«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Ավստրիայում բնակվող գրող, թարգմանիչ Հերբերտ Մաուրերը։
–Պարոն Մաուրեր, նախօեին Ավստրիայի խորհրդարանը ճանաչեց և դատապարտեց Հայոց ցեղասպանությունը: Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ էր փոխվել Ավստրիայում, որ նման որոշում կայացվեց: Շահերի՞ փոփոխություն էր տեղի ունեցել:
– Կա ճշմարտություն և կան պատմական փաստեր, մենք կարող ենք դրա մասին բացեիբաց խոսել: Կարծում եմ, որ Ավստրիայի կողմից լավ և ճիշտ որոշում էր՝ ի նպաստ հայերի, սա հարգանք, համակրանք է հայերի նկատմամբ: Բայց մյուս կողմից, կարծում եմ, մենք իհարկե պետք է խոսենք ցեղասպանության մասին, պետք է գիտական, պատմագիտական հարցերով զբաղվենք, բայց պետք է նաև ապագայի մասին մտածենք: Հիմա տարածաշրջանի ապագայի մասին պետք է մտածել: Պատմական անցքերի մասին խոսելը խաբուսիկ կարող է լինի այն իմաստով, որ երկրները՝ և՛ Ավստրիան, և՛ Հայաստանը չպետք է թանգարան դառնան, պետք է ժողովրդի ապագայի մասին խոսել և պետք է մտածել այն մասին, որ հենց հիմա սկսում ենք աշխատել, որպեսզի սահմանները բացվեն, որ ժողովուրդները պետք է ապրեն ու հասկանան իրար:
–Այսինքն՝ ոչ այնքան հողային պահանջ, այլ արդյունավետ՝ սահմանը բացելու գործնակա՞ն քայլեր պետք է այս ամենին հետևեն:
–Այդ հողային պահանջները, իմ կարծիքով, երկրորդական են: Ես կարծում եմ, որ ժողովուրդները պետք է հասկանան իրար, իսկ դա հնարավոր է, եթե սահմանները բացվեն: Չպետք է միշտ պատմագիտական հարցերով զբաղվենք: Հիմա հենց ապագայի մասին է խոսքը: Ամենակարևորը հիմա դա է: Աղետի, ցեղասպանության մասին պետք է հիշենք և ընդունենք, բայց այսօրվանից սկսած պետք է ապագայի մասին խոսել:
–Իսկ ինչո՞ւ հիմա նման որոշում ընդունեց Ավստրիան, ըստ Ձեզ, ի՞նչ է փոխվել, որ հենց այս պահին ընդունեց: 100-րդ տարելի՞ցն էր պատճառը:
–Դա կապված է թե՛ 100-ամյակի, թե՛ Հռոմի պապի հայտարարության հետ: Բացի այդ, Ավստրիան ինքը ինչ-որ ձևով պատասխանատու է և ինչ-որ տեղ Գերմանիայի հետ միաժամանակ մասնակցել է: Դրա համար շատ կարևոր է, որ Ավստրիան ճանաչի և սա , ըստ էության, Ավստրիայի պատասխանատվությունն է:
–Ցեղասպանության ճանաչումն ապագայի համար ի՞նչ կարող է տալ: Օրինակ՝ Ռուանդայում նույնպես տեղի է ունեցել ցեղասպանություն, բայց մարդիկ կարծեք թե չեն բարձրաձայնում դրա մասին: Ինչո՞ւ է կարևոր Հայոց Ցեղասպանության ճանաչումը:
– Ցեղասպանության ճանաչումը նշանակում է, որ ընդհանրապես մարդու իրավունքների պաշտպանությունն է, որ կան նման սարսափելի դեպքեր, և դրա համար լավ կլինի, որ Եվրոպան հասկանա, որ նման դեպքերն ընդհանրապես բացառվեն: Եվ նույնպես պետք է դիվանագիտական միջոցներ ունենալ: Իմ կարծիքով՝ շատ կարևոր է, որ ավստրիացիները հենց հիմա ընդունեցին այս որոշումը:
–Մերկելը կարծում է, որ Բեռլինի կողմից ցեղասպանության եզրույթի օգտագործումը կարող է բացասաբար անդրադառնալ Հայաստան –Թուրքիա հաշտեցման գործընթացի վրա: Ըստ Ձեզ, հայ-թուրքական հարաբերություններն ինչպե՞ս պետք է զարգանան, արդյո՞ք իսկապես «ցեղասպանություն» բառի օգտագործումը կվնասի այդ հարաբերություններին, թե՞ այդ հարաբերություններն արդեն վնասված են:
–Արդեն վնասված են՝ սա մեկ: Ե՛վ Ստամբուլում, և՛ տարբեր թուրքական քաղաքներում այսօր կա այդ հասկացողությունը, որ եղել է այդ ցեղասպանությունը: Դա շատ կարևոր է, դա սերունդների հարց է, կրթության հարց չէ: Ես դա ասում եմ ոչ որպես քաղաքագետ, ոչ որպես պատմաբան, ոչ որպես գրող-բանաստեղծ, ես ասում եմ, որ մարդկային արժեքների վրա ինչ-որ մի բան պետք է փոխվի: Եվ դա այսօրվա կյանքում լինելու է միայն տնտեսական հիմքի վրա: Մարդը մարդու հետ նորմալ հարաբերություններ պետք է ունենա, և մենք պետք է հասկանանք, որ սահմաններն ընդհանրապես անհեթեթ են այս աշխարհի վրա: Թուրքիայի և Հայաստանի սահման բացելը դիվանագիտական հարցեր են, բայց ես համոզված եմ, որ և՛ հայերի, և՛ թուրքերի, և՛ տարածաշրջանի համար դա շատ մեծ քայլ է լինելու:
–Բայց մենք տեսնում ենք, որ Միացյալ Նահանգները դարձյալ զգուշավորություն են պահպանում ու Օբաման Ցեղասպանություն բառը չի ասում: Ի նկատի ունեմ, որ քաղաքակիրթ աշխարհը նույնպես չի կիրառում սա:
–Որպես արվեստի հետ կապված մի մարդ, կարող եմ ասել, որ դա նշանակություն չունի: Քայլ առ քայլ պետք է շարունակենք, որպեսզի տնտեսական վիճակը լավանա, մանավանդ Հայաստանի համար, իհարկե, այնպես էլ թուրքերի համար սահմանից այն կողմ:
-Ապրիլի 25-ից հետո այս ճանաչումների «շքերթից» հետո այս երկու ժողովուրդներն ինչպե՞ս են հարաբերվելու իրար հետ, ավելի փակուղի չի մտնո՞ւմ:
–Երևի առաջիկա մի քանի շաբաթների ընթացքում չեն բարելավի հարաբերությունները: Պետք է շատ սթափ մոտենանք հարցին և հասկանանք, որ կա Ցեղասպանություն, կա Արցախի խնդիր, ամեն ինչ կա, բայց դրանից բացի կան մարդիկ, ժողովուրդներ, որոնք իրար պետք է հասկանան շատ պարզ ձևով՝ պետք է մի քիչ սթափ մոտենանք:
–Քաղաքական էլիտաներից դուրս՝ հայերն ու թուրքերը պատրա՞ստ են իրար հետ հարաբերվելու:
–Ես համոզված եմ`Թուրքիայում շատ-շատերը կան, հասկանում են, թե ինչն ինչոց է: Ժողովուրդները չպետք է միայն հավատան քաղաքական գործիչներին, պետք է պարզապես հասկանան, որ մարդ մարդ է և վերջ:
–Մեծ հաշվով, այս երկու երկրները պետք է իրենք իրենց խնդիրները կարգավորեն՝ առանց միջազգային հանրության միջամտության: Ասօր պատրա՞ստ են իրար հետ բանակցել:
–Ես չգիտեմ` պատրաստ են թե ոչ, բայց պետք է պատրաստվեն, որքան շուտ, այնքան լավ իրենց երեխաների, նոր սերնդի համար նոր կյանք ստեղծեն, նոր պայմաններ ստեղծեն՝ հեռու այդ թշնամանքից, քաղաքական խաղերից: Այսինքն՝ պետք է սթափ մոտենանք այդ ամեն ինչին ու պետք է հասկանանք, որ մարդ ենք: Բազմիցս ասել եմ, որ Սայաթ-Նովան ամենավառ խորհրդանիշն է միջազգային հասկացողության համար:
