«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանը:
–Ամփոփեցինք ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը Եվրախորհրդարանի բանաձևի ընդունմամբ, մի քանի երկրների խորհրդարանների՝ Ցեղասպանության ճանաչմամբ և դատապարտմամբ: Հայ-թուրքական հարաբերությունները, քաղաքացիական հանրույթները, որ սկսել էին այս տարիներին հարաբերվել, մի՞թե չեն հեռանում իրարից այս իրադարձություններից հետո:
-Ճիշտն ասած, ես կարծում եմ, որ հենց բուն Թուրքիայում են հստակեցումներ գնում: Այստեղ ոչ այնքան հայ-թուրքական խնդիրն է, ի նկատի ունեմ թուրքական նախաձեռնությունների դեպքում, որքան հենց բուն Թուրքիայի ներսում է խնդիրը: Այնտեղ մարդիկ իրենց դիրքորոշումները և իրենց աշխարհայացքները հստակեցնում են: Իմ կարծիքով, սա իսկապես կարևոր և լուրջ բան է: Այս դեպքում երևում է երկու Թուրքիա. մի փոքր Թուրքիա, որտեղ ավելի քաղաքակիրթ են, ավելի բարոյական և իրենց հասարակությանն ուղղված ավելի դրական դաշտ են ուզում ձևավորել և մյուս Թուրքիան, որը համառորեն կառչած է նախկին կարծրատիպերից: Չեմ կարծում, որ սա հենց կոնկրետ հայ-թուրքական հարաբերությունները հեռացնում է իրարից: Նախ` նրանք չեն մոտեցել, հիմա այդ մոտեցման որոշ եզրեր կան և այդ եզրը գնալով ավելի ուժեղանում է: Եվ կարծում եմ, որ աշխարհի կողմից և՛ ճանաչման, և՛ ուշադրության, և՛ կամ այս խնդրին անդրադարձը, իմ կարծիքով, մի փոքր ուժեղացնում է թուրքական այն թևը, որն ավելի ժողովրդավարական է, ավելի բարոյական է և ավելի համարձակ է իր հասարակության ներքին խնդիրները դիտարկելիս: Եթե այդ հանրությունն ուժեղանում է, ապա ես այդտեղ միայն դրական բան եմ տեսնում:
–Հանրույթների մերձեցման առումով ի՞նչ աշխատանքներ պետք է իրականացվեն: Մենք տեսնում ենք, որ Դավութօղլուի, Էրդողանի հայտարարությունները բավականին հակահայկական են, հայատյաց:
-Կարծում եմ, մինչև Էրդողանի գլխին ուժեղ քաղաքական ճնշում չլինի՝ ոչ թե ներթուրքական, այլ իր համար շատ կարևոր արտաքին ուժ, Էրդողանի հռետորաբանության մեջ դեռ կարող են ավելի ու ավելի կոշտացումներ դիտվել: Կարծում եմ, որ Էրդողանի հռետորաբանությունը հիմա որոշ չափով պայմանավորված է քրդական խնդրի լուծման իրենց անկարողությամբ: Չնայած բավականին հաջողությունների հասել են, ժամանակին Օջալանի հետ պայմանավորվեցին, քրդական զինյալների մի զգալի խումբ դուրս եկավ Թուրքիայից, այնուամենայնիվ, քրդական խնդիրը նորից կշարունակի շատ ակտուալ մնալ: Կարծում եմ, որ հայկական հարցի հետ Էրդողանի համար շատ պատային վիճակ է ստեղծում, և հայկական հարցի հետ Էրդողանի հռետորաբանությունը հենց այն թուրք դաստիարակված ազգայնականների դիրքորոշումն է, որոնց առնվազն Քեմալի շրջանում դաստիարակեցին այս գործառույթը կատարելու: Էրդողանը հենց այդ թևի ներկայացուցիչն է և կարծում եմ, որ նրա մոտ դեռ երկար կշարունակվի այդ կոշտությունը:
–Սերժ Սարգսյանը թեև ՄԱԿ-ի ամբիոնից գրողի ծողն ուղարկեց հայ-թուրքական արձանագրությունը, բայց երեկ լրատվամիջոցներին հայտարարեց, որ եթե այդ արձանագրությունները Թուրքիան ստորագրի, ապա մենք պատրաստ ենք: Ստացվում է, որ Սերժ Սարգսյանը նահանջո՞ւմ է:
–Ես չգիտեմ՝ ինքը լրացուցիչ ինչ իմպուլսներ է ստացել, չեմ բացառում, իմ մասնավոր կարծիքն է, որ սա Ռուսաստանի հետ ունեցած լրացուցիչ քննարկումների պրոդուկտ է, այսինքն՝ ռուսներն իրենք են շահագրգիռ և չեմ կարծում՝ Սերժ Սարգսյանն արձանագրությունների վերաբերյալ կոշտ հայտարարություններից հետո նորից այս արձանագրություններին մասնավոր, ինքնուրույն և Հայաստանի ներքին զարգացումների տրամաբանությամբ ավելի փափուկ դիրքորոշում ունենար: Եվ կարծում եմ, որ չունի: Եթե նույնիսկ նման բան ինքն ասում է,կարծում եմ, ինչ-որ արտաքին քաղաքական ուժի համար է ասվում, կամ եթե նույնիսկ դա պետք է տեղ հասնի և Թուրքիայից էլ արձագանք լինի, ապա նույն քաղաքական ուժի խնդրի լուծումը պետք է լինի: Չգիտեմ՝ սա որքանով կապ ունի բուն հայկական, բուն թուրքական խնդիրներից բխած հնարավոր հարաբերությունների զարգացումների հետ:
Այսօր Չաուշօղլուն պակաս ազգայնական չէ: Եթե Դավութօղլուն ծեքծեքուն բաներ հաճախ է անում, ապա Չաուշօղլուն չնայած, այդքան ԵՄ-ում անցավ, փորձառություն կուտակեց, բայց կարծես թե միայն իր ազգայնական հայացքն է կոշտացրել և ուժեղացրել: Այսինքն՝ թուրքական իշխանությունը ձևավորող հիմնական երեք ուժերը հայկական հարցում՝ նախագահ Էրդողան, վարչապետ Դավութօղլու և արտգործնախարար Չավուշօղլու, այս երեքն էլ շատ կոշտ հակահայկական դիրքորոշում ունեն, մասնավորապես` հակացեղասպանական: Առաջիկայում նույնիսկ եթե նրանք էլ պետք է ստորագրեն, իմ համոզմամբ՝ Թուրքիան շահում է այդ արձանագրություններից և հնարավոր է , որ նրանք նույնիսկ ստորագրեն, բայց դրա վերաբերյալ զիջում անելը կամ ռևերանս անելը, կարծում եմ, որ ամենևին էլ չի բխում Հայաստանի շահերից:
–Լավրովը հայտարարում է, թե Ռուսաստանը կարող է նպաստել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը: Հնարավոր համարո՞ւմ եք:
–Իհարկե, Ռուսատանը վաղուց է պատրաստ նպաստել ու նպաստում է, ժամանակին Մոսկվայի պայմանագրով է նպաստել, Կարսի պայմանագրով է նպաստել ժամանակին, ցեղասպանության թեման Հայաստանում լռեցնելով է նպաստել ժամանակին, Հայաստանում ցեղասպանության շուրջ գիտության զարգացումը խեղդելով է նպաստել ժամանակին, Ադրբեջանին անընդհատ զենք վաճառելով է նպաստել, հիմա էլ է պատրաստ նպաստել: Մոսկվայի պայմանագիրը Մեդվեդևը ցուցադրաբար փոխանակեց Էրդողանի հետ, ևս մեկ անգամ Պուտինը հայտարարեց ռուս-թուրքական հավերժ դաշնակցության, եղբայրության և հեռանկարների մասին` անշուշտ պատրաստ են նպաստել:
–Ջոն Քերին էլ հայտարարեց, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ պետք է աշխատանքներ տարվեն:
–ԱՄՆ-ն անընդհատ իրեն փորձում է չեզոք պահել՝ ասելով գնացեք իրար հետ եղբայրացեք: Կարծում եմ, որ հենց ԱՄՆ-ն ծնեց այդ ցյուրիխյան պրոտոկոլները, և եթե սա է լինելու հիմնական ելման կետը, չեմ կարծում, որ այստեղ մեծ խնդիր կա, բայց բնավ չեմ բացառում, որ առաջիկայում ԱՄՆ-ն իսկապես փորձի ավելի ակտիվ մասնակցել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը:
