«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԱԺ պատգամավոր, 1993-1996թթ. ՀՀ վարչապետ Հրանտ Բագրատյանը:
– Պարոն Բագատյան, Դուք ինչո՞ւ եք պնդում, թե էլեկտրաէներգիայի համար Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի սահմանած 48 դրամ սակագինը բարձր է և չի արտահայտում իրական արժեքը:
– Այս խնդիրը երեք ասպեկտ ունի: Նախ՝ 1995-2015թթ. էլեկտրաէներգիայի սակագինը բարձրացել է վեց անգամ և 8 դրամից դարձել է 48 դրամ: Բնակչության համար դոլարային արտահայտությամբ վեցուկես անգամ բարձրացել է գազի սակագինը և 53 դոլարից դարձել է 340 դոլար: Այդ ընթացքում, օրինակ, կարտոֆիլի գինը բարձրացել է 2,2 անգամ, բենզինի գինը բարձրացել է 3,5 անգամ, հացի գինը՝ կրկնակիից մի փոքր քիչ: Դա նշանակում է, որ էներգետիկ համակարգը համախառն ներքին արդյունքի 4 տոկոսից դարձել է 11 տոկոսը: Եվ եթե ՀՆԱ-ն չի աճում, բայց էներգետիկ ոլորտը արժեքով շարունակում է աճել, նշանակում է՝ մյուս ճյուղերը պիտի նվազեն: Այսպիսի վիճակ թույլ չտալու համար Հայաստանի իշխանությունները սա պետք է հասկանան: 1995թ., երբ ժողովուրդն արդեն 24 ժամ հոսանք էր ստանում, մենք 1 դոլարի էներգետիկ ծախսով արտադրում էինք 7 դոլարի ՀՆԱ: Այսօր 1 դոլարի էներգետիկ ծախսով արտադրում ենք 4 դոլարի ՀՆԱ՝ այս ցուցանիշով արագորեն մոտենալով այդ տեսակետից այնպիսի հետամնաց երկրներին, ինչպիսին են Թուրքմենստանը, Տոգոն կամ Ռուսաստանը: Միևնույն ժամանակ 20 տարի առաջ, երբ մեզ մոտ 1-7,5 էր հարաբերությունը, Ադրբեջանում 1-3,5 էր, մենք ծիծաղում էինք Ադրբեջանի վրա: Այսօր Ադրբեջանը 1 դոլարի էներգետիկ ծախսերով արդեն 6 դոլարի ՀՆԱ է արտադրում, և արդեն Ադրբեջանն է ծիծաղում մեզ վրա:
– Եթե էլեկտրաէներգիայի սակագինը չբարձրացնեին, ՀԷՑ-ը կարո՞ղ էր գործել 42 դրամ սակագնով:
– Իհարկե: Գոյություն ունի արտադրության կառուցվածք: ՀՀ-ում էլեկտրաէներգիայի 43 տոկոսն արտադրում է ատոմակայանը, 29 տոկոսը՝ ՀԷԿ-երը, 29 տոկոս՝ ՋԷԿ-երը: ՋԷԿ-երը գազ են օգտագործում, այդ պատճառով էլ նրանք համեմատաբար բարձր էլեկտրաէներգիա են արտադրում: ՌԴ-ում ՋԷԿ-երը արտադրում են էլեկտրաէներգիայի 67 տոկոսը, 15 տոկոսը՝ ՀԷԿ-երը, մնացած մասը՝ ատոմակայանները: Ուկրաինայում ՀԷԿ-երն ու ատոմակայանն արտադրում են 56 տոկոսը: Սա նշանակում է, որ այս երեք երկրներից Հայաստանում պետք է արտադրվի ամենաէժան էլեկտրաէներգիան: Վրաստանն ատոմակայան չունի, էլեկտրաէներգիան արտադրվում է ՀԷԿ-երում ու ՋԷԿ-երում: Բայց Վրաստանը, որը Հայաստանից հոսանք է գնում, իր բնակչին ավելի էժան է վաճառում: ՀՀ-ում էլեկտրաէներգիան արժե 48 դրամ, ՌԴ-ում՝ 20 դրամ, Ուկրաինայում՝ 12 դրամ, Վրաստանում՝ 28 դրամ:
– Հայաստանում ինչո՞ւ են այդքան բարձրացնում էլեկտրաէներգիայի սակագինը:
– Հա՛մ չեն հասկանում, հա՛մ էլ այնտեղ գոյություն ունի մեծ կոռուպցիա: Բայց եկեք համեմատենք էլեկտրաէներգիայի մեծածախ ու մանրածախ գները: ՀԷՑ-ը արտադրողներից հոսանքն առնում է 18,5 դրամով, վաճառում է 48 դրամով: Սա համաշխարհային ռեկորդ է: Մինչդեռ Վրաստանում գնվում է 20 դրամով, վաճառվում՝ 28 դրամով:
– Այդ դեպքում ո՞ւր են գնում այդ գումարները, երբ ՀԷՑ-ը հարյուրավոր միլիոն դոլարների պարտք է կուտակել:
– Այնտեղ համատարած թալան է: Եթե մեծածախ գինը 18 դրամ էր, մանրածախ գինը ամենաշատը պետք է լիներ 28 դրամ: Մյուս 20 միավորը համատարած կոռուպցիան է, համատարած անտնտեսվարությունն է, միջոցների համատարած փոշիացումն է: Դա նշանակում է, որ տարեկան 100-120 մլն դոլարի հոսանք պարզապես վատնվում է: Իհարկե, հնարավոր է, որ չի վատնվում, հնարավոր է, որ կան մարդիկ, ովքեր ձրի հոսանք են ստանում, որ այդ 120 մլն դոլարի հոսանքը շատ լավ էլ բաշխված է: Բայց սա պետք է պարզել հատուկ ուսումնասիրությունների և քննչական գործողությունների արդյունքում:
– Էլեկտրաէներգիայի թանկացման դեմ պայքար ծավալվեց, որի արդյունքում Սերժ Սարգսյանը որոշակի լուծումներ առաջարկեց՝ որոշվեց ՀԷՑ-ում աուդիտ անցկացնել: Իսկ մինչ աուդիտի ավարտը այդ 7 դրամի թանկացման բեռն իր վրա կվերցնի կառավարությունը: Ճի՞շտ լուծում է սա, կամ կառավարությունն ունի՞ այդ միջոցները:
– Նախ՝ կառավարության միջոցները բյուջեի միջոցներն են, բյուջեի միջոցները պառլամենտի միջոցներն են, բայց մենք դեռ այդ որոշումը չենք ստացել: Բայց ես չեմ հիշում այնպիսի որոշում, որ այդ 7 դրամի ծախսը կառավարությունն իր վրա պետք է վերցնի: Հայտարարության մեջ գրված է, թե կառավարությունն իր վրա կվերցնի ծախսերը: Կառավարությունն էլ հայտարարել է, որ անապահով ընտանիքներին կտա ամսական 2000-ական դրամ փոխհատուցում:
– Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ լուծումներ պետք է անել ՀԷՑ-ում տիրող իրավիճակը շտկելու համար:
– Ես երեք սկզբունքային մոտեցում եմ տեսնում: Առաջինը՝ ՀԷՑ-ը ունի սեփականատեր՝ «Ինտեր ՌԱՕ»-ն կամ ՌԴ-ն, որն իր գրպանից պետք է փողը հանի: Բայց դրա համար ՀՀ իշխանությունը պետք է կարողանա դիմել ռուսական կողմին: Այնպիսի տպավորություն է, որ մենք չենք կարողանում դիմել: Չենք կարողանում դիմել նույն Վլադիմիր Պուտինին կամ Դմիտրի Մեդվեդևին, թե մենք խնդիր ունենք: Խնդիր երկու՝ ես գտնում եմ, որ մենք Հայաստանում չենք կարող ունենալ մեկ էլեկտրացանցեր: Պետք է ունենանք մի քանիսը, ինչպես բջջային կապի ոլորտում է: Խնդիր երեք՝ եթե ռուսական կողմը չի համաձայնում գնալ կազմակերպչական վերակառուցման, ապա մենք վերացնում ենք հանձնաժողովը՝ Ռոբերտ Նազարյանի գլխավորությամբ, և այդ որոշումը օրենքով հանձնում ենք ՀԷՑ-ին: Եվ կտեսնեք, որ ՀԷՑ-ը ստիպված կլինի ավելի էժան սակագին ընդունել, որ կարողանա վաճառել ապրանքը:
– Ռուսական կողմի արձագանքը համարժե՞ք էր էլեկտրաէներգիայի սակագնի թանկացման հետևանքով ձևավորված շարժման նկատմամբ:
– Ես նման արձագանք չէի տա: Վախենում են ռուսները, «Մայդան» են ասում: Ես, իհարկե, նման արձագանք չէի տա, թեկուզ Մայդան լիներ: Նախ չէի օգտագործի «մայդան» բառը: Բայց եթե անգամ Մայդան է, այն հայկական է: Հայ ժողովուրդը ցանկանում է, որ իշխանությունները թափանցիկ աշխատեն: Բա ինչպե՞ս: Հայ ժողովուրդն ուզում է պարզել ՀԷՑ-ում կատարված չարաշահումները: Տարեկան 90-100 մլն դոլար է պակասում, ո՞ւր է գնում: Դա գողությո՞ւն է, դա փոշիացո՞ւմ է, դա Բիբի՞նն է անում, թե՞ կիսվում են հայ իշխանավորների հետ:
– Իսկ համարժե՞ք էր ռուսական կողմի արձագանքը զուտ իր սեփականությունը հանդիսացող ՀԷՑ-ում տիրող իրավիճակի նկատմամբ:
– Ռուսական կողմն առնվազն վարչապետի մակարդակով պիտի ներողություն խնդրեր հայ ժողովրդից՝ ասելով, թե 15 օրում մենք դա կպարզենք: Ընդ որում՝ Դմիտրի Մեդվեդևը պետք է ելույթ ունենար, և ոչ թե դա աներ Սերժ Սարգսյանը: Կամ՝ Ս. Սարգսյանն ասում է, թե աուդիտ կանենք: Քո ընկերությո՞ւնն է, որ աուդիտ անես: Ապօրինի բան է ասում: Ես չեմ ուզում միանգամից հակառուսական դարձնել իմ խոսքը: Ես կողմ չեմ եղել նաև դեկտեմբերի 2-ի պայմանագրին, ասում եմ, որ ռուսները շատ վատ են կառավարում էներգետիկ ոլորտը, բայց ես կարծում եմ, որ մերոնք չեն կարողանում ՌԴ-ին բացատրել, թե ինչ է կատարվում ՀԷՑ-ում:
