«Առաջին լրատվական»-ի և «A1+»-ի հարցերին պատասխանում է սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովի անդամ Վարդան Պողոսյանը:
– Պարոն Պողոսյան, Դուք հայտարարեցիք, թե որոշակի պայման եք ներկայացրել սահմանադրական փոփոխությունների հանձնաժողովին անդամակցելու համար: ՍԴ նախագահ Գագիկ Հարությունյանն էլ նշեց, որ իր համար կարևոր է Հայաստանի ապագան, քանի որ այստեղ իր թոռնիկներն են ապրում: Նաև նշվեց, որ որոշ քաղաքական ուժեր ի սկզբանե մերժում էին սահմանադրական փոփոխություններն ու բովանդակային քննարկման չէին մտնում, մինչդեռ հետո նրանց դիրքորոշումը կտրուկ մեղմվեց: Դուք հետևում էիք քաղաքական զարգացումներին և տեսաք, թե այդ մեղմացումն ինչի արդյունքում տեղի ունեցավ: Չե՞ք կարծում, որ դա չնկատելը անվստահություն է առաջացնում թե՛ սահմանադրական գործընթացների և՛ թե Ձեր իսկ մեկնաբանությունների նկատմամբ:
– Կուսակցությունների դիրքորոշումները մեղմանում կամ խստանում են քաղաքական զարգացումների արդյունքում, և դա բնական է: Կարող է մեթոդները համարվեն ժողովրդավարական, ոչ ժողովրդավարական, բայց համեմատական քաղաքագիտության տեսանկյունից այդ պրոցեսներում ես որևէ արտառոց բան չեմ տեսել: Ինչ վերաբերում է իմ մասնակցությանը, ապա, իսկապես, ես սահմանադրական հանձնաժողովի անդամ դարձել եմ այն բանից հետո, երբ որոշակի հավաստիացումներ եմ ստացել, որ խոսքը չի գնում պարզապես կոսմետիկ փոփոխությունների մասին:
– Գ. Հարությունյանը նշեց, որ Հայաստանում կա սահմանադրականության խնդիր: Քաղաքական ուժերն էլ բարձրաձայնում են, որ Հայաստանում սահմանադրություն կիրառելու և ոչ թե այն փոփոխելու խնդիր կա: Այս նոր նախագծում լինելո՞ւ են ավելի հստակ մեխանիզմներ, որոնք Սահմանադրությունն ավելի կիրառելի կդարձնեն:
– Միամիտ մոտեցում է ասել, որ Սահմանադրությունը լավ է, կատարողներն են վատ: Այդպես չի լինում: 1995թ. Սահմանադրության մեջ հստակ ամրագրված է, որ ՀՀ նախագահը կարող է լուծարել Ազգային ժողովը, կարող է ազատել վարչապետին, հանրապետության նախագահը արդարադատության խորհրդի նախագահն է, և ինքն իրեն՝ որպես հանրապետության նախագահ, առաջարկ է անում, թե ում նշանակել դատավոր, ում ազատել դատավորի պաշտոնից, ում կարգապահական պատասխանատվության ենթարկել: Դա սահմանադրության առանցքն էր, մնացածը ոչինչ էր: Մեխանիզմներն այնպես էին, որ ամբողջ իշխանությունը կենտրոնացած էր մեկ մարդու ձեռքում: Հիմա կարելի է պնդել, որ նման Սահմանադրությունը, եթե լինեն բարի մարդիկ ու բարի ուժեր, եթե բարեխիղճ կիրառեն, մենք լավ արդյունքի կհասնենք: Մենք տեսանք, որ մեր երկրում բարի արդյունքի չհասանք նույնիսկ 2005թ. փոփոխություններից հետո, որոնք առանձին թերություններ շտկեցին: Այս Սահմանադրությամբ քաղաքական ուժերի դերն Ազգային ժողովում որևէ կերպ չի արտահայտվում, եթե նրանք քաղաքական մեծամասնության մաս չեն կազմում, չունեն այնպիսի իրավունքներ, որոնցով կարողանան ուղղակի ազդել քաղաքական կամքի ձևավորման վրա: Ժողովուրդն ուղղակի օտարված է իշխանությունից ոչ միայն ընտրությունների ոչ ժողովրդավարական որակով, այլ այն հանգամանքով, որ ինքը որևէ բան նախաձեռնելու իրավունք չունի: Նա հանրաքվեին կարող է մասնակցել միայն «այո» կամ «ոչ» ասելով: Նման պայմաններում շատ դժվար է ակնկալել, որ այդպիսի Սահմանադրությունը կգործի և կծառայի նույն Սահմանադրության առաջին և երկրորդ հոդվածներում ամրագրած նպատակներին:
– Ոչ լեգիտիմ իշխանությունը կարո՞ղ է իրականացնել սահմանադրական բարեփոխումներ:
– Եթե մենք դիտարկում ենք անկախ Հայաստանի պատմությունը, առնվազն 1995 թվականից սկսած բոլորս խոսում ենք ոչ լեգիտիմ իշխանությունների մասին: Եթե մենք արդեն 20 տարի խոսում ենք դրա մասին և եթե առաջնորդվում ենք միայն նրանով, որ ոչ լեգիտիմ իշխանությունը աքսիոմա է, ապա մենք ո՛չ պետություն ենք, ո՛չ ժողովուրդ ենք, ո՛չ օրենքներ ունենք, ո՛չ էլ Սահմանադրություն: Մենք իրավական վակուումի մեջ ենք ընկնում, եթե ձեր ասած թեզն ենք կրկնում: 1995 թվականից սկսած մեր բոլոր ընտրություններն ու սահմանադրությունները շատ խիստ քննադատվել են, բայց տեսեք դինամիկան՝ վերցրեք 95-96 թվականների ընտրությունների և հանրաքվեների վերաբերյալ ԵԱՀԿ դիտորդների գնահատականները և տեսեք, թե ինչպիսի մերժողական վերաբերմունք է եղել: Նույնը 1998, 2003, 2008 թվականներին: Այդ գնահատականը մի փոքր մեղմվել է 2013-ին, բայց ընտրական պրոցեսների նկատմամբ հասարակական վստահություն գոյություն չունի: Ես կարող եմ մի քիչ մեղմ գնահատել, դուք՝ մի քիչ խիստ, բայց եկեք հաշվի առնենք, որ այս երկրում չկան սուրբ քաղաքական ուժեր, որոնք լուսնից գալու են մեր Հայաստան և արդար ու ժողովրդավարական կարգեր են նախաձեռնելու: Ունենք այն, ինչ ունենք:
– Ուրեմն ինչո՞ւ իշխանությունների այս նախաձեռնությունը չի կարող լինել հենց իր վերարտադրման համար:
– Շատ պարզ պատճառով: Այն Սահմանադրությունը, որ մենք այսօր ունենք, ժողովրդավարության մակարդակով մի քանի աստիճան ավելի ցածր է, քան այն, ինչ առաջարկվում է հայեցակարգով: Ես դեռ չեմ խոսում նախագծի մասին: Հետևաբար պնդել, որ ժողովրդավարական Սահմանադրության պայմաններում ավելի հեշտ է վերարտադրվել, իմ կարծիքով, այնքան էլ տրամաբանական չէ: Երկրորդը՝ դուք կարող եք ասել, որ գործող նախագահը սա նախաձեռնել է միայն այն պատճառով, որ ինքը երրորդ անգամ վերընտրվելու իրավունք չունի: Պատասխանեմ՝ գործող Սահմանադրությունը այնպես, ինչպես 2005-ից հետո, թույլ է տալիս, որ իշխանության կենտրոնը մի դեպքում լինի ՀՀ նախագահի ինստիտուտը, մյուս դեպքում՝ վարչապետի կառավարության ինստիտուտը: Եթե որևէ քաղաքական ուժ գործող Սահմանադրությամբ ունի պառլամենտական պատասխանատվություն, ապա ՀՀ նախագահը, եթե նույնիսկ լինի այլ քաղաքական ուժի կամ ընդդիմադիր քաղաքական ուժի ներկայացուցիչ, կարող է միայն խանգարել: Բայց նա չի կարող ո՛չ երկրի ներքին, ո՛չ էլ արտաքին քաղաքականությունը միայնակ որոշել:
– Եթե Սերժ Սարգսյանը սահմանադրական փոփոխություններից հետո զբաղեցրեց երեք պաշտոններից մեկը՝ նախագահ, վարչապետ կամ ԱԺ նախագահ, Դուք պատրա՞ստ եք դադարեցնել Ձեր՝ սահմանադրագետի գործունեությունը:
– Ո՛չ, ես պատրաստ չեմ դադարեցնել սահմանադրագետի իմ գործունեությունը, որովհետև ես քաղաքական գործիչ չեմ: Ես իմ մասնագիտական աշխատանքն եմ կատարում:
– Այսինքն՝ Ս. Սարգսյանը կարող է վերարտադրվել:
– Տրամաբանության շրջանակներից դուրս հարց եք տալիս, որովհետև ես չեմ Ս. Սարգսյանը, որ պատասխանեմ՝ ուզում եմ վերարտադրվել կամ ուզում եմ դառնալ նախագահ: Սահմանադրությունը չի գրվում առանձին մարդկանց համար, Սահմանադրությունը երբեք ադ նպատակին ծառայեցնել չի կարելի: Ես չեմ կարող կանխատեսել ո՛չ Ս. Սարգսյանի, ո՛չ ձեր հետագա գործողությունները: Ս. Սարգսյանը՝ առնվազն սահմանադրական հանձնաժողովի հետ հանդիպման ժամանակ ասել է, որ եթե մնում է գործող կառավարման համակարգը՝ ինքը չի խախտելու Սահմանադրությունը և երրորդ անգամ չի առաջադրվելու: Եթե ընտրվում է խորհրդարանական կառավարման համակարգը, նա չի դառնում վարչապետ:
– Բայց չի ասել, թե չի դառնալու Ազգային ժողովի նախագահ:
– Ըստ ձեզ՝ նա իրավունք ունի՞ դառնալ ԱԺ նախագահ, թե ոչ:
– Ունի, բայց այդ փաստն արդեն ենթադրում է, որ իշխանությունները վերարտադրվելու ցանկություն ունեն:
– Կան շատ ժողովրդավարական երկրներ, որտեղ վարչապետներն ու նախագահները 10-20 տարի են պաշտոնավարել: Այս պարագայում կարևոր է, թե որքան ժողովրդավարական կլինեն այդ ընտրությունները, որքան ժողովրդավարական կլինի սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվեն: Եթե այդ ընտրությունները լինեն ժողովրդավարական, դուք խնդիրնե՞ր եք ունենալու, որ Ս. Սարգսյանն առաջադրվի ԱԺ նախագահի պաշտոնում:
– Երբ Ս. Սարգսյանն այս գործընթացը նախաձեռնել և հանդիպում էր հանձնաժողովի անդամների հետ, ի՞նչ նպատակ էր կարևորում սահմանադրական փոփոխությունների արդյունքում:
– Հանրապետության նախագահը սահմանադրական բարեփոխումների ուղղության հետ կապված կոնկրետ խնդիրներ չի դրել:
– Այդ դեպքում ինչո՞ւ է նախաձեռնում այս գործընթացը, եթե դրանով չէր ցանկանում որևէ խնդիր լուծել:
– Եղել են քննարկումներ՝ առաջին հերթին ընդդիմության կողմից: Նախագահական ընտրություններից հետո եղել են որոշակի քննարկումներ նաև հանրապետական կուսակցության ներսում: Հավանաբար եղել են առաջարկներ, որ փոխվարչապետների թիվն ավելացվի, Սահմանադրության մեջ որոշակի կոսմետիկ փոփոխություններ մտցվեն: Երբ խնդիր առաջացավ հանձնաժողով ստեղծելու՝ հարց առաջացավ, թե ինչ ուղղություններով պետք է աշխատել: Հրամանագրի մեջ, սակայն, որևէ կոնկրետ խնդիր չի առաջարկվել, այնտեղ կան միայն ընդհանուր ձևակերպումներ՝ իրավական պետություն, դատական իշխանություն, կառավարման արդյունավետություն և այլն: Այս խնդիրները հնարավորինս լավ լուծելու համար ստեղծվեց հանձնաժողովը, որը պետք է ներկայացներ որոշակի առաջարկներ: Եվ եթե այդ առաջարկները ՀՀ նախագահի կողմից հավանության էին արժանանում, դրանք պետք է դառնային նախագիծ, որից հետո ՀՀ նախագահը դա պետք է ներկայացներ ԱԺ: Խոսքը միայն այս մասին է գնացել:
– Վենետիկի հանձնաժողովը տեղյա՞կ է, որ Հայաստանում մտահոգություն կա, թե ՀՀ իշխանություններն այս փոփոխություններով ցանկանում են վերարտադրվել:
– Վենետիկի հանձնաժողովն ամեն ինչից տեղյակ է, կարծում եմ՝ ձեզանից և մեզանից շատ ավելի լավատեղյակ է: Վենետիկի հանձնաժողովը Եվրոպայի խորհրդի մարմին է, բայց մշտական կոնտակտների մեջ է նախարարների կոմիտեի հետ, և նրանք ունեն շատ ամբողջական տեղեկատվություն, թե ինչ է կատարվում Հայաստանում: Ի տարբերություն Ձեր մտահոգությունների՝ իրենց տեսակետները շատ ավելի մոտ են իմ տեսակետներին: Այսինքն՝ ժողովրդավարական բարեփոխումները չեն կարող երկրի զարգացման համար խոչընդոտ լինել: Եվ այն քաղաքացիները, որոնք երկրի իրավական, ժողովրդավարական հիմնախնդիրների վերաբերյալ մտահոգություններ ունեն, հնարավոր է, իրենց կարծիքը փոխեն, երբ տեսնեն, որ կա նորմալ Սահմանադրություն, և որ այդ Սահմանադրությունը գործում է:
