Այսօր մարտի 1-ն է: 2008 թվականի մարտի 1-ից հետո այս արտահայտությունը լսելիս խոսքերն ու մեկնաբանություններն արդեն դառնում են ավելորդ:
Յոթ տարի առաջ այս օրը Երևանի կենտրոնում սպանվեց 10 մարդ. դա հետևանքը եղավ այն բիրտ ուժի, որ կիրառվեց մարտի 1-ի առավոտյան Ազատության հրապարակում տասը օր շարունակ խաղաղ ցույցով իրենց իրավունքը պաշտպանող քաղաքացիների նկատմամբ: 7 տարվա ընթացքում այդ դեպքերի կապակցությամբ պետք եղած ու նույնիսկ չեղած այնքան բան է ասվել, որ հիմա դժվար է որևէ նոր բան ավելացնել այդ ամենի վրա, որևէ նոր բան ասել այդ կապակցությամբ: Միայն պետք է արձանագրել, որ ողբերգության մեղավորները բացահայտված չեն, բացահայտված չեն սպանության հեղինակներն ու հրաման տվողները:
Յոթ տարի անց Հայաստանում կրկին համանման վիճակ է: Կրկին եղել են նախագահական ընտրություններ, ու կան հետընտրական բողոքներ կեղծիքներից: Եվ կրկին շատերը հարց են տալիս՝ արդյո՞ք կլինի նոր Մարտի 1, արդյո՞ք իշխանությունը այս անգամ էլ զենք կբարձրացնի ժողովրդի վրա, որը փորձում է պաշտպանել իր իրավունքը: Իրավիճակները ինչքանով էլ նման են, այնուամենայնիվ, ունեն նաև շատ էական տարբերություներ։
Սակայն անկախ ամեն ինչից, կա մի էական խնդիր. պետության դեմ յոթ տարի առաջ գործված հանցագործության չբացահայտվածությունը, անգամ բացահայտման գործընթացի, հանրային գործընթացի բացակայությունը, ինչպես նաև այն, որ Մարտի 1-ի թեման յոթ տարիների ընթացքում թե՛ ընդդիմության, թե՛ իշխանության կողմից վերածվել է նաև որոշակի քաղաքական առևտրի առարկայի, մշտապես հրատապ են պահում նմանատիպ իրադարձությունների կրկնության վտանգը՝ այսօր, վաղը, մի քանի տարի անց: Կարևոր չէ՝ երբ և ինչպես, կարևորն այն է, որ կատարվել է ոտնձգություն պետության դեմ, և եթե այն մնում է չբացահայտված, ապա մնում է նաև այն համոզումը՝ կատարողների և պատվիրատուների, գուցե կազմակերպիչների մոտ, մասնակիցների մոտ, որ նման բան, ուրեմն, հնարավոր է նաև հետագայում: Նմանօրինակ դեպքերում, միայն բացահայտումն է հետագայում կրկնություններից կամ կրկնօրինակումներից զերծ մնալու ամենահուսալի երաշխիքը:
Մարտի 1-ի մասով այդ երաշխիքը փաստորեն չի ստացվել, և առայժմ ընդամենը որպես երաշխիք ծառայում է այն, որ ողբերգությունը բավական թարմ է բոլորի հիշողության մեջ և միայն դրա ուժով կատարում է ժամանակավոր կախարգելիչ դեր: Երբ հիշողության ուժը օբյեկտիվորեն կսկսի նվազել տարիների ընթացքում, դրանով կավելանա կրկնության վտանգը, քանի դեռ չկա լիարժեք բացահայտում կամ բացահայտման իրական գործընթաց։
Եվ ուրեմն, եթե հասարակությունը չի կարողանում պարտադրել բացահայտում, ապա գոնե պարտավոր է պահել հիշողությունը, չնահանջել այս առումով, հիշել միշտ՝ գոնե այդպես կանխարգելիչ գործոնը պահելու համար:
Լուսանկարը՝ Photolure-ի
