Այս տարի Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմ կսկսվի՞: 1994թ. կնքված հրադադարից հետո ամեն տարի այս հարցի պատասխանն էր՝ ոչ, «Քարնեգի»-ի կայքում գրում է հիմնադրամի՝ Հարավային Կովկասի հարցերով փորձագետ Թոմաս դե Վաալը: Հայերն ու ադրբեջանցիները կրակով են փոխանակվել այսպես կոչված շփման գծի երկայանքով և սպառնալից աղմուկ բարձրացրել: Բայց կողմերից ոչ մեկ որևէ ցանկություն չի դրսևորել իրավիճակը խորացնելու համար:
Այս տարի ազդանշանները շատ ավելի մտահոգիչ էին: Մյունխենի անվտանգության համաժողովում ԵԱՀԿ-ն երկու շաբաթում իր երրորդ ահազանգող հայտարարությունը հնչեցրեց: Հունվարը սովորաբար խաղաղ ամիս է հրադադարում, մինչդեռ այս տարի գրանցվել է 12 զոհ և 18 վիրավոր, գրում է դե Վաալը:
Փորձագետի կարծիքով՝ պատերազմից խոսափելու հիմնական փաստարկները մնում են նույնը: Այն աղետալի վնասներ կբերի բոլորին էլ: Հայկական կողմը 1994թ. հիմնականում վերցրեց, այն ինչ ցանկանում էր: Ադրբեջանը՝ 1990-ականների պատերազմում պարտված կողմը, ավելի շատ խթաններ ունի պատերազմը վերսկսելու համար, որպեսզի փորձի վերագրավել այն տարածքները, որոնք կազմում են իր «դե յուրե» տարածքի շուրջ 14 տոկոսը: Սակայն դա չափազանց համարձակ նախաձեռնություն կլինի: Հաշվի առնելով լեռնային տեղանքը և Հայաստանի պաշտպանությունը՝ գործողությունը հեշտությամբ կտապալվի՝ Ղարաբաղի շուրջ ականապատ դաշտերում վտանգի տակ դնելով ոչ միայն հազարավոր երիտասարդների կյանքը, այլև իշխող էլիտայի գոյությունը: Բաքվի համար առավել ապահով է թուր ճոճել, քան կռվել իսկական զենքերով:
Տրամաբանությունը դեռ լավ է, սակայն պատերազմի վտանգն աճում է շփման գծում սխալ հաշվարկի պատճառվով, շարունակում է փորձագետը: Եթե մի ժամանակ կար խրամատների կեղտոտ գոտի և վատ զինված զինվորներ, այժմ դա վերածվել է ծանր սպառազինության և թռչող սարքերի: Լրագրող և վերլուծաբան Էմիլ Սանամյանի գնահատականով՝ 2014թ. զոհվել է 72 մարդ, 39-ը՝ Ադրբեջանում, 33-ը Հայաստանում, ինչը 2014-ը դարձրել է հրադադարից հետո ամենավատ տարին:
Նոյեմբերի 12-ին ադրբեջանցի զինվորները հայկական ուղղաթիռ խոցեցին երկու բանակների միջև տեղակայված չբնակեցված տարածքում, ինչի հետևանքով զոհվեց օդանավի անձնակազմի 3 անդամ: Ուղղաթիռը չէր գրոհում ադրբեջանական դիրքերը, բայց ակնհայտորեն հատել էր ոչ պաշտոնական 5-կիլոմետրանոց ոչ թռիչքային գոտին, որի շուրջ կողմերը համաձայնություն ունեին:
Ավելին, բռնության ալիքը տարածվեց Ղարաբաղի տարածքից դուրս հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով՝ Նախիջևանի էքսկլավից հյուսիս և հարավ ընկած տարածքներում: Նման հակամարտության դեպքում, եթե այն դարձյալ բռնկվի, տեղի կունենա լայնածավալ պատերազմ Հայաստանի և Ադրբեջանի Հանրապետությունների միջև:
Ադրբեջանական կողմը ռազմական տեսանկյունից շատ ավելի ուժեղ է, քան 10 տարի առաջ, և հրադադարի գիծը գրեթե միակ տեղն է, որտեղ Ադրբեջանն առավելություն ունի Հայաստանի նկատմամբ: Տարիների ընթացքում ադրբեջանցի պաշտոնյաները մերժել են հրադադարը տարբեր միջոցներով (դիպուկահարներին շփման գծից հետ քաշել կամ հիմնել միջադեպերն ուսումնասիրող մեխանիզմ) ամրապնդելու առաջարկները՝ պատճառաբանելով, որ դա սովորական կդարձնի ստատուս քվոն, ինչը անընդունելի է:
Հունվարի 27-ին երեք հիմնական միջնորդները՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները, կոշտ կերպով առանձնացրին Բաքվին ՝ ասելով. «Մենք կոչ ենք անում Ադրբեջանին հետևել իր պարտավորություններին՝ հակամարտության խաղաղ լուծման համար»: Մյունխենում Ադրբեջանի նախագահը Իլհամ Ալիևը պատախանեց դրան՝ ասելով. «Այսպիսով, Հայաստանին իմ ուղերձը սա է՝ վերջ տալ օկուպացիային: Հենց որ դուք դադարեցնենք օկուպացիան, մենք կունենանք խաղաղություն, համագործակցություն և հաշտություն: Եվ պատճառը, թե ինչու դա տեղի չի ունենում, այն է, որ հայ զինվորները դեռ Աղդամում և Ֆիզուլիում են»:
Իրենց հերթին, Հայաստանը սիրում է պարբերաբար ցույց տալ Բաքվին, աշխարհին և իր իսկ հասարակությանը, որ իրենք ունեն հզոր սպառազինություն և կարող են իրենք գործողություններ սկսել: Սա այն է, ինչ տեղի ունեցավ նախորդ տարվա հուլիսի 31-ին. Ադրբեջանի կողմից մի քանի փոքր միջադեպերից հետո Հայաստանը եռատամ հարձակում ձեռնարկեց Ադրբեջանի սահմանի երկայնքով: Դա դարձավ սարսափելի արյունահեղությամբ լի մեկ շաբաթի սկիզբը: Իսկ վերջերս Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը սպառնալից կերպով զգուշացրեց. «Մենք իրավունք ունենք պրոֆիլակտիկ հարվածներ հասցնել»:
Այս ամենը Ղարաբաղի շուրջ իրավիճակը դարձնում է առավել վտանգավոր՝ հաշվի չառնելով անգամ Ուկրաինայի հետևանքները և մռայլ աշխարհաքաղաքական համատեքստը: Անհրաժեշտ է հրատապ կերպով ուշադրություն դարձնել խնդրին՝ իրավիճակը հանգստացնելու համար, քանի դեռ գարունը և պոտենցիալ երկար, շոգ և վտանգավոր ամառը չի եկել, եզրափակում է փորձագետը:
Թարգմանությունը՝ Վիկտորյա Անդրեասյանի
