Մինչ հայաստանյան հանրությունը փորձում է հասկանալ, թե հարաբերությունների ինչ մակարդակ է հնարավոր կառուցել Եվրամիության հետ՝ Եվրասիական միությանն անդամակցության պայմաններում, բավական հետաքրքրական զարգացումներ են նկատվում հայ-չինական հարաբերությունների ուղղությամբ, որոնք նախանշվում են Սերժ Սարգսյանի Չինաստան կատարած այցի ընթացքում: Այս այցելության ընթացքում շոշափվում են հարցեր, ընդ որում` բավականին հստակ ձևակերպումներով, որոնք Հայաստանի համար կարող են առանցքային նշանակություն ունենալ:
Չինաստան կատարած Պետական այցի ընթացքում Սերժ Սարգսյանը Չինաստանի նախագահի և վարչապետի հետ հանդիպումներում շոշափել է ՀՀ համար մի շարք կարևոր հարցեր և այստեղ, իհարկե, ոչ թե հայկական կողմի շոշափումներն են հետաքրքրական, այլ այն, որ Չինաստանը փաստորեն համաձայնել է այդ հարցադրումները ներառել հայ-չինական համատեղ հռչակագրում: Այս հռչակագիրն իր բովանդակությամբ շոշափում է պետական հարաբերությունների և կենսագործունեության գրեթե բոլոր ոլորտները, սակայն ոլորտային արձանագրումներից բացի` այստեղ ամրագրվում են նաև հստակ նախաձեռնություններ և ծրագրեր, որոնք Հայաստանի համար և՛ տնտեսության, և՛ քաղաքականության, և՛ ռազմական բնագավառի առումով ունեն կենսական նշանակություն:
Խոսք է գնում Մետաքսի ճանապարհի նախաձեռնության մասին, որը ենթադրում է առևտրային հաղորդուղիներ տարածաշրջանային մասշտաբով, խոսք է գնում այն մասին, որ Չինաստանի կառավարությունը ՀՀ-ին կարող է արտոնյալ վարկ տրամադրել, ինչը շատ կարևոր է ֆինանսատնտեսական կայունության տեսանկյունից: Սրան զուգահեռ` պաշտոնական Պեկինը հայտարարում է ՀՀ-ում չինական մասնավոր ներդրումներ խրախուսելու մասին, ինչը կարևոր հայտարարություն է:
Տնտեսական ոլորտում այս հայտարարություններն ու քննարկումներն, իհարկե, դեռ պետք է անցնեն գործնական փորձություն, և եթե այս առումով ՀՀ իշխանությունները գործնականում չինական կապիտալի համար չապահովեն ազատ տնտեսվարման անհրաժեշտ պայմաններ, և չինական կապիտալը բախվի ՀՀ-ում քրեաօլիգարխիկ համակարգի պատին ու պայմաններին, ապա վստահաբար կարելի կլինի ասել, որ հայ-չինական հանդիպումների այս բովանդակության պարագայում ՀՀ իշխանությունները գործնական իներտության և անարդյունավետության դեպքում ուղղակի մեծագույն հարված կհասցնեն ՀՀ անվտանգությանը:
Չինաստանի դերն աշխարհում այսօր բավականին աճում է, միաժամանակ Չինաստանը կարողանում է ընդհանուր առմամբ հարաբերություններ պահել և՛ Ռուսաստանի, և՛ Արևմուտքի հետ, ու այս տեսանկյունից հայ-չինական հարաբերությունը կլինի, այսպես ասած, խանդից որոշակի հեռու, իհարկե` անմիջական խանդից, քանի որ ընդհանուր առմամբ, իհարկե, այս ամենը հազիվ թե ՌԴ սրտով լինի, քանի որ եթե իրականություն դառնա հայ-չինական համատեղ հռչակագրի թեկուզ միայն տնտեսական մասը, սա ՀՀ-ին կարող է էապես, ֆունդամենտալ առումով օգնել թոթափել տնտեսական գերկախվածությունը ՌԴ-ից, հետևաբար նաև քաղաքական գերկախվածությունը:
Մինչդեռ չինաստանյան այցի ընթացքում քննարկվել են նաև այլ հետաքրքիր գաղափարներ, մասնավորապես ՀՀ-ում նոր ատոմակայանի շինարարությանը չինական մասնակցության հարցը: Իհարկե, այստեղ շատ դժվար է ասել, թե ինչ զարգացումներ կունենա այս հարցերի շոշափումը Պեկինում, սակայն այն, որ դրանց մասին խոսվում է` արդեն իսկ ստեղծում է որոշակի պատասխանատվության միջավայր, քանի որ ինչ-որ ժամանակ անց, անշուշտ, լինելու են հարցեր, թե` ինչ կա գործնական պայմանավորվածություններից:
Հայ-չինական հեռանկարների մասով հատկապես ուշադրության է արժանի այն, որ հռչակագրում տեղ է գտել ՀՀ-ին ռազմական օգնություն հատկացնելու դրույթը: Ընդ որում` այստեղ շատ հատկանշական է օգնություն բառը: Այսինքն` սա նշանակում է սպառազինության տրամադրում կամ անվճար, կամ այնպիսի պայմաններով, որոնք հավասարազոր են օգնություն տրամադրելուն: Թե ինչ կարևոր նշանակություն ունի այս հանգամանքը ՀՀ-ի և ԼՂՀ-ի համար` երևի թե ավելորդ է լրացուցիչ ծավալվելը, և այստեղ առանձնահատուկ բացատրությունների կարիք էլ չկա, հատկապես եթե նկատի ունենանք, որ Չինաստանն այսօր բավական մեծ ձեռքբերումներ է արձանագրում ռազմաարդյունաբերության ոլորտում: Միաժամանակ հասկանալի պատճառներով այստեղ կողմերը զերծ են մնացել առավել պերճախոս ձևակերպումներից, քանի որ սա այն ոլորտն է, որտեղ ավելորդ ուշադրություն կարող է լինել, և ակնհայտ է, որ կողմերը գերադասում են չգրավել այդ ավելորդ ուշադրությունը:
Ընդհանուր առմամբ, հայ-չինական այս պայմանավորվածությունները հարկ է բաժանել երկու մասի՝ տեսական բովանդակություն, քննարկումների բավական հարուստ օրակարգ և արձանագրում համատեղ հռչակագրում, և անկախ այս ամենի բուն գործնականացումից, որը չափազանց կարևոր է իհարկե, ՀՀ հանդեպ Չինաստանի բավական դրական տրամադրվածություն, այլապես նմանօրինակ լեցուն բովանդակությամբ օրակարգ և առավել ևս հռչակագիր չէր կարող լինել: Իդեալականը կլինի, իհարկե, այս երկու բաղադրիչների միահյուսվածությունը, ինչը, սակայն, դեռ պետք է ժամանակի փորձությունն անցնի, սակայն ինքնին առանձին-առանձին այս բաղադրիչները ներկայումս ՀՀ համար շատ կարևոր են, եթե իհարկե` ՀՀ-ն կարողանա օգտագործել այդ կարևորը:
Խնդիրն այն է, որ ՀՀ-ն մի անգամ արդեն իսկ այդ կարևորը պարզապես հանձնել է ՌԴ-ին: Խոսքը ԵՄ հետ երեք տարի տևած հագեցած բանակցությունների մասին է, որոնք պետք է ավարտվեին Ասոցացման համաձայնագրի նախաստորագրումով, և որոնք ՀՀ համար չափազանց կարևոր հեռանկարներ էին խոստանում: Եվ այսօր էլ դրանք մնում են շատ կարևոր, ՀՀ-ն ու ԵՄ-ը փորձում են գալ հարաբերությունների ինչ-որ ձևաչափի: Առավելապես այս հարցում ընդառաջում և ջանում է ԵՄ-ը, սակայն մենք տեսնում ենք, որ կարևորը բաց թողնելու հետևանքով ՀՀ-ն այսօր եվրոպական ուղությամբ կանգնել է իսկապես սահմանափակ հնարավորությունների առաջ, երբ ընդամենը 2 տարի առաջ լիովին այլ պատկեր էր:
Այսօր կարծեք թե լիովին նոր պատկեր է ձևավորվում հայ-չինական ուղղությամբ, որն, ի դեպ, ինքնաբերաբար կարող է իր դրական էֆեկտն ունենալ նաև Եվրոպայի հետ ՀՀ բանակցություններում՝ ինչքան քիչ կախվածություն ՌԴ-ից և այլընտրանք չինական կողմից, այնքան ավելի ազատ բանակցության հնարավորություն ԵՄ հետ: Սակայն ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ՀՀ-ն ինչքանով արդյունավետ կօգտագործի գոնե չինական ուղղությամբ ձևավորվող կարևոր այս իրավիճակը՝ կօգտագործի, թե կհանձնի այս իրավիճակն էլ:
Համաձայնեք, որ հաշվի առնելով այն, որ հայ-չինական հարաբերություններում էլ որոշում կայացնողները նրանք են, ովքեր կայացրել են սեպտեմբերի 3-ի որոշումը, մենք չենք կարող առնվազն չունենալ այս անգամ չինական ուղղությամբ կրկնության վտանգի հետ կապված մտահոգություններ: Մինչ այդ, իհարկե, չենք կարող նաև չողջունել հայ-չինական նախանշվող բովանդակությունը, որը կարող է ունենալ աշխարհաքաղաքական նշանակություն` ելնելով նաև այն իրողությունից, որ Չինաստանի համար ՀՀ-ն շատ կարևոր քաղաքակրթական գործընկեր է հարավկովկասյան ռեգիոնում, որտեղ համենայնդեպս դատելով համատեղ հռչակագրի և քննարկումների բովանդակությունից՝ ուրվագծվել է հայ-չինական մեծ պատի կառուցումը: