«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ԼՂՀ Արտաքին և անվտանգության քաղաքականության հանրային խորհրդի նախագահ Մասիս Մայիլյանը:
– Պարոն Մայիլյան, ԼՂՀ զինված ուժերը ստիպված դիմել են նոյեմբերի 12-ին հակառակորդի կողմից խոցված ուղղաթիռի անձնակազմի ճակատագիրն անկման վայրում պարզելու և դրանից բխող խնդիրները լուծելու հատուկ նշանակության գործողության՝ այն բանից հետո, երբ տասն օր շարունակ միջազգային կառույցները, այդ թվում՝ ԵԱՀԿ ՄԽ-ն, Կարմիր խաչը, դիտորդներն իրենց հորդորներով չկարողացան Ադրբեջանին ստիպել՝ ապահովելու խոցված ուղղաթիռին մոտենալու պայմաններ: Սա չի՞ բացահայտում արդյոք այդ կառույցների, մասնավորապես՝ ԵԱՀԿ ՄԽ-ի անկենսունակությունը:
– ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն իրականացնում է երկու հիմնական գործառույթ: Առաջինը՝ ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցությունների ապահովում: Երկրորդ՝ տարածաշրջանային կայունության և խաղաղության ամրապնդում: Կա նաև երրորդ գործառույթ, որն առնչություն չունի ոչ ԼՂ հակամարտության և ոչ էլ տարածաշրջանի հետ. ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը տարիների ընթացքում մի հարթակ է դարձել, որտեղ ԱՄՆ-ը, ՌԴ-ն և ԵՄ-ն՝ ի դեմս Ֆրանսիայի, քննարկում են տարբեր հարցեր, շփվում են: Այս հարթակը մշտապես օգտագործվել է այն ժամանակ, երբ Ռուսաստան-ԱՄՆ հարաբերությունները ճգնաժամային փուլերում են հայտնվել, այսինքն՝ ԵԱՀԿ ՄԽ ձևաչափը ծառայում է նաև որպես հաղորդակցության հարթակ Արևմուտքի և Ռուսաստանի համար: Այս առումով ՄԽ-ն իր առջև դրված խնդիրները կարողանում է իրականացնել:
Սակայն, իմ համոզմամբ, մյուս կողմից էլ՝ ԵԱՀԿ ՄԽ թուլության հետևանքն էր այն, որ չկարողացավ ստիպել Ադրբեջանին կատարել իր ստանձնած պարտավորությունները՝ համաձայն միջազգային հումանիտար իրավունքի: Ի դեպ, Ադրբեջանը միացել է Ժնևյան կոնվենցիային ևս, որի համաձայն՝ պարտավոր էր հնարավորություն տալ վերադարձնել հայ օդաչուների դիակները, որը չարեց: Ուստի հայկական կողմերը՝ ՀՀ-ն ու Արցախը, փորձեցին դիվանագիտական ճանապարհով հարցին լուծում տալ, բայց երբ այդ փորձերը հաջողությամբ չպսակվեցին, Արցախի ՊԲ-ն ստիպված եղավ հատուկ գործողությամբ խոցված ուղղաթիռի անկման վայրից դուրս բերել դիակները և ուղղաթիռի կարևոր մասերը:
– Այսօր Ռուսաստան-Արևմուտք հակամարտությունը խոչընդոտո՞ւմ է, ըստ Ձեզ , ՄԽ արդյունավետ աշխատանքին, թե՞ այս ձևաչափն այլևս ԼՂ հակամարտության ներկայիս փուլի համար կենսունակ չէ:
– Իհարկե, ՌԴ-Արևմուտք հակամարտությունն իր ազդեցությունը թողնում է մեր տարածաշրջանի զարգացումների վրա, բայց, որպես միջնորդական առաքելություն, ՄԽ-ն դեռ պահպանվում է և կատարում իր գործառույթները՝ հայտարարություններ է տարածում, միասնական աշխատանք իրականացնում, կոչերով հանդես գալիս, հանդիպումներ կազմակերպում և այլն:
Սակայն խոսելով ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորման բանակցությունների խոչընդոտների մասին՝ պետք է մատնանշել տարբեր սպառնալիքներ, ինչպիսին է, օրինակ, սպառազինությունների մրցավազքը: Մեր տարածաշրջանում սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի ձեռք բերման համար տարեկան ծախսվում են միլիարդավոր դոլարներ: Այդ սպառազինությունների նկատմամբ միջազգային գործուն վերահսկողական մեխանիզմների բացակայությունը տարածաշրջանի հետագա ռազմականացման պայմաններում հակամարտող կողմերի և հարևան երկրների համար կարող է ողբերգական հետևանքներ ունենալ: Բանակցությունների համար խոչընդոտ է նաև տեղական և միջազգային քաղաքացիական դիտորդների մասնակցությամբ հրադադարի վերահսկման արդյունավետ մեխանիզմների բացակայությունը: Պետք է նշել նաև Ադրբեջանի ռազմատենչ քաղաքականության մասին, որը սպառնալիք է տարածաշրջանային անվտանգության համար: Ադրբեջանում հետապնդումների են ենթարկվում քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները, այդ թվում՝ Track II դիվանագիտության մասնակիցները, որը սպառնալիք է քաղաքացիական խաղաղարարության համար: Հակամարտող կողմերի միջև վստահության բացակայությունը հիմնական խոչընդոտներից մեկն է և սպառնում է բանակցային գործընթացի արդյունավետությանը: Հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացում կիրառվում են հնացած մոտեցումներ, որը ևս խոչընդոտ է կարգավորման ճանապարհին:
– Ձեր կարծիքով՝ ձևաչափը պե՞տք է պահպանվի, և այս արդյունքները բավարարո՞ղ են:
– Խնդիրն, իմ կարծիքով, միջնորդական ձևաչափը չէ: Ինչպես արդեն նշեցի, խնդիրն այն մոտեցումներն են, որոնք ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահող երկրները կիրառում են: Մյուս խնդիրն այն է, որ Արցախը չի մասնակցում բանակցություններին, և բանակցային ձևաչափը խեղված է: Այս առումով մենք իսկապես չենք կարող բավարարված լինել ԵԱՀԿ ՄԽ աշխատանքից, քանի որ մոտեցումները հնացած են, ուստի չեն կարող երկարատև խաղաղության և կայունության հանգեցնել:
– Պարոն Մայիլյան, հատկանշական է, որ ուղղաթիռի անկման նախորդ օրը Դուք և մի շարք հեղինակավոր դիվանագետներ, վերլուծաբաններ առաջատար Օքսֆորդի համալսարանում մասնակցեցիք ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորմանն ու ներկայիս վիճակին նվիրված միջազգային կոնֆերանսի: Հետաքրքրականն այն էր, որ վերլուծաբան Դեննիս Սեմմուտը տեղի ունեցածը ներկայացրել էր որպես քննարկումներ Ղարաբաղում առկա հայկական և ադրբեջանական համայնքների միջև նաև: Կարիք կա պարզաբանելու, թե խոսքն ինչի մասին է:
– Ես ծանոթ եմ այդ հրապարակմանը: Դեռ չգիտեմ՝ միտումնավոր, թե պատահական էր այդ հրապարակումը, անտեղի կերպով «հարստացված» էր լուսանկարներով՝ Օքսֆորդի համալսարանական քոլեջներով և գրադարաններով մեր զբոսանքից, որոնցում պատկերված էին կոնֆերանսի միայն մի քանի մասնակիցները: Էքսկուրսիայի լուսանկարներում, որոնք կոնֆերանսի ձևաչափը չէին արտահայտում, հիմնականում հայտնվել էին հայեր և ադրբեջանցիներ, այդ պատճառով ընթերցողներից ոմանց շրջանում աղավաղված տպավորություն էր առաջացել կոնֆերանսի ձևաչափի վերաբերյալ: Փաստորեն համաժողովը եռակողմ էր: Միջոցառմանը հրավիրված էին ներկայացուցիչներ ԼՂՀ իշխանություններից (ԼՂՀ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի ղեկավարի տեղակալ Սերգեյ Ղազարյան), ՀՀ-ից (Մեծ Բրիտանիայում ՀՀ դեսպանատան դիվանագետ Արա Մարգարյան) և Ադրբեջանից (ՆԱՏՕ-ում Ադրբեջանի առաքելության ղեկավար, դեսպան Խազար Իբրահիմ), ոչ կառավարական սեկտորը ներկայացնող փորձագետներ Ստեփանակերտից, Երևանից և Բաքվից, ինչպես նաև ԵՄ-ի հատուկ ներկայացուցիչը Հարավային Կովկասում և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով փորձագետ Հերբերտ Զալբերը, հայտնի միջազգային փորձագետներ, EPNK կոնսորցիումի ներկայացուցիչներ և Օքսֆորդի համալսարանի երեք պրոֆեսորներ:
Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանի և որոշ կազմակերպությունների կողմից առաջ քաշվող միջհամայնքային բանակցային ձևաչափին, ապա իմ տեսակետն այդ առաջարկի վերաբերյալ ես արտահայտել եմ դեռ տարիներ առաջ և այն չի փոխվել (http://www.armtoday.info/default.asp?Lang=_Ru&NewsID=56180):
Եթե Օքսֆորդում անցկացված կոնֆերանսի ձևաչափը միջհամայնքային լիներ, ապա ես և ԼՂ ԱԺ պատգամավոր Սերգեյ Ղազարյանը կմերժեինք LINKS-ի հրավերը: Միայն աշնանը ես մերժեցի երկու կոնֆերանսի մասնակցության հրավեր զուտ այն պատճառով, որ կոնֆերանսի ձևաչափերն ինձ համար անընդունելի էին, քանի որ նպատակամղված էին ԼՂՀ-ի և Ադրբեջանի միջև առկա միջպետական հակամարտության էության աղավաղմանը: