Այսօր Այդին Մորիկյանի ծննդյան օրն է։
Երևի արդեն ժամանակն է գիտակցելու անցած տարի ինչքան կորուստներ ունեցանք, ովքեր-ովքեր հեռացան այս աշխարհից ու դեռ քանի-քանիները պետք է այս տարի հեռանան: Այս գիտակցությամբ ապրելն էլ մի բան չի, բայց ինչ արած` պետք է հաշտվենք սրա հետ ու շարունակենք գուշակել, թե հաջորդն ով է, ու եթե մի փոքր բախտներս բերի, այդ հաջորդ հեռացողին դեռևս իր կյանքի ընթացքում ցավ պատճառած չենք լինի կամ էլ` չարախոսած նրա մասին: Բայց ավելի վախենալու է, երբ ամեն գնացողի հետ հեռանում ենք մենք, ու կարծես մի հրաշագործի ձեռքով ջնջվում է մեր անցյալը՝ թողնելով այն միայն ու միայն մեզ, որ ոչ ոք չկարողանա մեզ սթափեցնել կամ հիշեցնել մեր անցյալի պատմության թաքնված էջերը: Այս ամենը հեչ, կարևորը, գիտե՞ք, ում եմ ամենաշատը սիրում՝ նրան, ով հեռանալիս բարությամբ է հեռանում ու մահվան շեմին կանգնած չես զգում անգամ իսկ չարի նշույլ, ու դու համոզված ես, որ այդ բարությունը ինչպես երկնքին, այնպես էլ քեզ է պետք, որպեսզի ապրես ու չչարանաս… Այսօր Այդին Մորիկյանի ծննդյան օրն է…
Մենք նորմալ պատմություն չունենք: Կամ` գրեթե չունենք: Մեր պատմությունը` հեքիաթ է: Լավագույն դեպքում` պատմվածք: Ու` ըստ գրողի էլ, «ասանկ» կամ «անանկ» է եղել այս կամ այն անցքը: Ու հիմա շատ դժվար է ասել, թե, ի վերջո, ինչն ինչպես, ինչու և, անգամ, երբ է եղել:
Նայեք ձեր շուրջը ու մտածեք. ի՞նչ է գրելու մեր օրերի մասին մի 50-100 տարի հետո պատմաբանը. էն` ինչ կա՞, թե՞ էն զառանցանքը, որ իշխանական լրատվամիջոցներն են տարածում:
Եթե երկրի Սահմանադրական դատարանի նախագահը իր կազմած գրքում լուսանկար է մկրատում` դուրս թողնելով տվյալ քաղաքական իրավիճակի համար անցանկալի անձանց, որոնցից ինքն, ի դեպ, ժամանակին դողում էր, էլ ինչի մասին ենք խոսում:
Էդպես խեղված-խեղաթյուրված-տխեղծ է մեզանում ամեն ինչ:
Ու հենց դա է նաև պատճառը, որ յուրաքանչյուրը ցանկացած գործի առանցքը իր անձնական շահն է դարձնում:
Ու հենց դրա հետևանքն էլ էն է, որ, ասենք, ուսուցիչը` պարզ դասատու է դառնում:
Որ հոգևորականը եկեղեցին… որպես աշխատատեղ է ընկալում:
Հակառակի պահանջարկն է բացակայում նաև: Չափանիշներն են խախտված: Մի անգամ արդեն առիթ եմ ունեցել ասելու, որ պետական-կառավարական բարձր պաշտոն զբաղեցրած կամ զբաղեցնող ցանկացածին, ով թալան է արել/անում` ժողովուրդն իրավամբ համարում է ավազակ, բայց արի ու տես, որ չանողին-իր հալալ վաստակով ապրողին էլ` հանիրավի համարում է… էշ: Դե արի ու բան հասկացիր էս ազգից ու իր տրամաբանությունից:
Այսպիսի խեղված արժեհամակարգով` ու՞ր…
Բայց, ի հակադրություն դրա, այնքան գիտակ ենք ու համակողմանիորեն պատրաստված` տարբեր ծտերի ենք շինիչ հորդորներ տալիս` հստակ նշելով, թե ինչը ինչպես և որտեղ պետք է անեն. «…Բույն հյուսիր ծառին, բարդու կատարին…»: Էս որպես օրինակ` ընդամենը:
Մինչդեռ մեր կյանքը պիտի կարգավորենք աշխարհիս վրա արդեն իսկ գրված ու դեռևս չգրված կամ էլ ընդհանրապես չգրվելիք օրենքներով, որոնք շատ ու շատ պարզ են` ենթադրենք. հանրային պատասխանատվության կոչված անձն իրավունք չունի իր գործունեության առանցքում դնել անձնական շահը. նրա ողջ կենսագործունեության առանցքը հանրային շահը պետք է լինի:
Ուսուցիչը` դասատու չէ: Ոչ անգամ դաս սովորեցնող: Նա պիտի սովորել սովորեցնի:
Ոչ մեկս, առավել ևս` հոգևոր անձն իրավունք չունի եկեղեցին որպես աշխատավայր կամ սոսկ այցելավայր դիտել. դա մեր ՀՈՐ ՏՈՒՆՆ Է:
Փորձեք ու կտեսնեք, որ ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում:
…Երեկ ինչ-որ մարդիկ հեռուստատեսությամբ ի լուր աշխարհի սփռում էին իրենց դարակազմիկ ու աշխարհացունց մտքերը, որոնցից մեկը հատկապես տպավորվեց. ցեղասպանության դեմ լավագույն միջոց, պարզվում է, պետականություն, պետություն և պետական ինստիտուտներ ունենալն է:
Այդ տրամաբանությամբ` մենք այսօր ամենախոցելին ենք` նույն այդ ցեղասպանության առումով:
Որովհետև այն, ինչ նրանք պետություն են համարում` թալանի հանձնված տարածք է ընդամենը: Այն, ինչ պետականություն` ծաղր: Այն, ինչ պետական ինստիտուտներ` ավազակաորջ ընդամենը:
Բայց մեր սերունդն է հենց պարտավոր պետություն, պետականություն, պետական ինստիտուտներ ստեղծել:
Ու ոչ միայն ցեղասպանությունից խուսափելու կամ մազապուրծ լինելու, ոչ միայն գոյություն քարշ տալու համար:
ԱՊՐԵԼՈՒ համար:
Առանց այն ողորմելիների, որոնք այսօր պետական բարձր պաշտոններ են զբաղեցնում, և որոնց ինքնապահպանման միակ հույսը իրենց ու իրենց այցելելիք տարածքները ոստիկանությամբ կամ բանակով շրջափակելն է:
Այդին Մորիկյան
25 ապրիլի, 2008թ.,
«Ժամանակ Երևան»