«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի տնօրեն Հրաչյա Թամրազյանը:
–Պարոն Թամրազյան, Վատիկանում Հռոմի պապի կողմից Գրիգոր Նարեկացին Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված պատարագին Տիեզերական եկեղեցու վարդապետ հռչակվեց: 35 տիեզերական վարդապետների կողքին 36-րդը Նարեկացին է: Ինչո՞վ է առանձնանում Գրիգոր Նարեկացին, ո՞րն է նրա ֆենոմենը, և ինչո՞ւ հենց Նարեկացին ընտրվեց:
–Նարեկացին նախ մեծ աստվածաբան, փիլիսոփա է և հսկա քայլեր է արել նաև աստվածաբանության մեջ: Նրա բանաստեղծությունն ինքնին աստվածաբանության շարունակությունն է կամ հենց ինքնին աստվածաբանությունն է, քանի որ նրա ամեն մի գործ ուղղակի առնչակցվում է աստվածային ոլորտների հետ: Ինքն այդ ներշնչանքով է արարում ու գրում և դրա մասին շատ է խոսում իր Մատյանում: Անմիջական հաղորդության մեջ է եղել Աստծու հետ և իր Մատյանը, ինչպես նաև մյուս ստեղծագործությունները համարում է աստվածային ներշնչանքի ոչ միայն արդյունք, այլ Աստծու հետ համատեղ, համաշունչ է արարում իր Մատյանը:
Այսինքն՝ այդ հղացման պրոցեսին մասնակցում է նաև Սուրբ հոգին, մասնակցում է նաև Աստված: Նա շատ է խոսում նաև իր տեսիլների մասին՝ համարելով, որ իր տեսիլները (իսկ հայտնի է, որ նա տեսիլք է ունեցել, Աստվածամորն ու Քրիստոսին է տեսել, դրա մասին խոսում է Մատյանում) համարում է իր կենսագրության կարևոր կիզակետը: Դրանք ցնցող փաստեր են: Եվ մի տեղում բացահայտում է իր ստեղծագործության խորքերն այսպես. «Ես իմ տեսիլքների առաջ ավելի եմ պատասխանատու, քան ողջ Ավետարանի առջև»: Սա, իհարկե, միջնադարի համար ցնցող բացատրություն է և նշանակում է, որ անմիջական կապից բացի, նա արարում է նաև էքստազի՝ հափշտակության մեջ: Այսինքն՝ նրա հայտնատեսական բանաստեղծությունը ոչ միայն սկիզբ ունի, այլև ընթացք, անընդհատ հայտնատեսության արդյունք է: Այդ պատճառով նրա բառերը, պատկերները սոսկական պատկերներ չեն, դրանք նրա համար հոգեկիր էություններ են: Պատահական չէ, որ նա ստեղծում է բոլորովին նոր բառաշխարհ՝ բառ-բանաստեղծություններ: Հազարավոր նորաստեղծ բառեր ունի, նորաբանություններ, որոնք ամեն մեկը այնպիսի խտացումներ են, որ մեծածավալ քերթվածքների արժեք ունեն: Եվ բնաբանների արժեք ունեն հետագա ստեղծագործությունների համար:
–Նարեկացուն Տիեզերական վարդեպետ հռչակելը մեկ օրվա և մեկ տարվա գործընթաց չէր և ոչ էլ պայմանավորված էր 100-ամյա տարելիցի միջոցառումներով:
–Այդ գործընթացը սկսվել է վաղուց: Հաստատապես կարող եմ ասել, որ Մատյանի 1000-ամյակի արարողությունների ընթացքում արդեն նախանշվեց, հիմնավորվեց այս գործընթացը, և հայագետները, նարեկացիագետները մեծապես նպաստեցին այս գործին, հատկապես հայր Լևոն Զեքյանը և Ժան Պիեռ Մահեն: Հսկա աշխատանք կատարեցին այս ասպարեզում կազմակերպչական, ոչ միայն որպես նարեկացիագետներ. կազմակերպեցին միջազգային գիտաժողովներ, հրատարակություններ, թարգմանություններ, վերջապես ներկայացրին այդ ամենը համապատասխան ատյաններին: Այնտեղ կան և՛ հանձնաժողովներ, և՛ համաժողովներ: Այս ամեն ինչն արվել է և այդ բոհով անցել: Սա կարող էր ևս մի քանի տարի տևել, և Ֆրանցիսկոս պապի կամոք այս գործընթացն արագացվեց: Եվ շատ լավ է, որ արագացվեց:
–Բայց գործընթացը սկսվել է նախորդ պապի օրոք:
–Այո:
–Պատահական չէ՞, որ շատ հաճախ հենց Վերածնունդը Նարեկացիով են շատերը պայմանավորում և սկսում:
–Դա ճշմարտություն է, քանի որ Նարեկացին կանխել է Վերածնունդը, Հայկական վերածննդի ամենախոշոր դեմքն է Նարեկացին, և ես կասեի, որ նա ոչ միայն Վերածնունդն է կանխել, այլև նոր շրջանի և՛ գրականությունը, և՛ աստվածաբանությունը, և՛ փիլիսոփայությունը իր ստեղծագործություններով. հիմա նա ամենաարդիական բանաստեղծն է ինձ համար, քանի որ նրա ամբողջ ստեղծագործությունը նորարարություն է, և ժամանակի հոլովույթի մեջ ամեն անգամ շարժվող ընթացք է նրա բանաստեղծությունը և նորովի է վերաիմաստավորվում: Ամեն անգամ կարդալիս դու չես կարդում նույն բանաստեղծությունը, դու կարդում ես այլ բանաստեղծություն, քանի որ այդ ընթացքը չի դադարում: Այսիքն՝ անընդհատ հղացման մեջ է նրա բանաստեղծությունը, աստվածային հյուսվածք է: Միշտ վերընձյուղվում է հայ կյանքի, քրիստոնյա կյանքի հետ և նորանոր ճյուղավորումներ տալիս: Այդպես են հանճարեղ բանաստեղծները և նրանց ստեղծագործությունը ոչ թե անկենդան է դառնում, այլ գնալով ավելի ներքուստ պայծառանում է և վերաիմաստավորվում ու նորանոր խորքերով ու ծալքերով ի հայտ գալիս:
–Այսինքն՝ քաղաքակրթական շատ կարևոր նշանակություն ունի Նարեկացին անգամ 10 դար հետո:
–Միանշանակ, և էլի կմնա ամենաարդիական բանաստեղծներից մեկը, և պատահական չէ, որ այդ բացահայտումն էլ է անում իր Մատյանում, որ այդ Մատյանի հարակայությամբ ինքը կմնա անմահ ու միշտ կապ կունենա իր ընթերցողների հետ: Եվ յուրաքանչյուր ընթերցողի, աղոթողի հետ իր շուրթերն էլ են բարբառելու և աղոթելու: Կենդանի խոսքի այդ պատկերացումը ուրիշ ոչ մի բանաստեղծի մոտ չկա՝ հավերժական խոսքի այդ պատկերացումը, վերժամանակյա այդ խոսքի պատկերացումը: Եվ նա ասում է՝ չկա ավելի չքնաղ բան աշխարհում, քան խոսքը:
–Մենք տեսնում ենք, որ Հռոմի պապը Հայոց ցեղասպանություն որակեց: Ի՞նչ կարևոր դերակատարություն կունենա նրա այս պատարագը: Մենք տեսնում ենք, որ հետպատարագյա քննարկումները շարունակվում են, շատ թեժ ու բուռն են համաշխարհային մամուլում:
–Ես սա համարում եմ ոչ թե մեծ սկիզբ, այլ կարևորագույն շարունակություն այն գործընթացին, որ սկսվել է: Համաքրիստոնեական արժեքների մասին է խոսքը, և հայ քրիստոնեությունը դրա նախասկիզբների հիմքում է ընկած: Հայ եկեղեցին հնավանդ եկեղեցի է, առաջինը մենք ենք ընդունել քրիստոնեությունը, որն անվերապահորեն կաթոլիկ եկեղեցին ընդունում է: Կաթոլիկ եկեղեցում Գրիգոր Լուսավորչի պաշտամունք կա, ու եկեղեցիներ, սրբավայրեր են կապված նրա անվան հետ: Այս ընթացքում նույնպես մենք նման արարողությունների ներկա եղանք: Եվ ես մեծ խորհուրդ եմ տեսնում, որ Ցեղասպանության այդ արարողությունների շարքում Գրիգոր Նարեկացին հռչակվեց Տիեզերական վարդապետ, ու դրանով Նարեկացու երկնասույզ աղոթքները գալիս են միանալու այդ հարաժամ, հավերժական պատարագին՝ հանուն սուրբ նահատակաց:
Ավելին՝ տեսանյութում:
