«Առաջին լրատվական»-ի «Սիրանկյուն» հաղորդաշարի հյուրն է կոմպոզիտոր, երգիչ Վահան Արծրունին:
–Պարոն Արծրունի, հետաքրքիր է՝ ինչո՞ւ մեր հրապարակները իրենց մոտ չեն կանչում մտավորականներին, արվեստագետներին: Ի՞նչն է պատճառը: Գուցե վստահությո՞ւն չկա հրապարակների նկատմամբ, դրա համար Դուք հրապարակներում չեք հայտնվում և չեք ուզում պատասխանատվություն կիսել նրանց հետ:
–Ցույց տվեք Հայաստանում մի որևէ հրապարակ, որտեղ որևէ մեկը որևէ պատասխանատվություն է կիսում: Չկա նման բան, սա միֆ է: Հրապարակը Հայաստանում դարձել է հավաքատեղի, որտեղ մարդիկ կիսում են այն ցավն ու այն մտահոգությունը, որ տիրում է մեր երկրում: Այսինքն՝ այդ ցավի և անհանգստության դրսևորումների տարբեր տեսակներ ենք տեսնում, բայց իմ վերջին տարիների դիտարկումներով՝ քանի որ անհետևանք է, և կյանքն ընդհանրապես չի փոխվում այդ հավաքներից հետո, ես հասկանում եմ, որ պարզապես այն բազմության համար, որը որ ժամանակ է գտնում ներկա գտնվելու այդտեղ, դա ինչ-որ չափով հնարավորություն է հասկանալու, որ ինքը իր պատկերացումներով ու պրոբլեմներով միայնակ չէ երկրում: Այսինքն՝ կան մարդիկ, որոնք կարող են կիսել այդ մտահոգությունները, որովհետև իրականում բոլորս էլ անհանգստացած ենք մեր երկրի ապագայով:
–Ինչո՞ւ չի հաջողվում փոփոխություններ իրականացնել հրապարակների միջոցով կամ առանց դրանց: Դժգոհողները շատ են, հանրության յուրաքանչյուր մասնիկ այսօր իրականության հետ կռիվ ունի, սակայն փոփոխություն չի լինում: Ի՞նչն է պատճառը:
–Դուք չպետք է տարանջատեք: Այն բազմությունը, որ հավաքվում է այսօր և պահանջում է արդարություն, այդ նույն բազմությունը մի քանի տարի առաջ վաճառել է իր ձայնն ընտրությունների ժամանակ: Այդ հանգամանքը չպետք է մոռանանք, այսինքն՝ պետք է հասկանանք, որ այդ բազմության մեջ կա նաև մարդկանց մի հսկայական տոկոս, որոնք արել են դա՝ խաղ են խաղացել իմ ու ձեր ապագայի հետ, այսինքն՝ վաճառելով իրենց ձայնը, վաճառել են նաև իմ ու ձեր ապագան:
–Իսկ հանրությունն այս տարիներին ունեցե՞լ է այլընտրանք:
–Հանրությունը միշտ է այլընտրանք ունեցել, որովհետև հանրության մեջ կան մարդիկ, ովքեր երբեք իրենց նման բան թույլ չեն տա: Այսինքն՝ ոչ մի դրդապատճառ չի կարող իր հանգամանքներով գերազանցել այն հանգամանքը, որ ես այս երկրի քաղաքացին եմ և իմ ձայնը թանկ արժի, այսինքն՝ վաճառքի ենթակա չէ:
–Ի՞նչ ունեին այս առումով անելու մեր մտավորականները: Ի նկատի ունեմ արվեստագետները ստեղծագործում են, ֆիլմեր են նկարում, թատրոնում են սցենարներ կյանքի կոչում, բայց դրանք իրականության հետ աղերս չունեն: Որքանո՞վ 50-60 տարի հետո ինչ-որ մեկը ուսումնասիրելով մեր ստեղծածը՝ կհասկանա, թե այդ երկրում ինչ է տեղի ունեցել, և Դուք ստեղծագործելիս որքանո՞վ եք այդ հանգամանքը հաշվի առնում:
–Եթե ես փորձեմ հիմա տարանջատել մեր նորագույն պատմության ընթացքում ստեղծված երգերը, ապա իսկապես 50 տարի հետո, երբ Դուք պարզապես փորձեք լսել այն, ինչ ստեղծվել է, ապա կտեսնեք այդ երգերի մեջ իրականության արտացոլումը՝ և մտահոգությունները, գուցե և երգերի հումորային լուծումները: Չեմ կարող հստակ ասել կերպարվեստի ոլորտում այդպես է, թե ոչ, բայց կարող եմ վստահորեն ասել, որ գրականության սեգմենտում նույնպես կա: Այսինքն՝ կան հսկայական քանակի և բանաստեղծներ, և գրողներ, և դրամատուրգներ, որոնք անդրադառնում են մեր նորագույն պատմության իրադարձություններին, ու այդ անդրադարձն արտացոլվում է իրենց ստեղծագործական նյութի մեջ:
–Որքանո՞վ են այդ ամենն աղերսվում իրական պատմության հետ:
–Իմ պատկերացմամբ՝ բավականին օբյեկտիվ պատկեր կարող է տալ: Այսինքն՝ արվեստի միջոցով մենք կարող ենք տեսնել այն պատկերի հակադարձը, որը չի վերաբերում արվեստին: Այսինքն՝ պատմական իրադարձություններ, տնտեսական իրավիճակ, ընդհանուր տրամադրությունների փոփոխություն և այն լուծումները, որոնք բնազդաբար ազգն ու հանրությունը փորձում է գտնել, արտագաղթ և մնացած ամեն ինչը:
–Մեր երկիրը ամենից շատ աշխարհին ներկայացնում է Մշակույթի նախարարությունը: Ինձ հետաքրքիր է այն, ինչ ունենք այսօր. տարիներ շարունակ տեսնում ենք նույն նախարարը, նույն գործելաոճը: Որպես արվեստագետ արդյո՞ք Դուք որոշակի փոփոխություններ նկատում եք այս ոլորտում, առաջնահերթությունների վերաբերյալ: Մշակույթի նախկին նախարարներից մեկը մեզ հետ զույցում նշում էր, որ առհասարակ, արևմտյան երկրները այսօր Մշակույթի նախարարություն չունեն, և մշակույթն ինքը պետք է ինքնակազմակերպվի: Կիսո՞ւմ եք այս տեսակետը:
–Կան ընդամենը մի քանի երկրներ, որոնք չունեն Մշակույթի նախարարություն, օրինակ՝ Միացյալ Նահանգները, բայց այդտեղ կա հստակ կանոնադրություն, որը սահմանում է ֆոնդերի գոյությունը, որոնք կատարում են մշակույթի նախարարության ֆունկցիաները, այսինքն՝ իրենք համակարգում են մշակույթի ոլորտը: Փոփ երաժշտությունից սկսած՝ մինչև ծայրահեղ ավանգարդ, կերպարվեստ և մնացածը: Դրա շնորհիվ էլ ապահովված է այն վերելքը, որ արդեն տասնամյակներ կամ հարյուրամյակներ արձանագրում են ԱՄՆ-ում: Այսինքն՝ լավագույնը կենտրոնանում է այդ երկրում, լավագույնը ներկայանում է այդ երկրում: Եվ կան դրա հակառակ այլ մոդելներ, օրինակ՝ Ֆրանսիայի Մշակույթի նախարարությունը միակ հաստատությունն է, որը երաշխավորում է ֆրանսիական մշակույթի անաղարտությունը: Այսինքն՝ օրենսդրականորեն երաշխավորում է: Օրինակ՝ ռադիոկայանների եթերաժամանակի 15%-ը չի կարող գերազանցել այլազգիների երաժշտությունը:
–Օրինակ՝ Ձեր և նախարարության կապը…
–Չկա կապ:
–Որովհետև Դուք ինքնաբա՞վ ստեղծագործող եք:
–Կա երկու հսկայական ոլորտ: Եթե Դուք նույն հարցը տայիք հաստիքային արվեստագետի, մանավանդ այն արվեստագետին, որի գործունեությունը ֆինանսավորվում և խրախուսվում է Մշակույթի նախարարության կողմից, Դուք այլ պատասխան կլսեիք, որովհետև կան կոլեկտիվներ, որոնք և շրջագայում են, և համերգներ են տալիս, և սկավառակներ են հրատարակում, այսինքն՝ միջոցներ գտնվում են դրա համար: Բայց նաև կա մեկ այլ իրականություն, դրան զուգահեռ իրականությունը, որը ազատ արվեստի դաշտի ինքնադրսևորման ոլորտն է: Այսինքն՝ Մշակույթի նախարարությունն իր համար ընտրել է որոշակի սեգմենտ, այդ սեգմենտը նստացրել է հաստիքի, բայց դա բնավ ամբողջ մշակութային իրականությունը ներկայացնող սեգմենտ չէ: Այսինքն՝ կան շատ լավ արվեստագետներ, հետաքրքիր կոլեկտիվներ, բայց եթե մենք խոսենք համընդհանուր դաշտի մասին, Մշակույթի նախարարությունը պարտավոր է համակարգել և վերահսկել համընդհանուր դաշտը: Ոչ թե արտոնյալ պայմաններ ստեղծել հաստիքայինների համար, այլ Մշակույթի նախարարության մտահոգությունը պետք է լինի ազգային մշակույթը լայն իմաստով: Չէ՞ որ այդքան էլ շատ չեն ստեղծագործողները մեզանում: Այսինքն՝ եթե մենք փորձենք հաշվառել՝ երևի 2000-3000 հոգուց ոչ ավել ակտիվ գործող ստեղծագործողներ են: Ինձ թվում է՝ այդ զանգվածի 2/3-ը կատարող երաժիշտներ են:
–Մի մասն էլ արդեն վաղուց լքել է ու շարունակում է լքել հայրենիքը:
–Լքում է այն զանգվածը, որը չի համակերպվում այդ իրականության հետ: Այսինքն՝ ինքը ճանապարհներ չի գտնում, որպեսզի իր համար հաստիք գտնի կամ իր համար բավարար չեն այն պայմանները, որոնք առաջարկվում են այդ հաստատության կողմից: Եվ ամենակարճ ճանապարհը ճամպրուկ հավաքելն է, մանավանդ որ՝ դու հաստատված անձ ես մշակույթի ոլորտում:
–Արտագաղթի թեման Ձեզ համար նույնպես խոցելի՞ թեմա է: Դուք՝ որպես արվեստագետ չե՞ք մտածում լքելու մասին:
–Ես դիտարկում եմ ողջ դաշտը: Ես տեսնում եմ, թե 20 տարիներից ավել ինչ մասշտաբի մշակութային ռեսուրսների կորուստ ենք մենք արձանագրում: Պատկերասրահներում ցուցափեղկերում մենք տեսնում ենք նմուշներ, բայց եթե այցելուներ չլինեն, այդ նմուշներն այլևս ոչ մի նշանակություն չեն ունենա: Բովանդակություն հաղորդողը այս նմուշի հետ առնչվող, հետաքրքրվող հանրությունն է: Հիմա եթե տեղափոխեք կենդանի արվեստի դաշտ, որովհետև յուրաքանչյուր արվեստագետ իր խնդիրներն ունի՝ սոցիալականից սկսած մինչև ստեղծագործման դաշտ: Ինքն իր ստեղծագործական տեսլականն արտահայտելու և իրականացնելու համար որոշակի ժամանակահատված ունի: Եթե դուք չօգնեք կամ սատար չկանգնեք՝ որպես պետություն կամ չերաշխավորեք ստեղծագործական աճը, արվեստագետը չի կարողանա նյութ ստեղծել, որը կգրավի հանրության ուշադրությունը, և որը ժամանակի ընթացքում հավակնություն կունենա դառնալ ազգային արժեք: Այսինքն՝ եթե դուք պայմաններ չեք ստեղծում, դուք կորցնում եք և այդ ռեսուրսի կրիչին, և այն ստեղծագործությունների հավանական ի հայտ գալը, որոնք պայմանավորված են այդ ստեղծագործողի անհատականությամբ:
Ամբողջությամբ՝ տեսանյութում:
