Տեղեկություններ են տարածվել, որ ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման այս տարի էլ չի արտասանի «Ցեղասպանություն» բառն իր ապրիլքսանչորսյան ուղերձում:
Պատկերացնել կարելի է, թե այդ հանգամանքը ինչպես է օգտագործվելու Հայաստանում հակաամերիկյան քարոզչական հիստերիայի համար, որը, բնականաբար, կկազմակերպվի ռուսական պրոպագանդայի հրամանատարության կողմից: Սա է այդ պրոպագանդայի և Հայաստանում ռուսական ազդեցության գլխավոր խնդիրներից մեկը, որին ըստ էության ստորադասվելու է խնդիրների այն ողջ կոմպլեքսը, որն առկա է և հայ-ամերիկյան հարաբերությունների և այդ հարաբերություններում Ցեղասպանության ճանաչման խնդրի և ընդհանրապես՝ այդ ամենի կովկասյան նշանակության մասով:
Հայությունն ու Հայաստանի հասարակությունը դարձվել են մեկ բառի գերի և տասնամյակներ շարունակ կենտրոնացել մեկ բառի վրա՝ դուրս մնալով խնդիրների ամբողջական կոմպլեքսից: Կասե՞ն, թե՞ չեն ասի ԱՄՆ նախագահները այդ բառը. սա է համահայկական մտահորիզոնը և սփյուռքի, և որպես պետություն՝ հայաստանյան շրջանակների գերակշռող մասի համար: Ըստ որում, այս խաբկանքային, իրականությունից և խնդիրների իրական շրջանակներից ու ընդգրկումից կտրված այդ մոտեցումը չի փոխվել անգամ այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ նախկին նախագահներից Ռոնալդ Ռեյգանն օգտագործել է բառը, ու կարծես թե դրանից հետո մեծ հաշվով ոչ մի հիմնարար բան չի փոխվել, որովհետև խնդիրը կոմպլեքսային է, ոչ թե բանասիրական կամ լեզվաբանական՝ որ կախված լինի լոկ բառերից:
Աշխարհում արդյունքներ ու հաջողություններ արձանագրում են այն պետություններն ու ժողովուրդները, որոնք խնդիրները կոմպլեքս են դիտարկում, բառերը կոմպլեքս հարցերի մեջ են դիտարկում, ոչ թե բառերն են դարձնում հարցերի հարց:
Եթե առկա իրավիճակը դիտարկենք մեզ համար կարևոր խնդիրների կոմպլեքսում, ապա չափորոշիչներն ու չափանիշներն են փոխվում, փոխվում են ընկալումները, սպասումներն ու շեշտադրումները, և դրանք առավել համահունչ ու համարժեք են դառնում Հայաստանի պետական շահերին, ոչ թե ռուսական կայսերական պրոպագանդիստական մեքենային: Իսկ Հայաստանի պետական շահերի տեսանկյունից կարևոր է դառնում ոչ թե այն, թե ինչ է ասում Միացյալ Նահանգների որևէ նախագահ, այլ ինչ քաղաքականություն են վարում Միացյալ Նահանգները Հայաստանի և տարածաշրջանի հանդեպ ընդհանրապես:
Եվ այդ հարցադրման պարագայում էլ մենք անխուսափելիորեն հանգում ենք դիտարկման, թե ինչ քաղաքականություն է վարում Հայաստանը, այդ թվում՝ Միացյալ Նահանգների հանդեպ: Կարո՞ղ է արդյոք ռուսական կայսրության գաղութի կամ ֆորպոստի կարգավիճակում հայտնված, կարգավիճակն ընդունած, այն իր փրկությունը հռչակող, անշրջելիությունն ամրագրող Հայաստանը որևէ պահանջ ունենալ, , Միացյալ Նահանգներից՝ քաղաքական կամ բարոյական, հատկապես եթե խոսքը վերաբերում է միջազգային քաղաքական լրջագույն նշանակություն ունեցող հարցերից մեկին:
Իսկ հարցը դիտարկել զուտ բարոյախրատական հարթության վրա՝ կլինի մանկամտության գագաթը: Ինչպե՞ս կարող է ամբողջությամբ ռուսական գաղութատիրության խորհրդանիշի վերածված Հայաստանը հավակնել որևէ նմանօրինակ ակնկալիքի Միացյալ Նահանգներում:
Ի վերջո՝ Միացյալ Նահանգներում կամ որևէ տեղ սեփական քաղաքական, բարոյական շահերից ու պատկերացումներից բխող որոշումների ակնկալիք կարող է ունենալ այն պետությունը, որն ինքը հավատարիմ և նվիրված է իր շահերին ու պատկերացումներին, ոչ թե այդ ամենը ստորադասել, հանձնել է Ռուսաստանին և նրա պատրոնաժությամբ ստեղծված անհասկանալի կառույցների՝ դառնալով Մոսկվայի շահերի ու պատկերացումների սպասարկուն:
Ըստ որում, այն պայմաններում, երբ միայն վերջին երկու տաիների ընթացքում բազմաթիվ և ցցուն են վկայություններն այն բանի, թե ինչպես է Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից ու բարեկամ հռչակվող Ռուսաստանը խախտում դաշնակցային և էթիկան, և բարոյականությունը, և «դաշնակից» Հայաստանի քաղաքական շահերն ու արժանապատվությունը, այդ թվում առաջին հերթին Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում:
Այս իրողությունների հանդեպ ձայն չհանող և ըստ էության այս ամենը անմնացորդ անարժանապատվությամբ իբրև խորիմաստ փրկություն ընդունող և արդարացնող հանրությունն ու պետությունն ինչպե՞ս կարող են սեփական շահի ակնկալիք ունենալ ԱՄՆ քաղաքականության շրջանակում:
Միևնույն ժամանակ, այս ամենով հանդերձ, ԱՄՆ քաղաքականությունը Հայաստանի հանդեպ, չնայած ոչ դաշնակցային կարգավիճակին, եղել է շատ ավելի ազնիվ, քան «դաշնակից» Ռուսաստանի քաղաքականությունը: Անկախությունից ի վեր ԱՄՆ-ը Հայաստանին ավելի քան երկու միլիարդ դոլարի օժանդակություն է ցուցաբերել տարբեր ոլորտներում, անգամ Լեռնային Ղարաբաղին է ցուցաբերվել առանձին ֆինանսական օժանդակություն: ԱՄՆ-ը արևմտյան կոշտ վերաբերմունքը չի տարածել հայ-իրանական հարաբերությունների հանդեպ՝ ընկալելով դրանք որպես Հայաստանի համար կարևոր այլընտրանք, և չնայած Իրանի հանդեպ Արևմուտքի պատժամիջոցային քաղաքականությանը՝ թույլ տվել դրանց համաչափ զարգացում:
Հայ-ամերիկյան հարաբերություններում անկախության երկու տասնամյակի ընթացքում փաստացի չի եղել որևէ հակասություն հռչակագրային, փաստաթղթային և գործնական իրականության հարթության վրա՝ կրկին ի տարբերություն «դաշնակից» հռչակված Ռուսաստանի հետ Հայաստանի հարաբերությունների, որտեղ գործնական իրավիճակը դաշնակցային փաստաթղթերի տրամագծորեն հակառակ պատկերն է:
Այս ամենում, ի դեպ, պրոպագանդիստական կռվան է հանդիսանում անվտանգության խնդիրը, որով փորձ է արվում արդարացնել հայ-ռուսական հարաբերությունների ցանկացած կազուս, միևնույն ժամանակ չափել Հայաստանի հարաբերություններն արտաքին այլ գործընկերների հետ:
Եվ այդ տեսանկյունից իհարկե հանգում ենք առկա խնդրի ամենակարևոր հանգրվաններից և համատեքստերից մեկին՝ ամերիկա-թուրքական հարաբերությանը: Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը ԱՄՆ-ում անկասկած առնչվում է ամերիկա-թուրքական հարաբերության խնդրին: Այդ հարաբերություններն ընդհանուր առմամբ դաշնակցային-գործընկերային եզրում են շարունակում մնալ, չնայած ներկայումս առաջացած մեծ անվստահությանը: Եվ ի տարբերություն իր դաշնակիցների գլոբալ հանձնումներով զբաղվող Ռուսաստանի՝ԱՄՆ դաշնակցային-գործընկերային բարոյականությունն ու էթիկան դիտարկում է որպես առանցքային քաղաքական գործոն:
Այդ իմաստով, ԱՄՆ-ը չի հանձնում Թուրքիային, որը իհարկե մեզ կարող է դուր գալ կամ չգալ, սակայն գտնվում է քաղաքական ռացիոնալության տիրույթում: Եվ այստեղ իհարկե հայկական արձագանքը պետք է լինի ոչ թե այդ տիրույթում տեղի ունեցող անցուդարձը էմոցիոնալ գնահատականների արժանացնելը, այլ այն, որ մենք էլ հայտնվենք ռացիոնալ քաղաքականության տիրույթում: Այդտեղ հայտնվելու դեպքում խնդիրներն ու երևույթները էմոցիոնալ գնահատականներից կձերբազատվեն և կենթարկվեն քաղաքական դիտարկումների:
Այդ իմաստով, Հայաստանի հեռանկարային շահերի տեսանկյունից, խնդիրների կոմպլեքս դիտարկման պայմաններում պարզ կդառնա, որ ամերիկա-թուրքական հարաբերության գործընկերային բնույթը շատ ավելի շահեկան է տարածաշրջանային անվտանգության և կայունության տեսանկյունից, քան ԱՄՆ ազդեցության գոտուց Թուրքիայի դուրս մնալը՝ հատկապես ռուս-թուրքական ներկայիս վտանգավոր խաղերի պարագայում:
Ի վերջո, մենք մի անգամ ազգային ողբերգություն ենք ապրել այն բանի հետևանքով, որ Թուրքիան մնացել է Արևմուտքի ազդեցությունից դուրս և խաղեր սկսել Ռուսաստանի հետ: Իրավիճակի առավելագույնս ռացիոնալ գնահատականն ու եզրահանգումները պահանջում են դիտարկում խնդիրների հենց այս՝ բազմաճյուղ, բազմավեկտոր կոմպլեքսի պրիզմայով:
Վերջին հաշվով, խնդիրը Հայաստանի ու հայության համար կարևորագույն հարցից՝ հայկական հարցից, Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցից հրաժարվելը չէ, մոռանալը չէ, հարցը ինքնին քաղաքական առևտրի առարկա դարձնելը չէ: Խնդիրը հայկական հարցը համաշխարհային քաղաքական պրոցեսների շրջանակում պատկերացնելն ու գնահատելն է և ակնկալիքներն ու մոտեցումները ըստ այդմ ձևակերպելը՝ հանուն հենց նույն հարցի արդյունավետ ու արդարացի լուծման և հանուն Հայաստանի անվտանգության և զարգացման:
Իռացիոնալ, էմոցիոնալ, երրորդ պետությունների կայսերական նկրտումներով թելադրվող սպասումներն ու ակնկալիքները և ըստ այդմ տրվող գնահատականները որևէ կերպ չեն կարող նպաստել Հայաստանի անվտանգությանն ու զարգացմանը: Ի վերջո՝ հայկական հարցը կարևոր կամուրջ է Հայաստան-աշխարհ հարաբերության հարցում, ոչ թե Հայաստանն աշխարհի առաջատարների հետ գժտեցնելու, աշխարհին հակադրվելու, որը կցանկանար Ռուսաստանը՝ Հայաստանի վրա իր գերիշխանությունը հավերժացնելու համար:
Այդ խնդրում շատ կարևոր է Հայաստանը համաշխարհային ուղեծրից դուրս բերելը, ինչը Ռուսաստանն անում է սեպտեմբերի 3-ից սկսած, ինչի համար ծառայեցվել է և Հայաստանի ԵՏՄ բռնակցման գործընթացը, և Ղրիմի խնդիրը՝ որը թվում էր, թե Հայաստանից հեռու է, բայց որով Հայաստանին պարտադրվեց ՄԱԿ-ի խայտառակ քվեարկություն և ամոթալի համերգ Լեռնային Ղարաբաղում:
Նույն շարքում փորձ է արվում նաև կիրառել հայկական հարցը՝ էմոցիոնալ ելակետերի պարտադրմամբ:
