Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովն իսկապես որոշ իմաստով ակտիվացրեց ղարաբաղյան հիմնախնդրի շուրջ քննարկումները: Նոյեմբերի 9-ին ՌԴ արտգործնախարարի երևանյան այցից հետո ռուսական «Կոմերսանտ» թերթը հրապարակեց մի հոդված՝ «Լեռնային Ղարաբաղը միակցում են մաքոքային դիվանագիտությանը» վերտառությամբ, որում նշվում էր, թե Լավրովը եկել էր քննարկելու Ռուսաստանի նախապատրաստած խաղաղության գաղտնի ծրագիրը:
Հղում անելով բանակցային գործընթացին մոտ կանգնած դիվանագիտական աղբյուրներին՝ հոդվածի հեղինակները գրում են, թե կարգավորման տարբերակներից մեկը նախատեսում է Հայաստանի կողմից տարածքային զիջումներ Ադրբեջանին: Սրա դիմաց Ադրբեջանը թեև չի ճանաչում Լեռնային Ղարաբաղի անջատումը, բայց փոխարենը մեծ լավություն է անում մեզ՝ խոստանալով պատերազմ չսկսել Հայաստանի և Ղարաբաղի դեմ:
«Խաղաղության ծրագրի տարբերակներից մեկը, որն այժմ քննարկվում է, այսպիսի տեսք ունի. հայերը վերադարձնում են Ադրբեջանին Ղարաբաղի շրջակա գրավյալ շրջանների մեծ մասը՝ պահպանելով Լաչինի միջանցքը, որն ապահովում է Հայաստանի հետ կապը, և հնարավոր է՝ ևս մի շրջան: Բաքուն իր հերթին պաշտոնապես չի ճանաչում Ղարաբաղի անջատումը, բայց ըստ ծրագրի՝ պարտավորվում է չլուծել խնդիրը ռազմական ճանապարհով: Դրա երաշխիքը կարող են լինել խաղաղապահ ուժերի (ՄԱԿ կամ ՀԱՊԿ) տեղակայումը հակամարտության գոտում, ինչպես նաև Ադրբեջանին վերադարձված շրջանների ապառազմականացումը:
Բաքուն և Երևանը, սակայն, պաշտոնական մակարդակով չեն խոսում նմանատիպ լուրջ զիջումների մասին՝ պահպանելով իրենց նախկին դիրքորոշումը: Բաքվի համար հնարավոր առավելագույն փոխզիջումը Ղարաբաղի ինքնավար կարգավիճակի ճանաչումն է Ադրբեջանի կազմում և մնացյալ գրավյալ տարածքների անվերապահ վերադարձը»,- մասնավորապես նշված է «Կոմերսանտի» հոդվածում:
Հայկական մամուլն այս տեղեկությունը մեկնաբանեց այն համատեքստում, որ Մոսկվան խոստացել է Բաքվին իրականացնել կարգավորման այս տարբերակը, եթե Ադրբեջանը միանա Եվրասիական տնտեսական միությանը: Ու թեև ՌԴ արտգործնախարարությունն անմիջապես հայտարարությամբ հերքեց այս տեղեկությունը, կասկածները Հայաստանում դեռևս չեն փարատվել:
Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման այս սցենարի հավանականությունը «Առաջին լրատվական»-ի հետ հարցազրույցում գնահատեց ամերիկյան «Սթրաթֆոր» (Stratfor) հետախուզական-վերլուծական կենտրոնի (Օստին, Տեխաս) Եվրասիա բաժնի վերլուծաբան Եվգենի Չաուսովսկին՝ կարծիք հայտնելով, որ ներկայիս աշխարհաքաղաքական իրավիճակում այն ավելի հավանական է թվում, քան նախկինում: Հեղինակավոր վերլուծաբանը խոսեց նաև Եվրոպայում տեղի ունեցած ահաբեկչական վերջին գործողությունների, այդ տեսանկյունից Հայաստանին ու մեր տարածաշրջանին սպառնացող հնարավոր վտանգի և Թուրքիայի տարածաշրջանային դերակատարության մասին:
– Պարոն Չաուսովսկի, կարգավորման այսպիսի տարբերակն ընդհանրապես հնարավոր համարո՞ւմ եք:
– Հաշվի առնելով Ռուսաստանում և կովկասյան տարածաշրջանում փոփոխվող աշխարհաքաղաքական կլիման՝ այդպիսի սցենարը, որը կներառի Լեռնային Ղարաբաղի շրջակա որոշակի տարածքների հանձնումը, այսօր շատ ավելի հավանական է, քան հրադադարի համաձայնագրին հաջորդած վերջին 20 տարիներին: Հակամարտության կարգավորման մասին համաձայնագիրն ունի լուրջ խոչընդոտներ, Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակն այդ խոչընդոտների մեջ ամենևին վերջին տեղում չէ, բայց կան նաև որոշ զարգացումներ դիվանագիտական և ռազմական ճակատում, որոնք թույլ են տալիս ենթադրելու, որ կարող է փոխզիջում լինել հակամարտությանը ներգրավված բոլոր կողմերի միջև:
– ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքի հայտարարության համաձայն՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները հանդիպելու են մինչև այս տարեվերջ: Այս համատեքստում ի՞նչ հնարավորություններ կան այսօր հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացի ակտիվացման համար:
– Եթե Հայաստանը, Ադրբեջանը և Ռուսաստանը քաղաքական կամք դրսևորեն սկսելու տարածքները Հայաստանի անվտանգության և տնտեսական երաշխիքներով փոխանակելու հարցի քննարկումը, դա իսկապես կարող է հանգեցնել շփման գծում բռնությունների, ռազմական գործողությունների նվազեցման: Առանցքային հարցը պետք լինի յուրաքանչյուր կողմի կարողությունը գնալու զիջումների, ինչպես նաև այն, թե որքանով արտաքին խաղացողները, ինչպես, օրինակ, Թուրքիան կամ Միացյալ Նահանգները, կաջակցեն կամ կխանգարեն բանակցություններին:
– Եվրոպան այսօր կանգնած է անվտանգության աննախադեպ խնդիրների առաջ՝ մերձավորարևելյան իրադարձությունների և մասնավորապես Սիրիայի հակամարտության հետևանքով: Այս անկայունությունը կարո՞ղ է տարածվել նաև Հարավային Կովկասում և մասնավորապես Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում: Արդյո՞ք այս խնդիրը պետք է անհանգստացնի մեզ:
– Քիչ հավանական է, որ Մերձավոր Արևելքի և Սիրիայի անվտանգության խնդիրներն ուղղակի ազդեցություն ունենան Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի և Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտու վրա: Այդուհանդերձ, կարող են լինել երկրորդական և անուղղակի ազդեցություններ՝ ներառյալ Ռուսաստանի մասնակցությունը սիրիական հակամարտությանը և նյութատեխնիկական աջակցությունն ու տարանցման ուղիները Կովկասի տարածքով: Սակայն «Իսլամական պետության» կամ զինյալ այլ խմբավորումների՝ Մերձավոր Արևելքից դեպի Հարավային Կովկաս ներթափանցելու սպառնալիքների մասին խոսակցությունները հիմնականում չափազանցված են: Տարածաշրջանի անվտանգության խնդիրներն ավելի շատ պայմանավորված են տեղական գործոններով:
– Թուրքիան այդ ահաբեկչություններից անմիջապես հետո՝ նոյեմբերի 14-15-ին, Անթալիայում հյուրընկալեց «Մեծ քսանյակի» (G20) գագաթնաժողովի մասնակիցներին: Կարծես թե Ֆրանսիայի և Սիրիայի իրադարձությունների հետևանքով Թուրքիայի դերը Արևմուտքի համար գնալով մեծանում է: Համաձա՞յն եք սրա հետ: Այս հանգամանքն ինչպե՞ս կարող է ազդել Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականության վրա:
– Թուրքիան կարևոր դեր է խաղում Կովկասում՝ որպես Ադրբեջանի անվտանգության դաշնակից և տարածաշրջանային խաղացող, որը տնտեսական ու քաղաքական սերտ կապեր ունի Ադրբեջանի ու Վրաստանի հետ: Թեև մի քանի տարի առաջ Անկարայի դիվանագիտական ջանքերն ի վերջո ձախողվեցին, այնուամենայնիվ Թուրքիան շահագրգռված է կարգավորելու հարաբերությունները Հայաստանի հետ: Ներկա իրավիճակում, երբ Ռուսաստանն առերևույթ ավելացնում է իր միջնորդական ջանքերը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի շուրջ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև համաձայնագրի հասնելու նպատակով, Թուրքիայի արձագանքը և պոտենցիալ ներգրավումը այդպիսի համաձայնագրին կարևոր է լինելու, քանի որ ցանկացած նմանատիպ գործարք կարևոր հետևանքներ է ունենալու նաև Անկարայի համար:
Հ. Գ. Հարցազրույցն արվել է մինչև նոյեմբերի 24-ի միջադեպը՝ Թուրքիայի կողմից ռուսական ռազմական օդանավի կործանումը, որը փաստորեն նոր իրավիճակ ստեղծեց տարածաշրջանում և նաև Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի շուրջ:
