Հայաստանի տնտեսությունն այնքան աննորմալ վիճակում է, որ բազմաթիվ դրական երեւույթներ, որոնք պետք է որ զարգացնեին ու ծաղկեցնեին Հայաստանը, վերափոխվում են «ավերիչ» գործոնների: Խոսքը նախեւառաջ արտասահմանյան մասնավոր տրանսֆերտների մասին է:
Տրանսֆերտների աճը գնալով մեծանում է, թեեւ դեռ չի հասել 30-40%-ի, ինչպես դրամի արժեւորման դրամատիկ տարիներին էր (2004-2007թթ.):
Ըստ երեկ հրապարակված ԿԲ սեպտեմբեր ամսվա տեղեկագրի` այս տարվա հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին ՀՀ բանկային համակարգի միջոցով փոխանցված արտասահմանյան մասնավոր տրանսֆերտների (ֆիզիկական անձանց ոչ առեւտրային նպատակով կատարված փոխանցումների) զուտ ներհոսքը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճել է մոտ 12%-ով` կազմելով մոտ 730 մլն դոլար: Սակայն ակնհայտ է, որ առաջիկայում տրանսֆերտների աճի տեմպը կտրուկ մեծանալու է: Այսպես, եթե բանկային համակարգով զուտ մասնավոր տրանսֆերտների ընդհանուր աճը կազմել է 12%, ապա միայն ՌԴ-ից եկող զուտ տրանսֆերտները աճել են մոտ 27%-ով: Եվ քանի որ տրանսֆերտների 88%-ը գալիս է ՌԴ-ից, ընդ որում` ՌԴ տեսակարար կշիռը գնալով մեծանում է ընդհանուր տրանսֆերտների կազմում (նախորդ տարի այն 80% էր կազմել), ակնհայտ է, որ ռուսաստանյան տրանսֆերտների աճի տոկոսը աստիճանաբար իրեն կմոտեցնի ընդհանուր տրանսֆերտների աճի տոկոսին: Իսկ քանի որ ռուսաստանյան տրանսֆերտները հաստատուն աճի միտում են դրսեւորում, ապա ակնհայտ է, որ ընդհանուր տրանսֆերտների աճը շուտով կգերազանցի 20%-ը: Ընդ որում, եթե տրանսֆերտների հոսքը դիտարկենք տարեկան տնտեսական կտրվածքով, այսինքն` 2009թ. հոկտեմբեր-2010թ. սեպտեմբերը համեմատենք 2008թ. հոկտեմբեր-2009թ. սեպտեմբերի հետ, ապա կտեսնենք, որ զուտ մասնավոր տրանսֆերտների աճը արդեն իսկ գերազանցում է 18%-ը:
Հիմա պե՞տք է, արդյոք, ուրախանալ, որ տրանսֆերտների աճը արագանում է, թե՞ ոչ: Իհարկե, ՀՀ բնակչության առնվազն 1/3-ը «նստած» է տրանսֆերտների «ասեղի» վրա, եւ կարելի է պատկերացնել, թե ինչ կլիներ, եթե չլինեին այդ տրանսֆերտները: Սակայն մակրոտնտեսական առումով, մտնելով ՀՀ, տրանսֆերտները ճնշում-արժեւորում են դրամն ու վատթարացնում արտահանման պայմանները, ընդ որում` մոնոպոլիաների պատճառով էլ ներմուծվող ապրանքների գները ՀՀ-ում չեն իջնում: Բացի այդ, մտնելով ՀՀ ու «ավերածություններ» անելով տնտեսությունում` այդ տրանսֆերտներն ամբողջությամբ փախնում են այստեղից` կապիտալի արտահանման տեսքով: Այսինքն` տրանսֆերտները ինչպես եկել, այդպես էլ գնում են (իհարկե, արդեն կենտրոնացված մի քանի օլիգարխի ձեռքում)` ձեռքի հետ էլ վնասելով մեր արտահանմանը:
Փորձագետները ՀՀ-ից կապիտալի արտահոսքի ծավալները (800 մլն-ից 1.5 մլրդ դոլար) հենց տրանսֆերտների հիման վրա էլ գնահատում են: Այս ամենը կարող էր տեղի չունենալ, եթե ՀՀ-ն ունենար արդյունավետ գործող կապիտալի շուկա: Այդ դեպքում տրանսֆերտները ոչ միայն չէին փախնի եւ կվերածվեին ներդրումների, այլեւ փոխարժեքի կուրսի տատանումները այսքան ցավոտ չէին լինի: Իսկ քանի որ կապիտալի շուկայի ձեւավորումը մեզ չի «սպառնում», մնում է հետեւել, թե ինչպե՞ս է տրանսֆերտների հերթական «գրոհը» վերացնելու այն փշրանքները, որ մնացել են ՀՀ-ում տեղեկատվական տեխնոլոգիաներից, ադամանդագործությունից եւ թեթեւ արդյունաբերությունից: Իհարկե, մեր իշխանությունները ցանկության դեպքում կարող են թույլ չտալ, որ դրամն արժեւորվի ու ոչնչացնի վերոնշյալ ճյուղերը: Մեխանիզմը շատ պարզ է` ԿԲ-ն շուկայից դրամով գնում է այդ տրանսֆերտային դոլարները, որի արդյունքում շրջանառության մեջ դրամի քանակությունը մեծանում է: Բայց որպեսզի այդ մեծացած դրամի զանգվածը չհանգեցնի բարձր գնաճի, Ֆինանսների նախարարությունն էլ պետական պարտատոմսեր է թողարկում եւ շրջանառությունից հանում այն դրամը, որ բաց էր թողել ԿԲ-ն: ԿԲ ներկայացուցիչները երկու ոտքը մի կոշիկի մեջ դրած միշտ բղավում են, թե եթե ԿԲ-ն տրանսֆերտային դոլարները շրջանառությունից հանի, ապա գնաճն աննախադեպ տեմպերի կհասնի: Բայց սա, իհարկե, կիսաճշմարտություն է, քանի որ համապատասխան պետական պարտատոմսերի թողարկմամբ նման սցենարը կբացառվի: ԿԲ-ի անկախության վերաբերյալ հեքիաթները այս դեպքում հավատ չեն ներշնչում, քանի որ բոլորն էլ գիտեն` այս երկրում ցանկացած նման տիպի որոշում կայացնում են հաշված թվով մարդիկ: Իսկ, ինչպես ցույց է տալիս փորձը, այդ մարդիկ այս մեխանիզմը չեն կիրառի:
Այս ամենի մեջ ամենաողբերգականն էլ այն է, որ Հայաստանը «փողի սով» է զգում: Այսպես, դրամի զանգվածի եւ ՀՆԱ-ի հարաբերակցությունը Հայաստանում չի գերազանցում 17-18%-ը, եւ այս ցուցանիշով մենք զիջում ենք ոչ միայն զարգացած երկրներին (որտեղ այն գերազանցում է 80-90%-ը), այլեւ ԱՊՀ երկրներին: Այսինքն` թեեւ Հայաստանը չորս կողմից հեղեղված է դոլարով, սակայն երկրի տնտեսությունը փողի խիստ կարիք ունի: Այս պարադոքսալ իրավիճակը նման է նրան, որ շուրջբոլորը ջրհեղեղ է, բայց բուսականությունը չորանում է: