Հայաստան-Սփյուռք համաժողովում մեծի տանն Կիլիկիո Կաթողիկոս Արամ Առաջինը հայտարարել է, որ դիմելու են Թուրքիայի Սահմանադրական դատարան՝ կաթողիկոսանիստ Սիսը և մի շարք այլ կիլիկյան տարածքներ հետ վերադարձնելու պահանջով, իսկ եթե Թուրքիայի դատական համակարգում հաջողության չհասնեն, դիմելու են Եվրադատարան:
Այս հայտարարությունը կարելի է համարել աննախադեպ, և սա իսկապես կարող է սկիզբ դառնալ Հայ դատի հարցով Թուրքիայի դեմ դատական մեծ պահանջների: Արամ Առաջինի հայտարարությունը Հայաստանում արդեն իսկ հասցրել է արթնացնել պահանջատիրության թեման, և ամենայն հավանականությամբ թեման ավելի ու ավելի թափ կհավաքի` նկատի առնելով ոչ միայն Արամ Առաջինի իսկապես էական հայտարարությունները, այլ նաև այն հանգամանքը, որ մոտենում է Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը:
Վերջիվերջո, հազիվ թե մեկ հայ գտնվի, որը դեմ լինի պահանջատիրությանը, Թուրքիայից կորսված հայրենիքը պահանջելուն, Ցեղասպանության համար փոխհատուցում պահանջելուն: Սակայն տարբեր են կարծիքները այն բանի վերաբերյալ, թե ինչպես պետք է ձևակերպվի պահանջատիրությունը, ովքեր պետք է հանդես գան որպես պահանջատեր, Հայաստանը պե՞տք է միանա այդ պահանջատիրությանը որպես պետություն, թե՞ դա պետք է լինի Սփյուռքի գործը, և այլ բազում հարցեր:
Առանցքայինը իհարկե, առնվազն հայաստանցիների մասով, Հայաստանի դերն ու անելիքն է որպես պետություն: Հայաստանի առաջին իշխանությունները այս հարցում խիստ զգուշավոր էին և համարում էին, որ պատերազմի մեջ գտնվող, կամ դրանից նոր դուրս եկած Հայաստանը պետք է ձգտի կարգավորել Թուրքիայի հետ հարաբերություններն ու ճեղքել շրջափակումը, իսկ պահանջատիրական շեշտադրումները կբարդացնեն այդ գործը: Այս մոտեցումից շեղվելու համար նույնիսկ փոխվեց Հայաստանի առաջին արտգործնախարար Րաֆֆի Հովհաննիսյանը:
Հաջորդ իշխանությունները Ցեղասպանության ճանաչումը դարձրին արտաքին քաղաքական օրակարգի մաս, սակայն միևնույն ժամանակ Ռոբերտ Քոչարյանը հայտնի հայտարարությունն արեց թուրք լրագրողի հետ հարցազրույցում, որ որպես պետություն Հայաստանը Թուրքիայից պահանջատեր չէ, պահանջատեր կարող են լինել Ցեղասպանության զոհերի ժառանգները:
Սերժ Սարգսյանի իշխանությունն ավելի շատ անորոշությամբ է աչքի ընկել, հայ-թուրքական «ֆուտբոլային» վտանգավոր դիվանագիտությամբ, այսօր էլ ապրիլի 24-ին Թուրքիայի նախագահը հրավիրվել է Հայաստան: Սակայն հատկանշական է նաև, որ հենց այսօր է Հայաստանում հայտարարվում, որ Կիլիկիո կաթողիկոսարանը Թուրքիայից պահանջելու է իր տարածքները, այսինքն` ոչ թե հանել դրանք Թուրքիայի ենթակայությունից, այլ այդ տարածքների հանդեպ սեփականատեր ճանաչել Կիլիկիո կաթողիկոսությանը:
Ինչ դեր ունի այս ամենում պաշտոնական Երևանը` միգուցե առաջիկայում ավելի որոշակի կերևա: Համենայնդեպս մեկ այլ հետաքրքրական փաստ է և այն, որ այս հայտարարությանը զուգահեռ` Սերժ Սարգսյանը Վատիկան այց է կատարել, որտեղ հայտարարել է վաղ թե ուշ Հայոց ցեղասպանության անխուսափելի ճանաչման ու դատապարտման մասին:
Հայաստանի դերի մասով, այնուհանդերձ, հստակ և անբեկանելի, անհերքելի է մի բան. միջազգային հանրությունից իրավունք ու արդարություն պահանջող հայությունը շատ ավելի, բազմապատիկ ավելի ուժեղ, ամուր, վստահ կլինի այս գործընթացում, եթե ունի կարևոր փաստարկներից մեկը՝ իր ներսում իրավական, օրինական, սահմանադրական պետություն հանդիսացող հայրենիք՝ Հայաստանի Հանրապետություն: Որովհետև դրսում իրավատեր լինելու համար պետք է նախևառաջ իրավատեր լինել ներսում, քանի որ իրավունքի ուժն, ըստ էության, գիտակցական ուժ է, հետևաբար դրսում այս հարցում հաջողության հասնելու համար պետք է գիտակցել այդ ուժը, ոչ թե կիրառել լոկ իբրև գործիք: Իսկ իրավունքի ուժի, իրավունքի արժեքի ներքին գիտակցվածության ամենաուժեղ փաստարկն ու վկայությունը կարող է լինել հենց այդ իրավունքի ուժի վրա կառուցված ներքին կյանքով պետությունը:
Այսինքն` աշխարհից արդարություն և իրավունք ակնկալելու, պահանջելու ճանապարհին Հայաստանն ունի այդ դերը, և այդ դերը, ի տարբերություն այլ հարցերում մասնակցության աստիճանի և ձևի շուրջ տարակարծությունների և բանավեճերի, ըստ էության միակն է, որ երևի թե չի կարող քննարկման ենթակա լինել որևէ բանական միջավայրում: