Եվրասիական միությանը Հայաստանի բռնակցման տարատեսակ արդարացումների շարքում հաճախ է հիշատակվում այն մասին, որ մենք ազատ մուտք ենք ունենում 170-միլիոնանոց շուկա: Մենք այդ շուկա «շեղվելու» համար հրաժարվեցինք 500-միլիոնանոց եվրոպական շուկայից, որի ազատ մուտքի հնարավորության շուրջ բանակցում էինք մոտ չորս տարի և հաջողությամբ ավարտել էինք բանակցությունը:
Առնվազն անգրագիտություն է խոսել 170-միլիոնանոց շուկայի մասին որպես գայթակղիչ հեռանկար, եթե դրա համար հրաժարվել ես 500-միլիոնանոց շուկայի հեռանկարից: Իսկ եթե այդ հրաժարումը եղել է պարտադրված, ապա 170-միլիոնանոց շուկայի մասին խոսելն արդեն անհարմար է, անամոթություն և պետք է պարզապես լռել: Բայց խոսում են` մոռանալով 500 միլիոնի մասին: Ընդ որում` 500 միլիոնը կարող է ապագայում դառնալ մոտ 1 միլիարդ, ներառյալ ԱՄՆ-ը և Կանադան, եթե հաջողությամբ ընթանա Եվրամիության հետ միասնական տնտեսական տարածքի ձևավորման շուրջ բանակցությունը, որը մեկնարկել է Եվրամիության ու ԱՄՆ միջև: Սա, իհարկե, հեռանկարում, իսկ առայժմ մենք 170-միլիոնանոց շուկայի համար «հրաժարվել» ենք 500-միլիոնանոց շուկայից: Ու դա ներկայացվում է որպես ԵՏՄ-ին անդամակցելու առավելություն, հնարավորություն, հեռանկար և այլն:
Ներկայացնում են թե՛ իշխանությունը, թե՛ ոչ իշխանական շրջանակները, որոնք նույնպես միացել են ԵՏՄ-ին անդամակցության որոշմանը՝ պարզապես դե ֆակտո են միացել: Մինչդեռ քաղաքական ահազանգը պետք է լիներ հակառակի մասով՝ 500-միլիոնանոց շուկայից հրաժարվելու: Բայց դրա վերաբերյալ ոչ մի քաղաքական ահազանգ: Որովհետև Բրյուսելը խաչ չի քաշում հակառակ ընտրությունը կամ որոշումը կայացնող քաղաքական ուժերի վրա, նույնիսկ հանդիպում է նրանց առաջնորդներին, քննարկում նրանց հետ ինչ-որ հարցեր: Մոսկվան այդպես չի վարվում և միանգամից պատժում է` եթե ինձ հետ չես, ապա իմ դեմ ես սկզբունքով: Եվ այս սկզբունքը, իմիջիայլոց, լիովին հարիր է նաև այն ուժերին, որոնք կայացրել կամ հավանության են արժանացրել կայացված որոշումը: Այդ ուժերն էլ, իրենց առաջնորդների հովանու ներքո, առաջնորդվում են հենց նույն սկզբունքով՝ ով մեզ հետ չէ, մեր դեմ է:
Այնպես որ, հասկանալի է, որ կատարվել է հոգեհարազատ, արժեհամակարգային ընտրություն: Այսինքն` ոչ թե շուկան է ընտրվել կամ այսպես ասած` տնտեսական հեռանկարը, այլ ընտրվել է հոգեբանական կոմֆորտը, այն միջավայրը, որտեղ ընտրություն կատարողները իրենց առավելագույն հարմարավետությամբ են զգում: Տնտեսական հեռանկարներն ու հնարավորությունները ընդամենը համընդհանուր քող են, որի տակ փորձ է արվում թաքցնել պետության հետ որևէ կապ չունեցող և անձնական ու խմբակային կոմֆորտից բխող որոշումը: Պետության հետ կապ ուներ 500-միլիոնանոց շուկան, ընդ որում` կապը բոլորովին քանակական չէ, ինչպես կարող է թվալ առաջին հայացքից: Այսինքն` ընդամենը 500-ն ու 170-ը թվաբանորեն համեմատելու հարց չէ: Հարցն ավելի ընդգրկուն է, և հենց այդ պատճառով է, որ կապ ունի պետության հետ, քանի որ զուտ թվաբանական համեմատությունները կարող են խաբուսիկ լինել, շատ նեղ և ըստ էության` հենց դրանով իսկ կարող են համարժեք չլինել պետական խնդիրներին ու հետաքրքրություններին:
500-միլիոնանոց եվրոպական շուկան ոչ միայն քանակն է, այլև որակը: Այդ որակը մատուցվում է որպես Հայաստանի բիզնեսի համար խնդիր, քանի որ Հայաստանում քչերը կարող էին եվրոպական չափանիշների արտադրանք ապահովել, բավարարել ստանդարտները և այդպիսով օգտվել եվրոպական շուկա ազատ մուտքի հնարավորությունից: Իրականում այս մոտեցումը անհամարժեք է պետական հեռանկարներին, որովհետև հենց այս մոտեցումն է, որ կարճ չափման վկայություն է: Խնդիրն այն է, որ հենց այդ իրողությունն է, որ պետք է Հայաստանում ձևավորեր որակական փոփոխությունների խթաններ:
Եվրոպական շուկայում հայտնվելու և հետևաբար ավելի լայն սպառման միջավայր ունենալու և դրանով իսկ ծավալվելու նոր սահմանների հեռանկարը կխթաներ Հայաստանում տնտեսվարման արդիականացման գործընթաց: Տնտեսվարողը կձգտեր որքան հնարավոր է լիարժեք համապատասխանել եվրոպական ստանդարտներին` դրանցից օգտվելու համար: Դա էլ կբերեր փոփոխությունների որոշակի միջավայրի: Այսինքն` մրցակցությունից զուրկ հայկական միջավայրի պայմաններում, կձևավորվեր մրցակցային գոնե այլ հարթություն և հայաստանյան բիզնեսը եթե ներսում մրցակցելով չի արդիականանում, որովհետև ներսում մրցակցություն չկա և մոնոպոլիաներ ու օլիգոպոլիաներ են, ապա գոնե Եվրամիության հարթությունում մրցունակ լինելու համար կսկսեր արդիականանալ թե՛ արտադրական մշակույթով, թե՛ արտադրական տեխնոլոգիայով: Այսինքն` եվրոպական շուկան ինչ-որ առումով կփոխհատուցեր Հայաստանում այդքան կարևոր ներքին մրցակցության բացակայությունը և կլիներ որակական փոփոխությունների կարևոր խթան:
Դա չեղավ, դրա փոխարեն սկսեցին զանազան արդարացումները 170 միլիոնի կապակցությամբ: Ի՞նչ է 170 միլիոնը: Դա կոռուպցիայի, հովանավորչության մեջ թաղված կառավարման համակարգով երկրների միություն է, որտեղ սերտաճած են իշխանությունն ու բիզնեսը, որտեղ հարցերը լուծվում են բացառապես այդ կոռուպցիայի և հովանավորչության, դրանից բխող արժեքների հիման վրա, որտեղ չկա ընտրական ինստիտուտ և սեփականության պաշտպանության դատական մեխանիզմներ: Այսինքն` որակական փոփոխությունների զրո մոտիվացիա: Այդպիսով, մոտիվացիա չկա Հայաստանի ներսում, մոտիվացիա չկա նաև այն հարթությունում, որին բռնակցվում է Հայաստանը:
Բարի գալուստ 170-միլիոնանոց շուկա:
