Carnegieendowment.org կայքի փոխանցմամբ, Կարնեգիի հիմնադրամի Կովկասի գծով փորձագետ, Պատերազմի ու խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի նախկին տնօրեն Թոմաս դե Վաալն անդրադարձել է Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրին.
«Դիվանագիտության մեջ մեկ ակնթարթը կարող է ամեն ինչ արժենալ: Այդ ակնհայտ ճշմարտությանը ես ականատես եղա գրեթե 10 տարի առաջ Քի Վեսթում կայացած բանակցությունների ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ը մեծ ճնշում գործադրեց Ադրբեջանի և Հայաստանի վրա` Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման շուրջ:
Խոստումնալից մեկնարկից հետո ամեն ինչ ջուրն ընկավ: Ադրբեջանի նախագահ Հեյդար Ալիևը, որը վատառողջ էր, հետ կագնեց հիմնախնդրի կարգավորման պլանից և հնարավորինս շուտ վերադարձավ Բաքու:
Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահները ոչինչ չէին ձեռնարկել իրենց երկրների հասարակական կարծիքը մեծ փոխզիջումների պատրաստելու համար:
Այն ժամանակ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հավանականությունն առավել մեծ էր, քան հիմա: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներ Ռոբերտ Քոչարյանն ու Հեյդար Ալիևը գտնվում էին լավ աշխատանքային հարաբերությունների մեջ: Բանակցային գործընթացում նրանք հետնապահների դերում չէին:
2011 թվականին ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը հայտնվել է փակուղային իրավիճակում: Հայաստանի ու Ադրբեջանի ներկայիս նախագահները դանդաղեցնում են այդ գործընթացը և խուսափում այն համաձայնագրի կնքումից, որը համաձայնեցվել էր շուրջ 6 տարի առաջ:
Այդ պլանով նախատեսվում էր Ղարաբաղին հարակից շրջաններից հայկական զորքերի աստիճանական դուրսբերում` հետագայում համընդհանուր հանրաքվե անցկացնելու դիմաց:
Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները կա՛մ վախենում են հակամարտության կարգավորումից, կա՛մ էլ չեն ցանկանում միմյանց հետ պայմանավորվել, քանի որ դա նրանց երկուսի համար մեծ ռիսկեր է պարունակում:
Շատ մարդիկ չգիտեն անգամ, թե որտեղ է գտնվում Լեռնային Ղարաբաղը, ի տարբերություն Բոսնիայի, և սխալմամբ նրան դասում են «սառեցված» հակամարտությունների շարքում:
Յուրաքանչյուր տարի հայ-ադրբեջանական շփման գծում գրանցված բախումների արդյունքում զոհվում են մի քանի տասնյակ հայ և ադրբեջանցի զինվորներ: Սակայն Լեռնային Ղարաբաղը նման է քնած հրաբխի:
Ներկայումս հակամարտող կողմերի 110 կիլոմետրանոց շփման գիծը, որի երկու կողմում կանգնած է 20.000-անոց զորք, վերահսկվում է ԵԱՀԿ անզեն 6 դիտորդների կողմից:
Հայաստանն ու Ադրբեջանն իրենց հետևում ոչ ոք չունեն, ոչ ոք նախապատվություն չի տալիս նրանցից մեկին: Դա վերաբերում է անգամ Ռուսաստանին:
ԱՄՆ-ը այդ տարածաշրջանում սեփական շահերն ունի: Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղն անցնում է հակամարտության գոտուց ընդամենը 12 մղոն հեռավորության վրա: Ադրբեջանը նրա համար առանցքային երկիր է հանդիսանում` Աֆղանստանում գտնվող սեփական զորքերի մատակարարման հարցում: Միևնույն ժամանակ Հայկական սփյուռքը քաղաքական մեծ ազդեցություն ունի ԱՄՆ-ում:
Այլ կերպ ասած` այժմ ղարաբաղյան հիմնախնդիրը ռազմավարական առավել կարևոր նշանակություն ունի ԱՄՆ-ի համար, քան նախկինում Բոսնիայի պարագայում էր: Երկու երկրներում իր շահերի գործոնը ԱՄՆ-ին պարտադրում է խնդրի կարգավորման համար ճնշում գործադրել երկու երկրների վրա»:
Հիշեցնենք, որ նախորդ տարվա աշնանը Վաալը հայտարարել էր, որ պատերազմի վերսկսման դեպքում Ադրբեջանը պարտություն կկրի:
