«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է իրանագետ Էմմա Բեգիջանյանը:
– Տիկին Բեգիջանյան, Իրանի և «վեցյակի» համաձայնությունից հետո նոր իրավիճակ է ստեղծվել ամբողջ տարածաշրջանում: Հայաստանն ինչպե՞ս կարող է օգտվել սրանից: Հայ-իրանական հարաբերությունները զարգանալու հեռանկար ունե՞ն:
– Մի քանի կարևոր նախագծեր են եղել այս ընթացքում: Քանի որ իրանական կողմը ֆինանսական դժվարություններ ուներ, և Իրանն էր Արաքսի վրա ՀԷԿ կառուցողը՝ հիմա դա գործի կդրվի: Մինչ օրս հայ-իրանական տնտեսական փոխհարաբերությունների ծավալը ընդամենը կազմել է 300 մլն, դրանից առաջ էլ համարյա այդքան էր՝ 250 մլն, առանձնապես փոփոխություն չկա: Եթե մտածում ենք էներգակիրների մասին, ապա «Գազպրոմն» է, որ պետք է Իրանի հետ բանակցի: Երկաթուղու հարցում Ռուսաստանը չի ցանկանում, նշեցին, թե երկաթուղու կառուցման անհրաժեշտություն չեն տեսնում, բայց դա մեզ համար բավականին շահավետ կլինի: Մեր ճանապարհները կբացվեն՝ դա ամենամեծ ծրագիրն է, որին պետք է ընթացք տրվի:
– Տեսնո՞ւմ եք այնպիսի հնարավորություն, որ իրանական գազը դեպի Եվրոպա Հայաստանով և Վրաստանով արտահանվի:
– Ռուսաստանը դա թույլ չի տա: Այդ հարցը Ռուսաստանն է որոշելու: Իրան-Հայաստան գազամուղն էլ «Գազպրոմն» է տնօրինում: Դա, իհարկե, մեզ համար բաղձալի մի բան կլիներ: Մինչև պատժամիջոցները «Գազպրոմն» ինքը Իրանում ներդրումներ էր կատարում, հիմա նորից կփորձի:
1992 թվականից ընթանում էին գազամուղի այդ բանակցությունները, միշտ խանգարողներ եղել են՝ 2002 թվականին է շահագործման հանձնվել ավելի փոքր տրամագծով: Մինչդեռ Թուրքիայի հետ 1996 թվականին կնքեցին 20 մլրդ դոլար արժողությամբ պայմանագիր ու 2001-ին շահագործման հանձնեցին: Իրանցիները իրենք արագացրեցին ընթացքը ու մեծ չափով տուգանք պահանջեցին, եթե ժամանակին չշահագործվեր: Իրենց դեպքում չորս տարում կառուցվեց, իսկ այս դեպքում՝ գրեթե 12:
– Ինքը՝ Իրանը, շահագրգռված կլինի՞ Հայաստանով գազն արտահանելու հարցում:
– Իրանը շահագրգիռ է, Իրանին անհրաժեշտ են այլընտրանքային տարբերակներ: Թուրքիան շատ մեծ ջանքեր է գործադրում, որ իրանական գազը Թուրքիայով անցնի, բայց իրանական կողմը շահագրգիռ է, որ հենց Հայաստանով գնա:
– Իրանն ապաշրջափակումից հետո կարո՞ղ է ուղղակի կամ անուղղակի ներգրավվածություն ունենալ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում:
– Առաջին երկիրը, որին երկու կողմն էլ ընդունեցին, որը միջնորդում էր այդ հարցում, հենց Իրանն էր, հետո Իրանին դուրս թողեցին: ԵԱՀԿ-ն այն ձևաչափն էր, որտեղ Իրանը դեր չուներ: Իրանը միշտ երկու կողմերին էլ առաջարկել է, բայց երբեմն մի կողմն է մերժել, երբեմն՝ մյուս: Իրանն ունի սահմանափակումներ ամբողջական հայամետ կողմնորոշում ունենալու համար, քանի որ իսլամական երկիր է: Իսկ իսլամական աշխարհում շատ երկրներ նրան մեղադրում են քրիստոնյա Հայաստանի շահերը պաշտպանելու համար: Ադրբեջանն անընդհատ շահարկում է այդ հանգամանքը, Սաուդյան Արաբիան, Պակիստանը լիովին կիսում են Ադրբեջանի և Թուրքիայի տեսակետները: Հիմա, երբ Իրանի ու Սաուդյան Արաբիայի միջև թշնամական հարաբերություններ են, չի կարող հայամետ քաղաքականություն ունենալ: Իրանի դիվանագիտական բարձրաձայնվող տեսակետը լիովին ադրբեջանամետ է, ուրիշ բան, որ նրա ազգային շահերը պահանջում են հայամետ լինել: Իրանը պահանջում ու ցանկանում է Հայաստանին տեսնել հզոր ու անկախ երկիր:
– Ձեր տպավորմամբ՝ Հայաստանի իշխանությունները քայլեր ձեռնարկո՞ւմ են ստեղծված նոր իրավիճակից օգտվելու համար: Հայաստանում Իրանի դեսպան Մուհամեդ Ռեյիսին այս ընթացքում բավականին հետաքրքիր ակնարկներ հնչեցրեց, որին կարծես արձագանք չեղավ:
– Ես գլխավոր հարցը երկաթգծի հարցն եմ համարում: Եվ ի պատասխան ռուսական կողմի այն հայտարարության, թե դրա կառուցման անհրաժեշտություն չի տեսնում, հայկական կողմն ասաց, որ կառուցվելու է:
Մյուս հարցերով պարզից էլ պարզ է, որ մենք չափից դուրս շատ ենք կախված Ռուսաստանից, և այդ լռությունը հենց դրանով է պայմանավորված: Ռուսաստանը չնայած համաձայնեց, որ պատժամիջոցները վերանան, Իրանը գազի առումով դառնում է Ռուսաստանի թիվ մեկ մրցակիցը:
