Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը Փարիզում մասնակցելով հայ համայնքի կազմակերպած միջոցառմանը` հայտարարել է, որ 2015 թվականին կլինեն Հայոց ցեղասպանության ճանաչման նոր ժեստեր: Ֆրանսիայի նախագահի հայտարարությունը տեղավորվում է Հայաստանում ձևավորված մի ընդհանուր սպասման շրջանակում, որ Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը կդառնա միջազգային ճանաչման գործում նոր զարգացումների առիթ:
Արդյո՞ք իրատեսական կամ ռացիոնալ է այդ սպասումը և ո՞րն են դրա հիմքերը: Մտածել այն մասին, որ աշխարհը ինչ-որ նոր զարգացումների համար սպասում էր նման կլոր տարելիցի` միամտություն կլինի: Միամտություն կլինի կարծել նաև, որ նմանօրինակ զարգացումները գեներացնելու են Հայաստանը իրենց միջոցառումներով, քաղաքականությամբ, գործողություններով: Հայաստանն անկասկած չունի նմանօրինակ զարգացումներ խթանելու կշիռ, ուժ, առավել ևս այսօր, երբ Հայաստանն իր արտաքին քաղաքական արդյունքներով վարկաբեկվածությունից հինգ րոպե է պակաս, եթե ավելի հոռետեսորեն չգնահատենք այդ արդյունքները:
Կնշանակի, որ Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը համընկնում է աշխարհաքաղաքական, միջազգային նոր գործընթացներով, և եթե սպասվում են ճանաչման նոր զարգացումներ, ինչը փաստորեն նաև Ֆրանսիայի նախագահն է սպասում և հայտարարում այդ մասին, ապա այդ սպասումները հիմնված են աշխարհաքաղաքական իրավիճակի, միջազգային իրադրության և տենդենցների վրա, ոչ թե լոկ տարելիցի կամ համաշխարհային բարեգթության: Սրան զուգահեռ, երբ սպասումներ կան Հայաստանում, հաճախ, իհարկե, իռացիոնալ և չհիմնավորված, այլ պարզապես երևակայության վրա կառուցված` դա մի բան է, և լրիվ այլ բան է, երբ նոր զարգացումների համոզվածություն է հայտնում Ֆրանսիայի նախագահը:
Իհարկե, շատ հետաքրքրական կլիներ, եթե Ֆրանսուա Օլանդը նաև մանրամասներ, թե ինչով է պայմանավորված իր այդ համոզումը ավելի կոնկրետ, առարկայորեն: Եվ նաև, թե մասնավորապես ինչ ուղղությամբ են սպասումները կամ համոզումները: Սակայն ինքնին հասկանալի է, որ Օլանդի հայտարարությունն առանց այդ էլ բավական շատ բան է նշանակում, և մանրամասները արդեն կլինեն ճոխություն, որը, իհարկե, մեզ թույլ տալ չենք կարող: Մնում է կռահել կամ ենթադրությունների մակարդակով փորձել հասկանալ, թե ինչ նոր զարգացումներ կարող են տեղի ունենալ հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացում: Եթե նման համոզում հնչեցվել է Ֆրանսիայի նախագահի շուրթերից, ապա առաջինն, իհարկե, պետք է դիտարկել Ֆրանսիան: Իսկ Փարիզն այստեղ անելիք, իհարկե, ունի, որը կիսատ է մնացել դեռևս նախորդ նախագահի՝ Սարկոզիի ժամանակից:
Խոսքը Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելը քրեականացնող օրինագծի մասին է, որ անցել էր Ֆրանսիայի օրենսդիր ու գործադիր կառույցներով և միայն կասեցվեց սահմանադրական դատարանում: Կարող ենք ենթադրել, որ Փարիզն ինքը առաջին քայլը կանի նոր զարգացումների ուղղությամբ, և 2015-ին Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրենքը կընդունվի և կմտնի ուժի մեջ: Եվ սա միայն բարոյական հարց չէ, այլ քաղաքական կարևոր գործոն միջազգային հարաբերություններում, այդ թվում` բնականաբար Հայաստանի համար: Ի վերջո, մենք պետք է լիահույս լինենք, որ Հայաստանը մի օր կսկսի զբաղվել արտաքին քաղաքականությամբ և օգտագործել առկա, ձևավորված նպաստավոր գործոնները:
Իհարկե, հաջորդ կարևորագույն ուղղությունը դա ԱՄՆ-ն է, որտեղ տասնամյակներ շարունակ ակտիվ լոբբինգի պայմաններում արդյունքները այնուամենայնիվ շատ համեստ են: Միևնույն ժամանակ, մենք պետություն առ պետություն դիտարկելով հանդերձ, պետք է հասկանանք ընդհանուր աշխարհաքաղաքական կոնտեքստը: Ահա այս իմաստով է, որ նոր զարգացումների հավականություն իսկապես կա: Դրանք կլինեն Ֆրանսիայում, ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում, թե այլ երկրում, արդեն ժամանակի հարց է և գործոնները այստեղ մանրանում են: Ինչպես բրիտանացիներն են ասում` սատանան մանրուքների մեջ է, և դրանք լիովին դիտարկելը գործնականում անհնար:
Հետևաբար դժվար է ասել, թե ինչ նախադրյալներ կան առավելագույն ճշգրտությամբ կանխատեսելու համար, թե ինչ կարող է լինել ԱՄՆ քաղաքականության մասով: Սակայն ընդհանուր առմամբ հարկ է արձանագրել, որ աշխարհում տեղի է ունենում Թուրքիայի դերի վերանայում, ընդ որում` այնպիսի ծավալներով և խորությամբ, որ պաշտոնական Անկարան չի խորշում հայտարարել դեպի Եվրամիություն իր ձգտման հարցում հետաքրքրության և խանդավառության անցյալում լինելու մասին: Այսինքն` սա ինչ-որ առումով թուրքական հիասթափության կամ վա-բանկի շանտաժային քաղաքականության դրսևորում է:
Խնդիրն այն է, որ եթե Արևմուտքի և Ռուսաստանի դիմակայությունը շարունակում է սրվել, իսկ առնվազն 2015 թվականի համար նման սրացման ոչ միայն պահպանման, այլ նույնիսկ առավել մեծ լարվածության հավանականությունը կա, ապա Թուրքիան կկանգնի առավել դժվարին խնդրի առաջ, և Արևմուտքը անպայմանորեն կպահանջի Անկարայից կողմնորոշվել ավելի հստակ: Իսկ այս հարցում, իհարկե, հայկական հարցը լինելու է առանցքային լծակներից մեկը:
Եվ սա է նաև, որ առկա իրավիճակում առաջացնում է ճանաչման նոր գործընթացի հավանականությունը, ինչը, սակայն, չի նշանակում ինքնաբերաբար, որ ամեն ինչ կսկսվի և կավարտվի հենց 2015-ին: Որովհետև եթե խնդիրը պայմանավորվում է ոչ թե հոբելյաններով կամ տարելիցներով, այլ քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական շահերով, ապա դրանց ներկայիս հարաբերակցությունը պահպանվելու դեպքում կարող ենք ասել, որ հայկական հարցի, այսպես ասած, հրատապությունը կպահպանվի այնքան, ինչքան կպահպանվի Արևմուտք-Ռուսաստան դիմակայությունը:
Սրանով հանդերձ, այս իրավիճակը միաժամանակ առաջ է բերում նաև էական ռիսկեր` կապված Արևմուտք-Ռուսաստան դիմակայության պայմաններում Թուրքիայի հետ դաշնակցելու Ռուսաստանի ձգտման հետ: Որովհետև այստեղ ևս հայկական հարցը գալիս է առաջնային պլան և կասկած չկա, որ Թուրքիան դաշնակցելու առաջնային պայմանների շարքում դիտարկելու է հայկական հարցը լռեցնելու համար Հայաստանի վրա Ռուսաստանի ազդեցության գործածումը: Ընդ որում` ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև հայկական սփյուռքի վրա ունեցած ՌԴ ազդեցության, քանի որ այդ ազդեցությունն էապես պակաս չէ, քան Հայաստանի վրա եղածը: Այլ կերպ ասած` առկա իրավիճակը եթե մի կողմից մեծացնում է ճանաչման ուղղությամբ նոր զարգացումների հավանականությունը, մյուս կողմից` բավական շոշափելի է նաև հավանականությունը, որ ռուս-թուրքական մերձեցման գին Թուրքիան կարող է գոնե 2015 թվականի համար սահմանել հայկական հարցի լռեցման գործում ՌԴ ունեցած հնարավորությունների կիրառումը:
Այս իրավիճակը ակնառու է դարձնում մի բան, որ 2015 թվականին հայկական հարցի արծարծման արդյունավետությունը պայմանավորված կլինի Հայաստանի և համայն հայության որակներից ու կամքից:
