոցեսը սկզբից մինչև վերջ նկարահանելու իրավունք ունի ցանկացած ոք: Իհարկե, ոչ ոք չի կարող հետևել, թե ով ինչ է քվեարկում. խոսքը դրա մասին չէ: Ընտրական օրենսգիրքը ենթադրում է մեխանիզմներ, որոնք դիտորդներին, այդ թվում՝ նաև ընդդիմության ներկայացուցիչներին, իրենց մասնակցությամբ քվեարկության պրոցեսներին հավասարեցրել են հանձնաժողովների անդամներին, նրանք իրավունք ունեն հանձնաժողովի երկու անդամների միջև նստել և հետևել՝ արդյոք դուք այն մարդն եք, որ պետք է մասնակցեիք քվեարկությանը: Սրանք քայլեր են, որոնք նպաստում են ընտրական պրոցեսի նկատմամբ վստահություն ձևավորել:
– Այդ քայլերը շատ դանդաղ չե՞ն, պարոն Հարությունյան: 25 տարվա ընթացքում Հայաստանում այդպես էլ չի հաջողվում ընտրությունների միջոցով իշխանափոխություն անել: Ի՞նչ պետք է անի ընդդիմությունը, եթե չի ստացվում սահմանադրական եղանակով հասնել դրան:
– Շատ ճիշտ հարց եք տալիս: Այսօրվա գործող Սահմանադրությունն այդ հնարավորությունն ընձեռո՞ւմ է: Դուք նոր ասացիք, որ ոչ:
– Դե որովհետև կեղծվում են ընտրությունները պարբերաբար:
– Ոչ միայն որովհետև կեղծվում են, այլ որովհետև այն մարդը, ով ընտրվում է հանրապետության նախագահ, որպեսզի նա չվերածվի Անգլիայի թագուհու՝ դիտորդի, նա ցանկացած գնով Ազգային ժողովում պետք է անցկացնի իր քաղաքական մեծամասնությանը: Այսօրվա Սահմանադրությունն է դա պահանջում: Ասացեք խնդրեմ, արդյոք գործող Սահմանադրությունն կոնֆլիկտագեն չէ՞ այլևս, անշուշտ՝ այո: Ես հարց եմ տալիս՝ դա՞ է լավ ճանապարհ, թե՞ այն, ինչ առաջարկվում է առաջարկվող Սահմանադրությամբ:
Եկեք բարձրաձայն մտորենք: Մեր իրականության մեջ ինչու է ընդդիմությունն ասում՝ եկեք հրաժարվենք մեծամասնական ընտրական համակարգից. նրանք շատ պարզ բան են ասում. ասում են, որովետև այն 41 հոգին, որպես կանոն՝ ընտրվում են իշխանության կուսակցությանը հարող մարդիկ, նրանք, որպես կանոն, գալիս են, լրացնում են քաղաքական մեծամասնությունը. նա ձեռք է բերում 50 տոկոսից ավելի ձայներ: Մեր պրակտիկան ցույց է տալիս, որ բոլոր ժամանակներում իշխանության կուսակցությունը՝ ամենազդեցիկ կուսակցությունը, ունենալով հարկային մարմիններ, ոստիկանություն, 35, 40 տոկոսից ավել համամասնական ընտրակարգով ձայներ չի հավաքել, մնացած 60 տոկոսը ոչ իշխանական ուժերն են: Այս սահմանադրական բարեփոխումների մեջ մեծամասնական ընտրական համակարգը հանված է:
– Ընդդիմությունն ասում է, որ դրա համար բավարար էր Ընտրական օրենսգիրքը փոխել:
– Բոլոր նրանք, ովքեր խոսում են ընդդիմության անունից, իշխանություն գալու հեռանկարի մասին՝ ասում են «ոչ» այսօրվա ընտրական բարեփոխումներին, կներեք, ինձ թվում է՝ կա՛մ նրանք չեն հասկանում, թե ինչ են ուզում անել, կա՛մ հանրությանը միտումնավոր տանում են այլ ճանապարհով: Սահմանադրության բարեփոխումներն առաջարկում են դա՝ գնում ենք համամասնական ընտրական համակարգով ԱԺ ձևավորմանը: Հարց եմ տալիս՝ ընդդիմությո՛ւն, եթե դուք համոզված եք, որ ազդեցիկ եք և ընտրությունների արդյունքով կարող եք իշխանության գալ, ինչո՞ւ եք այս Սահմանադրությանն ասում «ոչ», ինչո՞ւ չեք նախապատվությունը տալիս այս բարեփոխումներին: Առ այսօր ինձ համար որևէ համոզիչ մեկնաբանություն չի հնչել:
– Իսկ այն հակադարձ փաստարկնե՞րը, որ կայուն մեծամասնության ամրագրման պարագայում, որը երաշխավորվում է Ըտրական օրենսգրքով, հաշվի առնելով ՀՀԿ-ի ունեցած ներկայիս ֆինանսական, վարչական ռեսուրսները, տեսանելի է դառնում, որ առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններում էլ հենց Հանրապետականն է լինելու:
– Ինձ ասում են՝ դուք այնքան հեշտ եք ասում ՀՀԿ-ն 40 տոկոս է, 60 տոկոս մյուսներն են, բայց նրանք չեն միավորվի: Եթե ընդդիմությունը չի կարողանում միավորվել, այստեղ Հանրապետականը, քաղաքական մեծամասնությունը մեղավո՞ր է: Ճիշտ հակառակը՝ այս ճանապարհով՝ սահմանադրական բարեփոխումների ճանապարհով մենք հնարավորություն ենք ունենում ձևավորել ինստիտուցիոնալ առումով առողջ, գործունակ ընդդիմություն: Մի պարզ բան ասեմ՝ ժողովուրդը դժգոհ է այսօրվա ստեղծված սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական իրավիճակից: Ո՞վ է համար մեկ պատասխանատուն:
– Բնականաբար իշխանությունը:
– Իհարկե՝ իշխանությունը: Ո՞ր պարագայում որևէ իշխանություն հանրության հոգսերի ու պահանջների նկատմամբ ավելի զգայուն, զգոն, զգաստ կլինի:
– Իշխանությունը կորցնելու վտանգի դեպքում, ընդդիմության ուժեղության դեպքում:
– Միայն ու միայն մի դեպքում, եթե նա իր ծոծրակին, իր թիկունքում անընդհատ զգա ազդեցիկ ընդդիմության շնչառությունը:
– Բայց Հանրապետականը 15 տարի շարունակ ամեն ինչ արել է, որ Հայաստանում ազդեցիկ ընդդիմություն չձևավորվի:
– Այս Սահմանադրության շրջանակներում, ուզում եմ ընդգծեք դա, ոչ մի հակասահմանադրական բան տեղի չի ունեցել: Թող տպավորություն չստեղծվի, թե ես օր ու գիշեր մտածում եմ, թե ինչպես անենք, որ ընդդիմությունն ուժեղանա: Ես ընդամենը գիտեմ մի բան՝ ուժեղ ընդդիմություն նշանակում է մրցունակ իշխանություն. սա է հարցը: Հանրապետականի շահերից է բխում, եթե վաղը որևիցե մեկը կդառնա իշխանություն, ոչ Հանրապետականը, նրա շահերից կբխի ուժեղ ընդդիմություն ունենալը, միայն այդ դեպքում կունենանք մրցունակ, դինամիկ զարգանալու ունակ քաղաքական համակարգ: Այսօրվա գործող Սահմանադրությունը դա բացառում է: Բոլոր նրանք, ովքեր խոսում են ընդդիմության կայացման մասին, ովքեր խոսում են խաղաղ ճանապարհով իշխանափոխության մասին՝ «ոչ» ասելով, նշանակում է նրանք մերժում են այդ խաղաղ ճանապարհը:
– Այսօր կարծեք թե ուժեղ ընդդիմություն է ձևավորվում, և այսօր նրանք Ազատության հրապարակում են: Արդյոք Դուք չե՞ք համարում, որ այդ ընդդիմադիր բևեռը, որը հիմա ձևավորվում է, ուժեղ ընդդիմություն է: Եվ արդյոք այդպիսի ընդդիմության առկայությունը չի՞ կարող իրավիճակ փոխել:
– Ուժեղը գոռալով չէ, հայհոյելով չէ: Ուժեղը քաղաքական իրավիճակին ադեկվատ որոշումներ կայացնելու ունակությամբ է: Ամենալուրջ ճանապարհը՝ գնում ենք, ազգովի ասում ենք՝ «ոչ». եթե այս ընդդիմությունը չի գնում այդ ճանապարհով, այդ ընդդիմությունն ուժեղ չէ:
– 2013թ. նախագահական ընտրություններում տեսանք, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը աննախադեպ թվով ձայներ հավաքեց, և բազմաթիվ ընտրատեղամասերում պարզվեց, որ նա հաղթել է…
– 2013թ փետրվարին 20-ին ես եղել եմ ուղիղ եթերում, Պետրոս Ղազարյանի մոտ, «Ժառանգության» ներկայացուցչի հետ: Ասաց՝ ընտրությունները մենք հաղթել ենք: Հարցրեցի՝ քանի տեղամասի նկատմամբ բողոք ունենք ներկայացված: Ասաց՝ մեկ: Ասացի՝ բարեկա՛մս, գոնե բողոքների թվաքանակը մի քիչ շատ լիներ: Հաջորդ օրը 489 տեղամասի վրա բողոք գնաց մեկ կաբինետից, մեկ մարդու ստորագրությամբ՝ Ռուբեն Թորոսյանի: Հիմա դուք ինձ ասում եք՝ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը հաղթե՞լ էր: Ենթադրենք՝ դուք ճիշտ եք: Երկու ամիս հետո Րաֆֆի Հովհաննիսյանը Երևանում մի կերպ հաղթահարեց Երևանի ավագանու 5-տոկոսանոց շեմը. հաղթած լիդերի երկու ամսվա քաղաքական ռեսո՞ւրս էր դա, և դուք ուզում եք համոզել, որ նա հաղթե՞լ էր:
– Բայց Դուք նշեցիք, որ ըստ պաշտոնական տվյալների, հավաքել էր 540 հազար ձայն:
– Այո 540 հազար ձայն, իսկ Սերժ Սագսյանը՝ 860 հազար:
– Դա չէ՞ր մտահոգում: Կամ այսօր այսքան թվով մարդկանց ներկայությունը Ազատության հրապարակում Հանրապետականին չի՞ մտահոգում, արդյոք տեղի՞ն է, որ ասում եք՝ հա ինչ անենք, որ այսքան մարդ է եկել, դա նորմա՞լ է:
– Ես չեմ ասում, որ նորմալ է: Ես ասում եմ, որ որևէ ողբերգական բան չեմ տեսնում, որ որևէ ընդդիմադիր ուժ հանրահավաք է անում և կոչ է անում: Ես ասում եմ՝ դա նորմալ է, դա հանրային կյանքի ժողովրդավարացման իրական դրսևորում է:
– Այստեղ խոսքը մտահոգվելու և ձեր մեղքի բաժինը, որպես իշխող ուժի ներկայացուցիչ, տեսնելու և վերաարժևորելու մասին է:
– Մեղքի բաժին, իհարկե, տեսնում եմ: Եթե իրավիճակը լավ չէ, ես մեղավոր եմ, ընդունում եմ: Իսկ հարց եմ տալիս՝ ընդդիմությունը մեղավո՞ր է, թե՝ ոչ, թե՞ ընդդիմությունը ոչ մի բանի համար մեղավոր չէ: Այսօր ընդդիմությունը կարող է ասել՝ եթե ես նույնիսկ ԱԺ-ում ինձ խառակիրի անեմ, իրավիճակի վրա ազդելու որևէ հնարավորություն չունեմ, որովհետև Սահմանադրությունն այդ հնարավորւթյունը չի տալիս: Ցանկացած որոշում մենք կայացնում ենք 50+1 ձայնով: Առաջարկվող Սահմանադրությունը առաջարկում է կարևորագույն օրենքները, կարևորագույն պաշտոնյաներին, այդ թվում՝ նաև դատավորներին, ընտրել ոչ թե կեսով, այլ 3/5-ով, ասել կուզի՝ եթե դուք ուզում եք դատավորին ընտրեք, մինչև ընդդիմությունը չհամաձայնի, չեք կարող:
– Ո՞րն է իշխանության շահը, ստացվում է, որ այդքան բարի է իշխանությունը, որ այսքան մտածում է ընդդիմության մասին: Ընդդիմությունը նշում է, որ դուք ուզում եք սահմանադրական հեղաշրջում անել, և դա թույլ չեն տալու:
– Սահմանադրական հեղաշրջում թույլ չտալու ճանապարհը «ոչ»-ն է, թող գնան «ոչ» ասեն, ոչ թե ժողովրդին տանեն Մարտի 1-ի:
– Նրանք կոչ են անում խաղաղ քաղաքացիական անհնազանդության:
– «Մահ իշխանությանը» խաղաղության կոչ չէ:
– Մինչև ո՞ւր կարող են հասնել իշխանության հակաքայլերը նման կոչերին:
– Ես չգիտեմ: Կարծում եմ, որ մենք շատ զգույշ պետք է լինենք, որ այս իրադարձությունը չվերածվի Մարտի 1-ի: Այս ամենում կա արկածախնդրության լուրջ չափաքանակ: Սա մտահոգիչ է: Ընդդիմության ներկայացուցիչներին ես հարցնում էի՝ ի՞նչ է նշանակում քաղաքացիական անհնազանդություն, ի՞նչ պետք է անել, ասում են՝ պետք է դադարեք աշխատել: Թող հիմա որևիցե մեկը հոդաբաշխ վեր կենա և ասի. «Սիրելի՛ քաղաքացիներ, մենք այս գնով, այսինքն՝ հանրային կյանքը քաոսի վերածելով՝ ուզում ենք գալ իշխանության»: Տեսնեմ որևիցե բանական մարդ կգնա՞ իրենց հետևից, այն էլ այս աշխարհաքաղաքական բարդ իրավիճակում:
– Պարոն Հարությունյան, եթե այդպես մտածեին, 88-ին էլ չպետք է լինեին գործադուլներն ու դասադուլները, պետք է այդպես մտածեինք և ոչինչ չանեինք: Այս ամենի լավագույն լուծումը արդյո՞ք չէր լինի ժամանակավորապես կասեցնել սահմանադրական փոփոխությունների գործընթացը, գոնե հետաձգել, ինչի առաջարկն օրերս արեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:
– Անվտանգության տեսանկյունից այն համակարգը, որն առաջարկվում է, ավելի երաշխավորված է, ավելի ճկուն է, քան այն, ինչը գործում է: Ես մի օրինակ եմ ուզում բերել: Երեկ չէ առաջին օրը Մերկել-Օլանդ հանդիպման ժամանակ Օլանդը Մերկելին հարցնում է. «Դուք կմիանա՞ք մեր ռմբակոծություններին»: Մերկելը պատասխանում է. «Ես համաձայն եմ Ձեզ հետ, բայց պետք է այդ հարցը քննարկեմ խորհրդարանում»: Տեսե՛ք՝ ինչ ճկուն հնարավորություն է տալիս: Իսկ եթե Մերկելը լիներ պրեզիդենտ, նա այդ րոպեին պետք է ասեր՝ այո կամ ոչ: Հիմա ես Ձեզ հարց եմ տալիս, աշխարհաքաղաքական հնարավոր արտաքին սպառնալիքների պարագաներում ե՞րբ է անվտանգությունն ավելի երաշխավորված, երբ այն մե՞կ մարդուց է կախված, թեկուզ ամենաազդեցիկ նախագահից, թե՞ երբ այդ որոշումը կայացնում են մի քանի խմբերում, կենտրոններում:
– Բայց դա էլ իր բացասական կողմերն ունի՝ որոշման կայացման բարդության հետ կապված:
– Բայց դա ճկունություն է չէ՞ հաղորդում:
– Համաձայն եմ:
– Երբ որ ասում են, թե այս առաջարկվող տարբերակը մեզ ավելի խոցելի է դարձնում անվտանգության տեսանկյունից, ասում եմ՝ թույլ տվեք չհամաձայել: Նույնիսկ այս աշխարհաքաղաքական բարդ պայմաններում հենց անվտանգության վերաբերյալ որոշումները պետք է կոլեգիալ կայացնել, ոչ թե մեկ մարդու կողմից:
– Չեղարկելը կամ հետաձգելն էլ նպատակահարմար չե՞ք տեսնում այս փուլում, թեկուզ մինչև ներքին իրավիճակը հանդարտվի:
– Ինձ համար իմաստավորված «ոչ»-ը նույնչափ օգտակար է հանրային կյանքի բնականոն զարգացման համար, ինչպես որ իմաստավորված «այո»-ն: Հետևաբար եթե մեկն ասում է, որ այս Սահմանադրությունը չպետք է անցնի՝ պետք է գնա ասի «ոչ», իսկ ով կողմ է՝ թող գնա ասի «այո»: Մասնակցության միակ մոդելը սա է: Սա հանրային կյանքի ապագային ավելի մեծ խոստումներ է տալիս, քան հրապարակում «Մահ իշխանությանը» թեզը:
