«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է Jane’s Intelligence պաշտպանության և անվտանգության հարցերով հեղինակավոր վերլուծական կենտրոնի ԱՊՀ-ի և Ռուսաստանի հարցերով առաջատար վերլուծաբան Լիլիթ Գևորգյանը:
– Ցեղասպանության 100 ամյակին ընդառաջ մի քանի երկրներ ճանաչեցին Հայոց ցեղասպանությունը, ամենայն հավանականությամբ Գերմանիայի խորհրդարանը ևս կընդունի «Ցեղասպանություն» եզրույթով բանաձև: Ի՞նչն է փոխվել հայ-գերմանական հարաբերություններում, որ հիմա նման որոշում է կայացվում: Մեծ Բրիտանիայի համար դա օրինակ լինել կարո՞ղ է:
Եթե Գերմանիայի խորհրդարանն ընդունի «Ցեղասպանություն» եզրույթով բանաձևը, ապա դա հիմնականում ներքաղաքական նկատառումներից կլինի և իհարկե Թուրքիայի հետ Բեռլինի բարդ հարաբերությունների արդյունք կլինի: Սրա արդյունքում հայկական դիվանագիտությունը կշահի, բայց այդ հնարավոր հաղթանակն ավելի շատ բարենպաստ հանգամանքների արդյունք է:
Իմ կարծիքով, գլխավոր շարժառիթը Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի միապետական նկրտումներն են: Թուրքիայում գալիք հունիսի ընտրություններում Էրդողանը հույս ունի, որ իր «Արդարացում և Զարգացում» կուսակցությունը 330 տեղ կգրավի 550 մանդատանոց խորհրդարանում: Սա հնարավորություն կտա իշխանությունը պահել և սահմանադրական հանրաքվե անցկացնել նախագահական կառավարման համակարգի անցնելու համար, ինչն Էրդողանի իշխանությունը կընդարձակի: Ավելին, եթե նրա կուսակցությանը հաջողվի 367 ձայն հավաքել , ապա նրանք կարող են սահմանադրությունն առանց հանրաքվեի փոխել:
Սա շատ վտանգավոր զարգացում է Թուրքիայի համար: Թուրքական ընդդիմությունը, ինչպես նաև հասարական շարժման ներկայացուցիչները խիստ անհանգստացած են, որ չեն կարող կանխել Էրդողանի պլանները։ Վերջինս արդեն ցույց է տվել իր ագրեսիվ վերաբերմունքը խոսքի ազատության նկատմամբ, օրինակ սոցցանցերն արգելելով, հսկայական թվով լրագրողներ ձերբակալելով, որոնք ավելի շատ են քան Չինաստանում:
Պատահական չէ, որ Գերմանիայի Կանաչների կուսակցության առաջնորդներից մեկը՝ էթնիկ ծագմամբ թուրք Ջեմ Օզդենիրը կոչ է արել Գերմանիայի իշխող կոալիցիային ճանաչել Ցեղասպանությունը: Սա նախևառաջ հարված է Էրդողանին , որը ի թիվս այլ խնդիրների, նաև օգտագործում է իր ագրեսիվ հակահայկական ելույթներն ընտրություններից առաջ ձայներ շահելու համար։ Եթե Գերմանիան ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ապա այն ապտակ կլինի Էրդողանին և լուրջ հարված նրա նեոօսմանյան տեսլականի համար, ըստ որի Թուրքիան մուսուլմանական աշխարհի առաջնորդն է, և մի ուժ, որ կարող է ցանկացած գերտերության ստիպել ընդունել իր տեսակետը: Վստահաբար ԱՄՆ նախագահի ապրիլի 24-ի հայտարարությունը կօգտագործվի Էրդողանի կողմից իբրև միջազգային ասպարեզում իր ազդեցության վառ օրինակ:
Մեկ այլ հանգամանք էլ այն է, որ Եվրամիությունը և նաև ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրները մտահոգված են Թուրքիայի Մերձավոր Արևելքում վարած քաղաքականությունից, հատկապես Թուրքիայի և Իսլամական պետության միջև հնարավոր համագործակցության մասին բազմաթիվ վկայություններից: Թուրքիան, լինելով ՆԱՏՕ-ի անդամ, հրաժարվում է Ինջիրլիքի իր ռազմական օդանավակայանը տրամադրել ԴԱԻՇ-ի դեմ օդային հարվածների համար կամ նախընտրում է հեռահար հրթիռներ գնել Չինաստանից:
Իհարկե, երբեք չպետք է թերագնահատել միջազգային հասարակական կարծիքը, հայկական կազմակերպությունների աշխատանքը և ընդհանրապես վերջին շրջանում աճող «Ցեղասպանություն» եզրն օգտագործելու տենդենցը՝ մասնավորապես առաջատար մամուլում:
Ինչ վերաբերվում է Մեծ Բրիտանիային՝ չեմ կարծում, թե Լոնդոնն իր դիրքորոշումը կփոխի: Այն ավելի երկրորդային դեր ունի Եվրամիությունում և իր քայլերը համադրում է ԱՄՆ-ի, քան Ֆրանսիայի կամ Գերմանիայի հետ: Մեծ Բրիտանիան այնքան ծանրակշիռ չէ այս հարցում, որքան Գերմանիան, ես շատ կարևորություն չէի տա Մեծ Բրիտաիայի դիրքորոշմանն այս հարցում:
-Ճանաչումները թույլ տալի՞ս են, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումն առաջ մղվի, թե հակառակը՝ Թուրքիային ավելի ագրեսիվ է դարձնում:
-2009-ի վատ մտածված արձանագրությունների տխուր վախճանը ցույց տվեց, որ Թուրքիան պատրաստ չէ առանց նախապայմանների Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորմանը։ Հայկական կողմն էլ լուրջ վերապահումներ ուներ, և Հայաստանի կառավարության խորհրդավոր և կայծակնային որոշումները ևս վնասակար էին, քանի որ Հայաստանի և հասարակության մեջ ավելի շատ կասկածներ հարուցեցին:
Թուրքիայի դեպքում ներքաղաքական հանգամանքները, ինչպես նաև Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները մեծ խոչընդոտներ են Հայաստանի հետ հարաբերությունների բարելավման հարցում:
Դժվար է պատկերացնել, թե Հայաստանը որոշի դադարեցնել Ցեղասպանության ճանաչման հետապնդումը՝ դրանից որևէ բան կփոխվի: Քանի որ դժվար թե գտնվի այնպիսի խիզախ թուրք ղեկավար, որը կտարանջատի Հայաստանի հետ սահմանները բացելու և հարաբերությունները բարելավելու հարցը Ղարաբաղյան խնդրից: Նա ոչ միայն կվնասի թուրք-ադրբեջանական սերտ հարաբերությունները, այլ նաև կկորցնի ընտրություններում ազգայնականների քվեն, ինչպես նաև Թուրքիայում ապրող ադրբեջանցիների աջակցությունը, իսկ դա վճռորոշ կարող է լինել իշխանությունում մնալու համար:
–Տարածաշրջանային անվտանգությունն այս ամենից ի՞նչ փոփոխությունների է ենթարկվում: Տարբեր պետությունների պատվիրակություններ գալիս ապրիլի 24-ին ցավակցում և հեռանում են, պաշտոնապես ճանաչում Ցեղասպանությունը, բայց Հայաստանն իր հարևան երկրների հետ շարունակում է ապրել նաև ապրիլի 24-ից հետո: Թուրքիան եթե ոչ ուղակի, ապա գոնե Ադրբեջանի միջոցով կարո՞ղ է որոշակի գործողությունների նախահարձակ լինել:
–Ցեղասպանության ճամաչումը չի ենթադրում, որ Հայաստանի կարգավիճակն ապրիլի 24-ից հետո փոխվելու է տարածաշրջանում:
Կարծում եմ հոգեբանական առումով շատ կարևոր թե՛ Հայաստանի և թե՛ Սփյուռքի հայերի համար տեսնել, որ Ցեղասպանությունը բավականին մեծ լուսաբանություն եղավ: Ամեն ինչից անկախ նաև ինքնատիպ գովազդ էր Հայաստանի համար: Շատ հաճախ լսվող այն արգումենտը, թե աշխարհն անտարբեր է Հայաստանի նկատմամբ, այս անգամ այնքան էլ տեղին չէր: Իսկ սա հուսադրող է շատ հայաստանցիների և դրսում ապրող հայերի համար, թե Ցեղասպանության ճանաչման, թե այլ ներքաղաքական խնդիրներ լուծելու առումով:
Ինչ վերաբերվում է Թուրքիայի Ադրբեջանի միջոցով վրեժխնդրությանը, չեմ կարծում, որ դա իրենց առաջնայինների ցանկում է: Այս պահին Էրդողանի համար ամենամեծ խնդիրը ընտրություններն ու սահմանադրական փոփոխություններն են Թուրքիայում:
–Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարում է, որ Ռուսաստանը կնպաստի Երևանի և Անկարայի հարաբերությունների կարգավորմանը: Ի՞նչ տեսակի միջնորդություն կարող է անել Ռուսաստանը։ Կարո՞ղ է, օրինակ, նպաստել հայ–թուրքական սահմանի բացմանը:
–Ռուսաստանն առանձնապես շահագրգռված չէ հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավմամբ: Ի վերջո, եթե դա տեղի ունենա, ապա Մոսկվայի ռազմական ներկայությունը Հայաստանում անիմաստ է դառնում: Կարծում եմ Լավրովը պարզապես նման հայտարարություն է արել, քանի որ փորձում է բարեկամական հարաբերություններ պահել երկու հակառակորդ երկրների՝ Հայաստանի և Թուրքիայի հետ: Ոչ մի լուրջ քայլ չեմ սպասում։
–Նրա մեկ այլ հայտարարության համաձայն՝ Ղարաբաղյան հակամարտության լուծման անհրաժեշտությունը գերհասունացել է: Հակառակորդի նման կոշտ հռետորաբանության պայմաններում, ի՞նչ լուծման մասին կարող է լինել խոսքը:
–ԼՂ-ի հարցում ևս նույն կարծիքին եմ, որ Ռուսաստանը չի փոխի ներկայիս ստատուս քվոն, մանավանդ , որ ուկրաինական ճգնաժամը շարունակվում: Ռուսաստանը լուրջ խնդիրներ ունի՝ այն է միջազգային մեկուսացումը և տնտեսական թույլ աճը, ինչպես նաև տնտեսական սղաճի վտանգը պատժամիջոցների և նավթի համաշխարհային գնի անկման պատճառով։ ԼՂ կոնֆլիկտը լավ լծակ է, և չեմ կարծում, թե Մոսկվան ցանկանա այն կորցնել այս հակամարտությունը լուծելով:
