«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Հանրապետություն» կուսակցության առաջնորդ Արամ Զ. Սարգսյանը:
– Պարոն Սարգսյան, Հայաստանում արևմտամետ գործիչները բարձր են գնահատում ԵՄ «Արևելյան գործընկերության» Ռիգայի գագաթնաժողովը՝ նշելով, որ սա առավելագույնն էր, որ կարելի էր ակնկալել այդ գագաթնաժողովից: Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում այն: Արդյոք Հայաստանն ստացա՞վ սպասվածը:
– Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի արարողությունների, ինչպես նաև տարածաշրջանում Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ կապված աշխարհաքաղաքական զարգացումների ֆոնին Արևմուտքի վերաբերմունքը Հայաստանի նկատմամբ դրական առումով փոխվել է: Բացի այդ, ՀՀ իշխանությունները որոշակի «ելևէջներ» են մտցրել իրենց բանակցային բառապաշարում, երբ ասում են՝ մենք լրացուցիչ խնդիրներ չստեղծեցինք ԵՄ համար, ինչն էլ արևմտյան չինովնիկների ականջի համար հաճելի է: Ըստ էության՝ նրանք ասում են, որ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրած Ուկրաինան ու Վրաստանը խնդիրներ ստեղծեցին Եվրոպայի համար:
Երկրորդ՝ սուտ է, երբ Հայաստանի իշխանություններն ասում են, թե հավասարակշիռ քաղաքականություն են վարում, որովհետև եթե դու մտել ես ԵՏՄ, չես ստորագրել ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագիրը, այդտեղ հավասարակշռության մասին խոսք լինել չի կարող: Իսկ այն, որ անգամ մերժումից հետո Եվրոպան շարունակում է մեզ հետ որոշակի գործընթաց իրականացնել, այդ համատեքստում, այո, որոշակի առաջընթաց կա: Այն փաստաթուղթը, որը գոյություն ունի, ավելի շատ ոչ թե Հայաստանի իշխանությունների արտաքին քաղաքական ճիշտ գործունեության արդյունք է, այլ Եվրոպայի և Արևմուտքի մոտեցումն է, որ չեն ուզում տարածաշրջանը զիջել, պատրաստ չեն տարածաշրջանից դուրս գալ: Այդ առումով ես նույնպես դրական եմ գնահատում Ռիգայի հանդիպումը:
– Ընդհանրապես ինչո՞ւ են եվրոպացիներն աշխատում ապօրինի, ոչ լեգիտիմ, նաև իրենց վերջին պահին «դավաճանած» իշխանությունների հետ: Մյուս կողմից՝ հայաստանյան արևմտամետ ուժերին չի հաջողվում միավորվել, և դրսում էլ փաստացի նախընտրում են գործող իշխանությունների հետ նվազագույնին հասնելը: Ի՞նչն է պատճառը, որ չի համախմբվում արևմտամետների բանակը:
– Ես այն կարծիքին չեմ, որ արևմտամետների բանակը չի միավորվում, այդ ուժերը ցանկացած պարագայում կարող են համախմբվել: Չկա որևէ խոչընդոտ: Ես անձամբ հանդիպումներ եմ ունեցել ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելուն կողմ հանդես եկող քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչների հետ, և այդ առումով համախմբմանը խանգարող որևէ խնդիր չկա: Խնդիրը հետևյալն է. ցանկացած համախմբում որոշակի գործողություններ պետք է ենթադրի, հակառակ դեպքում այդ համախմբումը դառնում է ճահիճ՝ մեկը մյուսից բողոքելու, մեկը մյուսին փնովելու համար, իսկ դա, ի վերջո, քանդվելու է: Ես տեսել եմ «Միասնություն» դաշինքը, ՀԱԿ դաշինքը: Այդ դաշինքները խնդիրներ են ունեցել, երբ ռեալ գործողություններ չեն եղել: Այսօր հասարակական լայն պահանջներ, որը հասարակությանը փողոց կհանի, չկան, հետևաբար այդպիսի համախմբում ստեղծելը որևէ բան չի տալու: Ինչ վերաբերում է ՀՀ իշխանությունների հետ Արևմուտքի աշխատելուն, բարեբախտաբար, ես արևմտյան երկրներ այցելում եմ, տարին մեկ անգամ հրավերով կամ անձնական նախաձեռնությամբ ԱՄՆ-ում եմ լինում, և ինձ ընդունում են այնպես, ինչպես պետական պաշտոնյաներին են ընդունում: Արևմուտքի առավելությունն, ի տարբերություն Ռուսաստանի, այն է, որ իրենք ընդդիմությանը նույնքան կարևոր են համարում, որքան իշխանությանը: Իրենք նաև ընդդիմության հետ են սիրով աշխատում, իսկ ներկա իշխանությունների հետ աշխատելու առումով նույն Եվրոպան ինքն էլ պատրաստ չէր Ուկրաինայի և Վրաստանի պարագայում Ռուսաստանի նման ագրեսիվ դրսևորմանն ու նման դիմադրությանը: Սա իսկապես որոշակի խնդիրներ առաջացրեց Արևմուտքի համար: Դրա համար իրենք որոշեցին հարևանների հետ անհատական մոտեցման քաղաքականություն մշակել, որի արդյունքն էլ Ռիգայի համաժողովն էր: Այսինքն՝ իրենք ոչ թե ներսի իշխանություններից վախենալով կամ նրանց վատը չտեսնելով են դա անում, այլ իրենք տեսնում են, որ կա գերտերություն, որն աջակցում է Նազարբաևին, Լուկաշենկոյին և ընդհանրապես՝ դիկտատորներին, նրանց կախյալ է պահում իր ուղեծրում, և հանուն այդ տարածաշրջանում իր ազդեցությունը պահելու պատրաստ է ընդհուպ մինչև զորքեր մտցնել այդ երկրներ: Այդ համատեքստում իրենք հասկանում են, որ գործող իշխանությունների հետ ինչ-որ չափով հարաբերությունները պահելով, լրացուցիչ հարաբերությունները չսրելով հարևանների հետ՝ առանձին անհատական հարաբերություններ ձևավորելով, կարող են առաջ շարժվել՝ լրացուցիչ խնդիրներ չստեղծելու համար:
– Թե՛ Ռիգայի, թե՛ դրան հաջորդած գագաթնաժողովներն ուղղակի կապ ունեն Հայաստանի ներքին կյանքի հետ, ու հաշվի առնելով, որ Հայաստանում քաղաքական լուրջ իրադարձություններ են սպասվում, նախ սահմանադրական հանրաքվե, հետո ԱԺ ընտրություններ, դրսի ազդեցությունը որքա՞ն կլինի այս բոլոր գործընթացների վրա:
– Դժբախտաբար, մեր տարածաշրջանի, և մասնավորապես Հայաստանի համար օր օրի դրսի ազդեցությունն ավելի մեծ է դառնում: Դա ես նաև օբյեկտիվ եմ համարում, որովհետև Հայաստանն ունի Ղարաբաղի հարց, կախված է աշխարհաքաղաքական շատ կենտրոններից, և անկախ ներսի իրավիճակից, անկախ նրանից ընդդիմություն ես, թե իշխանություն, չես կարող դրա հետ հաշվի չնստել, 6 հազար զոհ ես տվել ու 11 հազար վիրավոր: Այդ խնդրի նրբությունը պարտադրում է քեզ որոշակի քայլերի պարագայում իմանալ սեփական քայլերի չափը: Այս առումով արտաքին ազդեցությունը շատ մեծ է: Երկրորդ՝ Ուկրաինայի պարագան ցույց տվեց, որ Ռուսաստանը, իր ազդեցության տակ եղած պետություններին չկորցնելու համար պատրաստ է ամեն ինչի, կարող են հասարակական շրջանակների մոտ որոշակի ապահովության հնարավորություն ձևավորել: Ընդհանրապես 2000 թվականից սկսած՝ փորձը ցույց է տվել, որ մեր ժողովուրդը փողոց է դուրս գալիս այն ժամանակ, երբ հույս ունի, որ փողոց դուրս գալով իշխանությունը կփոխվի: Եթե դու ասում ես, որ այդ հույսը 4 ամիս հետո է լինելու, մարդիկ ասում են, թող երեք ամիսն անցնի, նոր կնայեմ: Այսինքն՝ մեր ժողովուրդը պետք է տեսնի այդ փոփոխության հնարավորությունը, նոր իրեն ցույց տա: Փողոց դուրս եկող մնացել են միայն նրանք, որոնք կորցնելու բան չունեն: Այս առումով թե՛ միջազգային հանրությունը, թե՛ աշխարհաքաղաքական տարբեր ուժեր, որոնք մեր տարածաշրջանում հետաքրքրություններ ունեն, հասկանում են, որ այդ փոփոխությունները հնարավոր են ընտրությունների ժամանակ: Ընդ որում՝ բոլոր հետխորհրդային հանրապետություններում այդ փոփոխությունները տեղի են ունեցել ռեալ ընտրական գործընթացներում: Այսօր, երբ տեսնում եմ այն հակադրությունը, որ կա Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև, Հայաստանում ընտրությունների վրա չի կարող այդ ազդեցությունը չունենալ: Միանշանակ է, որ այդ ազդեցությունը լինելու է: Այստեղ համաձայնեցված թեկնածուի մասին խոսելը, ինչպես նախկինում եղել է, այս անգամ, ես կարծում եմ, չի լինելու:
– Իսկ որպես այդպիսի թեկնածու ժողովուրդը կարո՞ղ է տեսնել, ասենք, Հիմնադիր խորհրդարանին, Նիկոլ Փաշինյանի «Քաղաքացիական պայմանագրին»: Արդյոք այս ընթացքում նրանք ապացուցե՞լ են, որ իրենք ինչ-որ բան ընդունակ են անել, և կարո՞ղ են այս ընթացքում հասարակությանը համախմբել:
– Ես կարող եմ ասել հետևյալը, որ ոչ միայն տարբեր արտաքին քաղաքական ուժերի, դեսպանատների հարցումների արդյունքում, այլ նաև նույն իշխանությունների հարցումներով, ՀՀ բնակչության 40-45 տոկոսից ավելին կողմնակից է Հայաստանի ապագայի զարգացումը դեպի ԵՄ տեսնելուն: Այս առումով, քաղաքական այն ուժերը, ովքեր այդ քաղաքականության կողմնակիցն են, այդ 45 տոկոսը այդ ուժերինն է: Համապատասխան իրավիճակում այդ բոլոր ուժերն էլ կարող են միավորվել և ընդհանուր ճակատ ձևավորել, և այս իշխանությունների հանդեպ եղած վերաբերմունքը բերելու է նրան, որ այդ 45 տոկոսը կարող է դառնա 55-60 տոկոս: Անկախ նրանից խորհրդարարանական, թե նախագահական ընտրություններ են, եթե հասարակությունը տեսավ ուժ, որ իր կյանքում կարող է փոփոխություն բերել, կարող է հստակ մասնակցել:
– Պարոն Սարգսյան, ուղիղ երեք տարի է անցել խորհրդարանական վերջին ընտրություններից, չե՞ք ափսոսում, որ մանդատը վայր դրեցիք: Հնարավո՞ր չէր ներսում՝ ԱԺ-ում, ԱԺ ամբիոնն օգտագործելով պայքարել:
– Բացարձակապես ոչ, որովհետև ես չեմ կարծում, որ ներսում պայքարելը լինելու է ավելի արդյունավետ: Ես չեմ մեղադրում նրանց, ովքեր մնացել են, բայց ես համարում եմ, որ դուրս գալով՝ ես պահել եմ իմ արժանապատվությունը: Եթե ես պետք է ՀԱԿ խմբակցության անդամ լինեի՝ մերժելով ՀԱԿ-ը, պատգամավոր լինելու համար մնայի Կոնգրեսում, ես ինձ չէի հարգի: Ես այդպես եմ մտածում և չեմ ասում, որ ես միանշանակ ճիշտ եմ: Եթե ես այդ շրջանակում մնում եմ որպես պատգամավոր, դա նշանակում է մնալ նաև Կոնգրեսի գաղափարախոսության, նրա մոտեցման հետևորդ, իսկ ես այդտեղ բազմաթիվ հակասություններ ունեի՝ սկսած ամենահիմնականը արտաքին քաղաքականից, վերջացրած ներքաղաքական մոտեցումներով: Այդ առումով ես համարում եմ, որ դրանով ոչ թե կորցրել, այլ շահել եմ:
– Դրսից իշխանափոխություն չի լինում իրականացնել, իսկ ներսից դրա նախադրյալները չկան կարծես:
– Ես կատեգորիկ դեմ եմ դրսից հեղափոխություններին: Ռուսական քարոզչության հետևանք է, թե Վրաստանում և Ուկրաինայում այդ հեղափոխություններն արեցին դրսից: Իմ կարծիքով՝ եթե Միխեիլ Սաակաշվիլին վարդը ձեռքին հինգ րոպե ուշ մտներ ԱԺ դահլիճ, Վրաստանում այդ հեղափոխությունը չէր լինի: Ցանկացած հեղափոխություն ունի իր պահը: Դեռ Լենինն է ասել՝ մեկ օր առաջ շուտ է, մեկ օր հետո ուշ է, կա այդ պահը, թե Ստեփան Դեմիրճյանի պարագայում և թե Լևոն Տեր-Պետրոսյանի պարագայում այդ պահը եղել է: Ես չեմ օգտագործել այդ պահը, իրենք չեն օգտագործել այդ պահը, այդպես է ստացվել: Հակված եմ, որ հաջորդ անգամ այդ ամենից դաս վերցնելով՝ այդ պահը կօգտագործենք: Իսկ որ մեր ժողովուրդը շատ ավելի պատրաստ է եղել, քան Ուկրաինայի և Վրաստանի ժողովուրդները, միանշանակ է: Որևէ երկրում նախագահական, թե խորհրդարանական հետընտրական պրոցեսներում հասարակությունը այդպես չի ընդվզել, ինչպես Հայաստանում: Եվ ես չեմ հիշում որևէ նախագահական ընտրություն, որից առաջ անհույս իրավիճակ չի եղել, և անմիջապես ընտրություններից հետո հայտնվել է լիդեր, մասնավորապես Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, որ եկել և կրել է: Նախագահական ընտրություններ լինեն, միանշանակ այդ թեկնածուն լինելու է, որը իշխանության թեկնածուին հաղթելու է՝ անկախ նրանից այսօր այդ թեկնածուին տեսնում ենք դաշտում, թե ոչ, ժողովուրդը գտնելու է մեկին, որը իշխանությանը դեմ է և նրան է քվեարկելու: Իսկ այդ մարդը կօգտվի՞ այդ հնարավորությունից, թե՞ նորից կլինի նույնը, դա հարցի ուրիշ կողմն է:
