«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախկին նախագահ, միջազգայնագետ Հովհաննես Իգիթյանը։
-Պարոն Իգիթյան, օրեր առաջ ՀՀ կենտրոնական բանկը փորձեց կանխել դրամի արժեզրկումը և, ըստ տարածած հայտարարության, ամեն օր իրականացնում է արտարժույթի վաճառք նախապես հայտարարված առավելագույն սահմանաքանակով: Այս միջամտությունը շատ քննադատությունների արժանացավ: Ըստ Ձեզ՝ որքանո՞վ է տեղին այսօր իրականացնել նման միջամտություն, և ո՞րն է սրա իրական նպատակը:
-Իհարկե, մենք կարող ենք Կենտրոնական բանկին քննադատել, որովհետև թեկուզ արդյունքից երևում է, որ ոչ բոլոր քայլերն են, որ բերում են դրական արդյունքի: Բայց հարցն ավելի գլոբալ է: Այսինքն՝ եթե մենք վերցնեինք զուտ Կենտրոնական բանկը, ապա կարող ենք Ձեզ հետ առանձին խոսել, բայց բոլորս հասկանում ենք, որ այս իրավիճակը՝ կապված դրամի արժեզրկման հետ, և ընդհանրապես տնտեսական դաշտի խուճապը առաջին հերթին կապված է Հայաստանի ԵՏՄ՝ այս ձևով մտնելու հետ: Ցանկացած հարցում եթե անորոշությունը ձգվում է մեկ տարուց ավել, կարող է բերել ավելի վատ պայմանների, քան որ մենք հիմա ունենք: Եթե մենք հիմա հաշվի առնենք այն, ինչ հիմա կատարվում է Հայաստանում՝ կապված թե՛ պատժամիջոցների, թե՛ ռուսական ռուբլու անկման հետ, որն արդեն մոտ 40%-ով արժեզրկվել է, ապա այն իրավիճակում, որում մենք այսօր գտնվում ենք, կարող էր ավելի վատ լինել:
-Իրավիճակը մեղմելու ի՞նչ եղանակներ եք տեսնում:
-Ես տեսնում եմ, իհարկե, որ որոշ փոփոխություններ կարող են լինել, նույնիսկ դեպի դրականը, բայց դա որևէ կապ չունի թե՛ կառավարության, թե՛ կենտրոնական բանկի քաղաքականության և ընդհանրապես որևէ կազմակերպության հետ: Պետք է հաշվի առնենք, որ տրանսֆերտների հետ կապված կան որոշակի ժամանակահատվածներ, երբ նրանք ավելի շատ են գալիս, երբ գումարների հետ նաև մարդիկ են գալիս՝ Նոր տարվան մոտ::
Իհարկե, Կենտրոնական բանկն էլ կփորձի մի բան անել, բայց կա մի բան, որ ինձ թույլ չի տալիս այս իրավիճակում լավատես լինել: Ես չեմ տեսնում կառավարության կոմից լուրջ քայլեր, չեմ տեսնում գրագետ տնտեսագիտական մի խումբ, որը կարող էր վերլուծաբար աշխատել կառավարության հետ, խորհուրդներ տալ: Էլ չեմ ասում Ազգային ժողովի մասին:
Ես հիմա կասեմ Հայաստանի ամենալուրջ խնդիրը: Հնարավոր է, որ ԵՏՄ-ին անդամակցությունն անխուսափելի էր: Որոշ մարդիկ այդպես են կարծում, բայց ես այդպես չեմ կարծում, իսկ եթե մենք այդ ուղղությամբ պետք է գնայինք, ապա հարցն այդպես չպետք է դրվեր: Թեկուզ լսումները կամ քննարկումները դիտարկենք ԱԺ-ում, պետական պաշտոնյաների կամ նույնիսկ իրենց ընդդիմություն համարող քաղաքական գործիչների հայտարարությունները նայեք: Բոլորը հիացած են այդ քայլով և Հայաստանի լավագույն տնտեսական քայլերից մեկն են կարծես համարում: Դա է խնդիրը, որ ես Հայաստանում մտահոգված մարդ չեմ տեսնում: Բոլորը, այդ թվում նաև ընդդիմությունը, ծափահարություններով ընդունում են այդ հարցը, և այսօր կառավարությունը համարում է, որ Հայաստանը մտել է տնտեսական զարգացաման նոր շեմ, և որևէ մեկը այս մտահոգությունը ժողովրդի հետ չի կիսում, որ գոնե մի կենտրոն լիներ, հաշվարկներ աներ:
Իրականում, խնդիրը շատ ավելի խորն է, քան հոռետեսները փորձում են ներկայացնել, որովհետև նույն Ռուսաստանի տնտեսագետները շատ հոռետես են: Նայեք՝ նույն Ղազախստանը, որը վաղուց Մաքսային միության անդամ է և իր հզորությամբ տնտեսական տեսակետից չի կարելի համեմատել Հայաստանի հետ, բայց նույնիսկ Ղազախստանը փորձում է այս ռիսկերից խուսափել, նույնիսկ Ղազախստանը փորձում է ինչ-որ ճանապարհ գտնել այս ռուբլու փլուզման տակը չմնալու համար կամ նույնիսկ այս պատժամիջոցներից : Հայաստանում ես, ցավոք, նման բան չեմ տեսնում:
-Հատկանշական է նաև, որ մենք միանում ենք ԵՏՄ-ին, իսկ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովը պետք է դիտարկի մի քանի վարկային պայմանագրեր միջազգային բանկերից, մոտավորապես 260 մլն-ի վարկեր ստանալու համար: Որքանո՞վ է նպատակահարմար միանալ ԵՏՄ-ին, բայց, փաստորեն, ակնկալիքներ ունենալ միջազգային կառույցներից, Ասիական բանկից: Եվ ի՞նչ ակնկալել այս եվրասիական համագործակցությունից:
-Դուք գիտեք, որ կառավարությունը վերջերս եղել է նաև Վաշինգտոնում, և այնտեղ հայտարարություններ են հնչել հենց կառավարության մակարդակով, որ Հայաստանը ստիպված, պարտադրված է գնացել Ռուսաստանին միանալու քայլերին: Փաստորեն, ստացվում է, որ Հայաստանը իր տնտեսական զարգացումը չի կապում ԵՏՄ մտնելու հետ և պետք է շարունակի լավ հարաբերություններ ունենալ միջազգային տնտեսական կազմակերպությունների հետ:
Մի կարևոր հարց ևս. արդեն վաղուց Ռուսաստանի հետ այս տնտեսական սերտացումը, այդ մենաշնորհային զիջումը ցույց է տալիս, որ Ռուսաստանի հետ չի կարելի որևէ հույս կապել: Զարգացման վարկային ծրագրերը որ կան, ավելի շատ գալիս են այն ինստիտուտներից, որոնք այն ֆինանսական ինստիտուտներից են, որոնք Դուք թվարկեցիք:
– Ղազախստանի, Բելառուսի և Ռուսաստանի միջև լուրջ տարաձայնություններ կան: Պատժամիջոցների տակ հայտնված ապրանքները Բելառուսից Ռուսաստան են հասնում և լուրջ տարաձայնությունների պատճառ դառնում: Հնարավո՞ր է, որ սա խոչընդոտի Հայաստանի ԵՏՄ անդամակցությանը կամ էլ փոքր-ինչ հետաձգի: Մենք կարո՞ղ ենք մեր հույսը դնել այն հանգամանքի վրա, որ Ղազախստանն ու Բելառուսը գուցե փորձեն Հայաստանի հարցը հետաձգել՝ դրանով իսկ Ռուսաստանից զիջումներ կորզել:
-Ես փորձում եմ այս հարցի հետ կապված լավատես լինել, բայց ոչ ուղղակի կերպով: Կատարվում է հետևյալը. այս միավորումը ստեղծվեց որպես տնտեսական բաղադրիչ, բայց իրականում այն քաղաքական է: Պուտինը այս երկրները միավորում էր արևմտականության դեմ և, պարզ ասենք, Ուկրաինայի դեմ: Ասենք նաև, որ Ռուսաստանը փորձում է Ղազախստանին ու Բելառուսին քաշել Ուկրաինայի հարցի մեջ, բայց դա չստացվեց: Եվ եթե մի միավորում, որ իբր թե պետք է տնտեսական լիներ, բայց իրականում քաղաքական է և կոնկրետ սիտուատիվ է, այս քաղաքականությունը տապալվելուց հետո պարզ է, որ տնտեսական բաղադրիչը չի աշխատելու:
Ես կարող եմ ասել. որպես տնտեսական՝ այս միավորումը մեռելածին է: Այսինքն՝ առավել ևս տնտեսական տեսանկյունից այն չի աշխատելու:
Ռուսաստան-Բելառուս և նույնիսկ Ղազախստան-Ռուսաստան հակասությունները ցույց են տալիս, որ արդեն խնդիրներ կան, դրանք խորանալու են, որովհետև Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներն էլ ավելի են խորանալու: Նազարբաևը պարտավոր է մտածել իր պետության ու ժողովրդի մասին, ինչը անում է նաև Լուկաշենկոն: Թե Հայաստանն այստեղ ի՞նչ է անելու՝ դա երկրորդական հարց է: Հայաստանը ոչ կարող է փրկել ԵՏՄ-ի գոյությունը, ոչ էլ խանգարել:
Ժամանակին ՀՀԿ բարձրագույն պաշտոնյաները չէին հերքում, որ այս ամենը արվում էր ԼՂՀ-ի ապահովության համար: Թե որքանով դա հաջողվեց՝ այլ հարց է, բայց նաև համոզված եմ, որ նրանք այլևս չեն հավատում, որ սրանով կարող են ապահովել ԼՂՀ-ի անվտանգությունը, էլ չեմ ասում Հայաստանի անվտանգության մասին:
