Հայաստանում տեղի են ունենում հետաքրքրական զարգացումներ, մասնավորապես՝ ՀՀ նախագահի թեկնածու Անդրիաս Ղուկասյանը հացադուլ է հայտարարել, մի քանի թեկնածուներ էլ հայտարարել են, թե կարող են հացադուլ անել և դադարեցնել քարոզարշավը։ Թեմայի մասին այսօր «Առաջին լրատվական»- «Դիսկուրս» հաղորդաշարը ընթացքում զրուցել ենք քաղաքագետ Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանի և Ռազմավարական և ազգային հետազոտությունների կենտրոնի փորձագետ Սարո Սարոյանի հետ։
– Թվում է, թե նախընտրական արշավ է սկսվել, սակայն կարծես գործընթացները տեղի են ունենում բոլորովին այլ հարթությունում։
Ս.Ս.- Թվում է, սովորական իրավիճակ է, բայց այդպես չէ, որովհետև կա ընդդիմության երեք փորձառու թեկնածու։ Բայց պետք է ուշադրություն դարձնել այն հանգամանքին, որ չկա ընդդիմության լայն կոնսոլիդացիա, և դեռևս չի նշմարվում դեպի այն գնալու՝ քաղաքական ուժերի ցանկությունը։ Իշխանության տեսանկյունից նույնպես սովորական իրավիճակ չէ այն առումով, որ երբեմն, իշխանության տրամաբանությամբ, ավելի հեշտ է լինում պայքարել թեկուզ շատ հզոր, բայց իր գործիքակազմը հանրությանը ցույց տվող ընդդիմադիր թեկնածուի դեմ, քան թե պայքարել մութ դաշտում։
– Ի՞նչ սպասել այս ընտրական գործընթացից։
– Մրցակցականությունն այս պահին թույլ է, հետևաբար պետք է ակնկալել, որ այլ թեկնածուները կկարողանան լուծել իրենց առջև դրված խնդիրը։ Ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ ընտրություններից կարող են բոլորը յուրովի հաղթող դուրս գալ։ Մարդիկ կան, որոնք ընդամենը ճանաչելիության խնդիր են փորձում լուծել, և եթե քարոզարշավը կազմակերպվի այդ տրամաբանության մեջ, ամեն մեկը հաղթող կլինի իր ոլորտում և իր մասշտաբներին համապատասխան։ Սա կարող է հիմք հանդիսանալ հետընտրական փուլում քաղաքական զարգացումների նոր տրամաբանության համար։ Մենք տեսանք, որ նախկին համակարգը, որում գործում էին կուսակցությունները, մեռած է, ինչը ֆիքսվեց խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ։ Խնդիր է առաջանում մոդեռնիզացվել և քաղաքական գործընթացներին վերադառնալ կոնկրետ քաղաքական ծրագրերով ու դրանց իրականացմամբ։ Համոզված եմ, որ գլոբալ առումով հաղթող դուրս կգան այն ուժերը, որոնք իրենց գործողությունները կհամապատասխանեցնեն ներկայիս զարգացումներին ու միտումներին։
Ս.Ս.- Պետք է արձանագրենք, որ սովորական չէ նաև ընտրողների վստահության խնդիրը։ Իմ կարծիքով, վարչական ռեսուրսն օգտագործվելու է անկախ ամեն ինչից։ Դա անհրաժեշտություն է, որպեսզի հանրությունը հասկանա, որ խաղի կանոնները թելադրում է ռեժիմը, և նա երբեք պատրաստ չէ այն թողնել ինքնահոսի։
– Հրանտ, նշեցիք, որ բոլորն են հաղթող դուրս գալու այս իրավիճակից, այդ թվում՝ հասարակությունը։ Արդյո՞ք այդպես կլինի գրեթե ներկայացման նմանվող այս ընտրությունների արդյունքում։
– Համաձայն եմ, որ հասարակության հարցն առաջին պլանում է, և պետք է հաղթահարվի ստեղծված իրավիճակը։ Ռացիոնալ ճանապարհը քաղաքական բարեփոխումներ սկսելու տրամադրվածությունն է, որը տեսնում եմ համակարգի գործողություններում։ Բարեփոխումները կարող են վերականգնել վստահությունը հասարակության և քաղաքական ուժերի միջև։ Անհրաժեշտ են փոփոխություններ և առաջին հերթին՝ նոր կադրեր։ Նախագահ Սերժ Սարգսյանն այսօր ունի հաղթելու ռեալ շանսեր, ընդ որում՝ առանց կողմնակի և նախկինում տրադիցիոն օժանդակության։
– Տեսակետ կա, թե այս ընտրությունների արդյունքում իշխանությունն է՜լ ավելի մոնոլիտ է դառնալու և օժտվելու է էլ ավելի անսահմանափակ լիազորություններով։ Հավանակա՞ն է այս զարգացումը, կա՞ն արդյոք այն կանխելու հասարակական պրոցեսների նախադրյալներ։
Ս.Ս.- Եթե հարցին մոտենանք քաղաքագիտորեն, ապա չի կարող լինել իշխանության ավելի մոնոլիտ կառուցվածքի տանող զարգացում, որովհետև Հայաստանում վակուումը լցվում է ոչ թե ավելի մոնոլիտ իշխանությամբ, այլ հանրության պահանջների դրսևորման մի մեծ զանգված է կուտակվում, որը հասցնում է անկախատեսելի իրավիճակների։ Ներքին շահախնդրությունները թույլ չեն տա, որ նման միտում լինի։ Կարծում եմ, բուրգի ներսում ի հայտ կգան ներքին ինտրիգներ ու խնդիրներ, որոնք կբերեն բուրգի այս կամ այն բաղադրիչների միջև պայքարի և անկանխատեսելի հետևանքների։ Իսկ վակուումը կարող է լցվել նաև հանրության ինքնակազմակերպմամբ, ինչպես նաև ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի միջոցով։
– Ո՞ւմ միջև է լինելու իշխանության ներսում հնարավոր պայքարը, եթե կարծես մնացել է միայն Հանրապետականը, թե՞ ինչ-որ ուժեր կվերականգնվեն։
Հ.Մ-Շ.- Դժվար է ասել, թե ով և ինչպես կգա։ Շատ անսպասելի էր Լևոն-Տեր Պետրոսյանի վերադարձը։ Չեմ բացառում նաև Քոչարյանի վերադարձը։ Չեմ բացառում ՀՀԿ-ում և ընդհանրապես իշխանական համակարգում ինչ-որ ուժերի ձևավորումը։
Ս.Ս.- Համաձայն եմ, որ շատ հնարավոր է և՛ Քոչարյանի վերադարձը, և՛ ՀՀԿ-ի մասնատման տարբերակը, բայց կարծում եմ, որ քաղաքացիական խմբերի միջոցով քաղաքական օրակարգի ստեղծումը կահագնանա առաջիկա տարիներին։
– Կուսակցությունները, առավել ևս՝ ընդդիմադիր, մրցակից կտեսնե՞ն հասարակական այդ պրոցեսները։
Ս.Ս.- Այս փուլում դեռևս մրցակից տեսնում են առանձին խմբերի, բայց արտաքուստ հակված են քաղաքացիական խմբերին իրենց շահերին ծառայեցնելուն կամ իրենց քաղաքականության մասնիկ դարձնելուն։ Քաղաքացիական հասարակության առջև դրված խնդիրներն ի վերջո բախվելու են քաղաքական իշխանության խնդրի լուծման հրամայականին։
Հ. Մ-Շ.- Քաղաքական կուսակցությունների և քաղաքացիական հասարակության գործունեության ոլորտները տարբեր են։ Այն պահից սկսած, երբ քաղաքացիական հասարակությունը քաղաքական օրակարգ կթելադրի, կամ պետք է վերածվի կուսակցության և սկսի մրցակցել նույն դաշտում, կամ պետք է իր հավանությունը տա և այս կամ այն կուսակցությանը լիազորի՝ ներկայացնելու իր քաղաքական և հասարակական շահերը։ Երրորդ տարբերակ չկա։ Եթե կուսակցությունները չհարմարվեն հասարակության հետ ավելի ակտիվ երկխոսության մեջ մտնելու այս տենդենցներին, կպարտվեն ինչպես նախկին համակարգը (խորհրդարանական ընտրություններում սա տեսանք)։ Իսկ եթե վերափոխվեն, և տեղի ունենա մտածողության և կադրերի թարմացում, ապա կդառնան քաղաքացիական հասարակության ինչ-որ հատվածի շահերի արտահայտողը։
