ԱՄՆ միջազգային զարգացման գործակալությունը Հայաստանի կառավարությանը 750 հազար դոլար է հատկացնելու կոռուպցիայի դեմ պայքարի համար: Այսօր ապրիլի 1-ը չէ, և ոչ էլ երեկ էր ապրիլի 1-ը, ու ոչ էլ վաղն է լինելու: ԱՄՆ կառավարությունն իսկապես 750 հազար դոլար է տրամադրելու Հայաստանի կառավարությանը կոռուպցիայի դեմ պայքարի համար:
Նախ՝ սա այն կառավարությունն է, որի քարոզչական տարատեսակ արբանյակները, ըստ քաղաքական անհրաժեշտության, Հայաստանում մեղադրում են ազատության և քաղաքացիական իրավունքների համար պայքարող ցանկացածին՝ նրան անվանելով «գրանտակեր»: Իսկ ինչակեր է ստացվում այդ դեպքում Հայաստանի կառավարությունը: Բայց դա՝ իմիջիայլոց: Խնդիրն, իհարկե, կառավարությանը «գրանտակերության» համար կսմթելը չէ: Խնդիրն ավելի խորն է:
Բավական է ընդամենը արձանագրել այն, ինչ ուսումնասիրել են ոչ կառավարական միջազգային կազմակերպությունները և հրապարակել էին ամիսներ առաջ, որ Հայաստանից վերջին տասներկու տարվա ընթացքում դուրս է բերվել մոտ 11 միլիարդ դոլար: Իսկ ո՞վ պետք է դուրս բերած լինի: Դե, իհարկե, նրանք, ովքեր ներկայումս կառավարում են, քանի որ Հայաստանի բոլոր խոշոր բիզնեսները այս կամ այն կերպ առնչվում են այդ կառավարիչներին: 11 միլիարդ դուրս բերած համակարգը 750 հազար դոլար է ստանում կոռուպցիայի դեմ պայքարի համար: Երևի որ հաջորդ տասնամյակում 11 միլիարդ դոլար էլ դուրս բերի Հայաստանից: Այս ամենն իսկապես շատ ծիծաղելի կլիներ, եթե այդքան ողբերգական չլիներ:
Կոռուպցիայի դեմ որևէ պայքար, որևէ պայքարի ազդարարում, կոռումպացվածության գերադրական աստիճանով երկրներում հանրության մոտ պետք է արթնացնի հույսի, խանդավառության զգացումներ, պետք է ոգևորի հանրությանը, խթանի հանրային էներգետիկան և այլն: Հայաստանում, սակայն, կոռուպցիայի դեմ պայքարի մասին է հայտարարվում, իսկ այդ հայտարարությունը ոչ թե հասարակական էներգիա է խթանում, ոչ թե լավատեսություն ապագայի հանդեպ, այլ էլ ավելի է հուսահատեցնում հասարակությանը, որը տեսնում է, թե այդ պայքարի մեկնարկն անգամ որքան ցինիզմով է լցված: Մյուս կողմից, սակայն, այդ ամենն այնքան վաղեմի և ցցուն իրականություն է, որ երևի թե չկա առանձնապես ծավալվելու իմաստ: Չկա այդ ուղղությամբ որևէ սպասում:
Հայաստանի իշխանության համակարգում չկա այն անձը և ուժը, որն ունակ է վարել իրապես հակակոռուպցիոն քաղաքականություն: Թող տափակաբանություն չթվա, բայց դա ավելին է, քան փաստը: Կարևոր է մեկ այլ խնդիր: Իսկ հանրային ի՞նչ ճնշում կա կոռուպցիայի վրա: Թվում է, թե այստեղ էլ ամեն ինչ միարժեք է, հասարակությունը մերժում է կոռուպցիան, դժգոհ է կոռուպցիոներներից, հայհոյում է նրանց ամեն օր, պախարակում և այլն: Իսկապե՞ս: Թե՞ այդ ամենը միայն առերևույթ, այն էլ՝ խոհանոցում: Իսկ կարո՞ղ ենք մենք հիշել մի որևէ խոշոր հակակոռուպցիոն շարժում և ակցիա Հայաստանում, երբ հասարակությունը գործնական որևէ պայքար կմղեր կոռուպցիոն որևէ օրինակի դեմ: Բարեբախտաբար, այդպիսի օրինակներ հայաստանյան իրականությունը հասարակությանը տալիս է լիուլի, բայց Հայաստանի հասարակությունը դրանից չի օգտվել:
Հասարակական պայքարը, քաղաքացիական պայքարը Հայաստանում մի քանի հաջողություններ արձանագրել է տարբեր հանրային նշանակության հարցերում, սակայն չի եղել ոչ միայն հաջողություն, այլ նույնիսկ փորձ իսկ չի եղել կոռուպցիոն որևէ դրվագի հանդեպ, այսպես ասած, հանրային վերահսկողության սահմանման, այդ դրվագի հասունացման և տրամաբանական ավարտի հասցնելու առումով: Ասենք՝ մի որևէ կոռուպցիոն գործ, պատմություն հանրությունը զարգացնի այնքան, մինչև տվյալ պատմության «հերոսի» առնվազն բարոյական պատասխանատվության իրացումը, եթե անգամ բանը չհասնի քրեականին: Եվ այդ իմաստով, առաջին հայացքից կոռուպցիայից դժգոհ, չհանդուրժող և կոռուպցիայից տուժող հասարակությունը, խոշոր հաշվով, բավական հանդուրժող է կոռուպցիայի հանդեպ և չի դրսևորել անհանդուրժողության որևէ գործնական օրինակ:
Այստեղ իրավիճակը բավական բարդ է, բազմաճյուղ, փոխկապակցված և փոխազդված, սակայն դա է իրականությունը, և Հայաստանում կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտություն կա նաև փայտի հակառակ ծայրից, այսինքն՝ հանրային վերաբերմունքի ձևավորումից սկսած: Մեծ հաշվով, Հայաստանում կոռուպցիայի հանդեպ հանրային վերաբերմունք չկա, եղածը չունի առանցք, սկզբունքային կառուցվածք և ուղենիշներ: Հասարակությունը, մեծ հաշվով, ոչ թե պատկերացնում է կյանք առանց կոռուպցիայի, այլ դժգոհ է, որ կոռուպցիայից օգտվում են «անարժանները»: Դա է հանրային հոգեբանության և մտածողության խորքում, և այդ իսկ պատճառով Հայաստանում հասարակությունը դատապարտում է «օտար» կոռուպցիան, փոխարենը սիրով ընդունում ու պատրաստ է արդարացնել «յուրայինը», «հարևանը», «դրկիցը»:
Դա իրականությունն է, որը չնկատելը էապես հարվածում է կոռուպցիայի դեմ պայքարին, որից օգտվում են կոռումպացվածները: Ընդ որում՝ այդ խնդրի մատնանշումը ամենևին չի արդարացնում կոռուպցիայի դեմ պայքարի հարցում իշխանության անարդյունավետությունը և չի նվազեցնում պատասխանատվությունը: Պարզապես, քանի որ իշխանությունն ինքը չունի կամք և մոտիվացիա, չունի ցանկություն պայքարելու կոռուպցիայի դեմ և առավել ևս ինքն է հանդիսանում կոռուպցիայի մարմնավորում, իրավիճակի փոփոխություն հնարավոր է միայն կոռուպցիայի հանրային պրակտիկ անհանդուրժողության մեխանիզմ ձևավորելու միջոցով: Այդ ուղղությամբ Հայաստանում աշխատանք չկա, ոչ միայն 750 հազար դոլարի, նույնիսկ 750 դրամի գործնական աշխատանք թերևս չկա:
