«Առաջին լրատվական»- ի զրուցակիցն է Ռուսաստանի Ե. Գայդարի անվան ինստիտուտի միջազգային առևտրի լաբորատորիայի ղեկավար, տնտեսական գիտությունների թեկնածու Ալեքսանդր Կնոբելը:
–Պարո՛ն Կնոբել, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը մտադրվել է ԵՏՄ անդամ երկրներում միասնական արժույթ ստեղծել, և այդ մասով արդեն իսկ Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկին հանձնարարություն է տվել: Ավելի ուշ՝ արդեն Աստանայում Ղազախստանի և Բելառուսի նախագահների հետ հանդիպման ընթացքում քննարկվեց միայն Բելառուսի, Ռուսաստանի և Ղազախստանի համար միասնական արժույթ ստեղծելու հարցը։ Ձեր կարծիքով` այդ երկրների տնտեսությունները պատրա՞ստ են դրան: Առանց Հայաստանի հնարավոր կլինի՞ ԵՏՄ անդամ մյուս երկրներում միասնական արժույթ կիրառել:
–Իհարկե, միասնական արժույթ ստեղծելու հնարավորություն կա, եթե դրա համար կա անհրաժեշտ քաղաքական կամք: Այդ դեպքում դա հնարավոր կլինի անել ցանկացած պահի և ցանկացած ձևաչափով: Այլ հարց է, թե դրանից ինչ հետևանքներ կարող են լինել:
Իմ դիտարկմամբ՝ ԵՏՄ անդամ երկրները առայժմ պատրաստ չեն միասնական արժույթ ստեղծելուն, մինչ դա անդամ պետությունները չեն անցել այն փուլերը, որոնք պետք է անցնեին դրա համար: Նախ պետք է ապահովել գոնե ապրանքների, աշխատանքի, կապիտալի․ ծառայությունների փաստացի ազատ տեղափոխում: Դրանից հետո միայն կարելի է խոսել միասնական արժույթ ստեղծելու մասին: Հիմա դա դեռ չկա: Իհարկե, կարող ենք խոսել աշխատանքի ազատ տեղափոխման մասին, այդ մասով փաստացի դժվարություններ չկան, այսինքն` անդամ երկրների քաղաքացիները կարող են աշխատանքի տեղավորվել Ռուսաստանում կամ Բելառուսում: Բայց ապրանքների տեղափոխման հարցում զգալի թվով ոչ սակագնային խոչընդոտներ կան՝ սկսած անասնաբուժական և բուսասանիտարական կարգավորումներից: Հաջորդ փուլը՝ ընդհանուր մակրոէկոնոմիկական քաղաքականությունն է, որը չկա:
Այս պահի դրությամբ, ինչպես Ռուսաստանն ու Բելառուսը, այնպես էլ Ղազախստանն ու Հայաստանը, Հայաստանն ու Ռուսաստանը տնտեսական տեսանկյունից պատրաստ չեն միասնական արժույթի ստեղծմանը: Իսկ քաղաքական տեսանկյունից դա այլ հարթության վրա գտնվող հարց է։ Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե երկրների ղեկավարների որոշումն այդ ուղղությամբ կանտեսի՞, թե՞ չի անտեսի տնտեսության մեջ առկա խոչընդոտները:
–Ցանկացած դեպքում ի՞նչ եք կարծում, միասնական արժույթի ստեղծումը մո՞տ ապագայի հարց է, որ հիմա արդեն հանձնարարություններ են տրվում ու քննարկումներ անցկացվում, թե՞ կարող է ձգձգվել:
-Եթե տնտեսության կոնտեքստում նայենք, ապա ես կարծում եմ` մինչև 2025 թվականը հնարավոր չէ: Իսկ քաղաքական տեսանկյունից՝ մենք չենք կարող ոչինչ կանխատեսել:
–Նախքան միասնական արժույթի ստեղծումը խոսվում էր նաև դոլարից հրաժարվելու մասին, այսինքն` ԵՏՄ անդամ երկրներում ապրանքների ներկրումն ու արտահանումը կատարվի, օրինակ, ռուբլիով։ Մինչև Ձեր նշած 2025 թվականն ու, ասենք, միասնական արժույթի ստեղծումը հնարավո՞ր է անցում կատարվի այս մեխանիզմին:
–Տեսականորեն այդպիսի հեռանկարը հնարավոր է: Վերջին ամիսները ցույց տվեցին, որ ռուբլիով փոխհարաբերություններն ավելի մեծ արժութային ռիսկ են պարունակում, քան դոլարով և եվրոյով հարաբերությունները: Մասնավոր բիզնեսին դու չես հրամայի` ինչ արժույթով առևտուր անել, դա կարող ես անել միայն պետական ընկերությունների դեպքում: Հետևաբար, այս դեպքում կարող եմ ասել, որ, տնտեսական տեսանկյունից, մոտ ապագայում ես չեմ տեսնում հնարավորություն, որ ԵՏՄ անդամ երկրներում առևտրային հարաբերություններում ռուբլին դառնա դոմինանտ:
–Եվրասիական տնտեսական միությունն իր գործունեությունը սկսեց Ռուսաստանի համար ոչ այնքան բարենպաստ ժամանակահատվածում. նկատի ունեմ Արևմուտքի պատժամիջոցները։ Շատ է խոսվում այն մասին, որ այդ միությունը կարող է դադարեցնել իր գործունեությունը, որ այն ապագա չունի: ԵՏՄ-ի ստեղծումից շուրջ 3 ամիս է անցել, ի՞նչ եք կարծում, այն «աշխատո՞ղ» նախագիծ է:
–Ես կարծում եմ, որ Եվրասիական տնտեսական միության աշխատանքը պատժամիջոցներից կախված չէ: Ընդհանրապես, պետք չէ գերագնահատել Եվրասիական տնտեսական միության դերը մեր տնտեսությունների և հարաբերությունների զարգացման գործում: Եթե Եվրասիական տնտեսական միության սկիզբը նայենք՝ Մաքսային միությունը, ապա նույնիսկ դա, մեր 4 պետությունների կտրվածքով, ամբողջությամբ չի աշխատում: Դրանից ելնելով` ասել, որ Եվրասիական տնտեսական միությունը լրջագույն ազդեցություն է ունենում մեր տնտեսությունների զարգացման վրա, այդպես չէ: Պետք չէ մտածել, որ ԵՏՄ-ն լուրջ կերպով օգնում կամ խանգարում է մեր տնտեսությունների զարգացմանը: Ռուսաստանում և Հայաստանում վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում տեղի ունեցած գործընթացները պայմանավորված են միանգամայն այլ հանգամաքներով և ոչ մի կապ չունեն Եվրասիական տնտեսական միության հետ:
