«Առաջին լրատվական»-ի RealPolitik հաղորդաշարի հյուրն է «Ժողովրդավարության անվտանգության և զարգացման հայկական կենտրոնի» փորձագետ Մարթա Այվազյանը:
–Այն, ինչ վերջին օրերին տեղի էր ունենում Գյումրիում, ողբերգականությունից դուրս, բավական շատ է քննարկվում թե́ Հայաստանում, թե́ Հայաստանից դուրս՝ ռուսական և արևմտյան մամուլում: Անվտանգության հարց է. ի վերջո, ռուսական 102-րդ ռազմաբազան կոչված է ոչ միայն տարածաշրջանում ռուսական ներկայություն ապահովելու, այլև ապահովելու (այդպիսի տպավորություն ունենք մենք) Հայաստանի անվտանգությունը: Ես ուզում եմ, որ Դուք այդ տեսանկյունից գնահատեք Գյումրիի դասերը:
–Գյումրիի դասերը, որոնք շատ ողբերգական էին, ցույց տվեցին, թե ինչքանով մենք կարող ենք վստահել Ռուսաստանին՝ որպես մեր գործընկերոջ և որպես մեր անվտանգությունը երաշխավորող հիմնական ուժի: Բացատրեմ, թե ինչու է այդպես: Ռուսաստանն ունի շատ հստակ պայմանագրային պարտավորություններ, համաձայն որոնց՝ ինքը պարտավոր է հանձնել ոճրագործին կամ կասկածյալին հայ իրավապահ մարմիններին: Դա վերաբերում է հենց ռուսական ռազմաբազայի վերաբերյալ պայմանագրին: Կա մեկ այլ պայմանագիր, որը վերաբերում է նաև սահմանապահ ուժերին, որոնք նույնպես ունեն որոշակի պարտավորություններ, և նրանց պարտավորություններից մեկն է ցանկացած օրինախախտում հանձնել հայկական իշխանություններին:
Մենք տեսնում ենք, որ Ռուսաստանը չի կատարում իր պայմանագրային պարտավորությունները այս հարցում, որը, լինելով շատ ողբերգական, թերևս կարող է ստեղծել մի իրավիճակ, որի համեմատ այս սպանությունները կհայտնվեն մեկ այլ հարթությունում, եթե Հայաստանին իսկապես որևէ վտանգ սպառնա: Պարտավորությունների չկատարումն ինքնին արդեն հարց է առաջացնում՝ իսկ արդյոք այլ դեպքերում, երբ Ռուսաստանը պարտավորություն ունի մեզ պաշտպանելու, կպաշտպանի՞, թե՞ չի պաշտպանի: Ես, համենայն դեպս, շատ մեծ կասկածներ ունեմ, որ Ռուսաստանը իսկապես կկատարի իր պարտավորությունները ավելի մեծ խնդիրների դեպքում:
Բացի Գյումրիի դեպքերից, մենք տեսնում ենք, թե ինչ է կատարվում Տավուշի մարզում: Ադրբեջանի կողմից արդեն ռմբակովծում է Հայաստանի տարածքը: Ռուաստանը՝ որպես ՀԱՊԿ անդամ,- Հայաստանը ևս ՀԱՊԿ անդամ է,- այս դեպքում նույնպես պետք է իր ձայնը բարձրացնի կամ նվազագույնը կրճատի իր ռազմական համագործակցությունը Ադրբեջանի հետ: Տվյալ դեպքում խնդիրը մենք պետք է դիտարկենք միայն իրավական հարթությունում: Այստեղ նույնպես կան շատ հստակ պայմանագրային պարտավորություններ՝ և́ երկկողմ, և́ բազմակողմ:
–Պետք է հասկանանք, որ Հայաստան-Ռուսաստան 1997 թ. հայտնի պայմանագիրը, որը երկարաձգվեց 2010 թ., բոլորովին տարբեր գործողություններ ու պարտավորություններ ենթադրող պայմանագրեր են: Մենք ումի՞ց ավելի շատ ակնկալիքներ պետք է ունենանք, օրինակ, այսօր Տավուշում հայ-ադրբեջանական շփման գծում տեղի ունեցող իրադարձություններում:
–Հայ-ադրբեջանականիդեպքում՝ավելիշատՀԱՊԿշրջանակներում, ինչվերաբերումէԳյումրիին, ապադազուտհայ-ռուսականերկկողմպայմանագիրէ: Դարձյալ մենքգիտենք, որՀԱՊԿ-ումհիմնականուժըՌուսաստաննէ: Եվավելին, արդենհիշատակեցիռազմականհամագործակցություննուԱդրբեջանիհետմիլիոնավորգործարքները, այստեղկաննաևմիջազգայինպարտավորություններ, որըՌուսաստանընույնպես խախտում է: Եթե գոյություն ունի հակամարտություն, ապա միջազգային պայմանագրերով պետություններին կոչ է արվում,- եթե չասենք, որ դրանք պարտավորեցնող կոչեր են,- չդիմել այնպիսի գործողությունների, որոնք կարող են բացասաբար ազդել հակամարտությունների կարգավորման գործընթացի վրա և ավելացնել լարվածությունը տվյալ տարածաշրջանում:
–Իսկ տվյալ դեպքում մենք գործ ունենք Ռուսաստանի հետ, որը միջնորդ երկիր է խաղաղ կարգավորման գործընթացում:
–Դա արդեն երրորդ միջազգային շրջանակն է: Որպես միջնորդ երկիր՝ նա ուղղակի պարտավոր է կատարել այդ պահանջները: Այս ամեն ինչի հետ մեկտեղ ես ուղղակի չեմ կարող չհիշել Օտո ֆոն Բիսմարկի բառերը, որ Ռուսաստանի ստորագրությունը չարժե նույնիսկ թուղթը, որի վրա այն դրված է:
–Եվ դրա պարզ վկայությունը 1994 թ. Ուկրաինայի հետ պայմանագիրն է: Այն, ինչ այսօր տեղի է ունենում Ուկրաինայում, և այն միջազգային կարգի խախտումը, որը Ռուսաստանը գործեց 2014 թ., անվտանգության մեր պատկերացումների վրա ինչպիսի՞ ազդեցություն գործեց: Որովհետև փոխվել է համընդհանուր միջազգային կարգը, և համապատասխանաբար՝ անվտանգության մեր պատկերացումները: Ի՞նչ է անվտանգությունը 21-րդ դարում:
–Նախ անդրադառնանք Ուկրաինային, որը հենց մեզ էլ է վերաբերում. ունենք միջպետական անվտանգության հետ կապված խնդիրներ, որոնք կարգավորվում են միջազգային փաստաթղթերով: Այն, ինչ տեղի ունեցավ 2014 թ. Ուկրաինայում՝ և́ Ղրիմի բռնակցումը, և́ Բուդապեշտի համաձայնագրի չկատարումը, դա բռնակցում է, ուրիշ բան չես կարող ասել: Նորագույն պատմության մեջ վերջին անգամ նման դեպք եղել է, երբ Իրաքը հարձակվեց Քուվեյթի վրա: Իրականում ասում են, որ միջազգային իրավունքը փափուկ իրավունք է, այն գործում է այնքանով, որքանով, բայց, այնուամենայնիվ, պետությունները ինչ-որ սկզբունքային հարցերում համաձայնության էին եկել և պարտավորվում էին չխախտել: Մասնավորապես, դա վերաբերում էր տարածքային ամբողջականությանը: Ռուսաստանը, խախտելով այդ սկզբունքը, իրականում սկսեց վտանգ ներկայացնել ամբողջ աշխարհի համար: Տարօրինակ չէ, որ հարևանները սկսեցին շատ ավելի մեծ զգուշությամբ վերաբերվել, նույնիսկ ամենամոտ դաշնակիցներն ու անմիջական հարևանները: Եթե դա հնարավոր է Ուկրաինայի դեպքում, երբ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության և անվտանգության երաշխավորն էր, ինչ երաշխիքներ կան, որ Ռուսաստանը նման քայլի չի դիմի ցանկացած այլ երկրի դեպքում: Արդեն նախադեպը ստեղծվել է: Շատ պետություններ, որոնք նույնիսկ հեռու են գտնվում Ռուսաստանից, փոխեցին իրենց վերաբերմունքը նրա հանդեպ: Եթե մենք խոր ուսումնասիրենք, ապա կհասկանանք, որ բոլոր պետություններն էլ ունեն նմանատիպ խնդիրներ իրենց հարևանների հետ: Դա պատմության ընթացքում ստեղծված իրավիճակ է:
Ավելին՝ տեսանյութում։