«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Հայաստանում Մեծ Բրիտանիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Քեթրին Լիչը:
-Տիկին դեսպան, օրերս Դուք Բաքվում էիք Ձեր տարածաշրջանային գործընկերներին հանդիպելու նպատակով: Ես գիտեմ, որ սա արտակարգ մի այց չէր, քանի որ Դուք նման հանդիպումներ ունենում եք տարին մեկ անգամ: Ո՞րն է նմանատիպ հանդիպումների նպատակը:
-Սա մի ավանդույթ է, որի հիմքը դրվել է իմ գործընկերներից մեկի կողմից: Նա և իր գործընկերները քննարկելով հասկացել են, որ իսկապես լավ գաղափար է տարին ամենաքիչը մեկ անգամ հանդիպելը, ի դեպ, տարբեր քաղաքներում հանդիպելը, քանի որ աշխարհի այս հատվածում դու այնպիսի գործընթացների և դեպքերի ականատեսն ես դառնում, մինչ դու նստած ես, որ իսկապես ժամանակ առ ժամանակ շատ կարևոր է ավելի լավ հասկանալ նաև այն միջավայրը, որտեղ քո գործընկերներն են աշխատում և իրադարձությունների մեկնաբանությունները հենց նրանցից լսել:
Անցյալ տարի մենք հանդիպեցինք հոկտեմբեր ամսին Թբիլիսիում և հենց այնտեղ էլ համաձայնեցրեցինք, որ այս տարի կհանդիպենք Բաքվում: Բաքվի հանդիպումը կայացել է մեկ շաբաթ առաջ: Մեզ էր միացել նաև մեր գործընկերը Ստամբուլից, ով ավելի վաղ մեր դեսպանն էր Ուկրաինայում: Նա մեկն է, ով տարածաշրջանն է հասկանում շատ լավ ու շատ օգտակար էր լսել նրա դիտանկյունը ևս:
-Սա Ձեր առաջի՞ն այցն էր Բաքու և ինչպիսի՞ տպավորություններով եք վերադարձել:
-Այո, սա իմ առաջին այցն էր Բաքու: Գոհացուցիչ էր տեսնել, որ նրանք իսկապես ջանացել էին պահպանել հին քաղաքի ողջ էությունն ու բնույթը, նրանք վերականգնել էին 19-րդ դարին պատկանող մի շարք շինություններ, բայց միևնույն ժամանակ ներմուծելով ժամանակակից էլեմենտներ ևս: Տպավորություն է, որ դա մի քաղաք է, որը գտնվում է անցումնային փուլում:
-Ղարաբաղաադրբեջանական հակամարտ զորքերի շփման գծում և հայ-ադրբեջանական սահմանին առաջացած լարվածության նախնական փուլում Մեծ Բրիտանիան իր խորը անհանգստությունը հայտնեց ԼՂ հակամարտության շուրջ բռնության դեպքերի մեծացման առնչությամբ` կոչ անելով հակամարտության բոլոր կողմերին թուլացնել լարվածությունը: Միևնույն ժամանակ Լոնդոնը կոչ արեց կողմերին համագործակցել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ` նպատակ ունենալով հասնել խաղաղ կարգավորման: Ինչ եք կարծում` Մինսկի խմբի գոյությունը դեռ վտանգվա՞ծ է:
-Ես ներկայում այս առնչությամբ անհանգստանալու պատճառ չեմ տեսնում, որովհետև ես կարծում եմ, որ բոլոր կողմերը կամ հասարակության որոշ հատվածները հենց այդ ձևաչափին են հանձնառու մնացել:
-Նաև Բաքվո՞ւմ: Նրանք բավարարված չեն, որովհետև Ադրբեջանի նախծագահ Իլհամ Ալիևն ասում է, որ իրենց չի գոհացնում Մինսկի խմբի աշխատանք ու ձևաչափը, իսկ Հայաստանն այն կողմն է, որը ջանում է պահպանել այդ ձևաչափը:
-Այո, կարծում եմ, որ Բաքվում ևս: Պարզ է, որ չնայած հայտարարություններին կողմերը հավատարիմ են հենց այս ձևաչափին և ես կարծում եմ, որ կարևոր է Սոչիի հանդիպումից հետո շարունակել նախագահների միջև հանդիպումները` փորձելով գործընթացին ներարկել մի փոքր իներցիա, որովհետև մենք փորձում ենք դուրս գալ այն փուլից, երբ նախագահները չէին հանդիպում համարյա երկու տարի: Այս փուլում կարծում եմ, որ ամենակարևորը բանակցային գործընթացի ռիթմն ու ինտենսիվությունը վերականգնելն է:
-Դուք տեսնո՞ւմ եք նախագահների մակարդքակով մեկ այլ հանդիպում կազմակերպելու հնարավորորւթյուն:
-Ես կարծում եմ, որ օգոստոսի սկզբին ԼՂ հակամարտության գոտում գրանցված բռնությունները ցույց տվեցին, որ սա ԼՂ հակամարտության գոտում բռնության բռնկման ամենածանր դեպքն էր վերջին 20 տարիների ընթացքում, և դա պետք է հիշեցնի բոլորին, որ սա մի հակամարտություն է, որը շարունակում է զոհեր պատճառել հակամարտության բոլոր կողմերին, և ես լիահույս եմ, որ ջանքերը կինտենսիվացվեն:
-Բավարարվա՞ծ եք, արդյոք, Սոչիում կայացած եռակողմ հանդիպման արդյունքներով, ի՞նչ ունենք Սոչիից հետո:
-Նախագահների համար կարևոր էր հանդիպել, հնարավորություն ունենալ մտքեր փոխանակելու: Դուք կարող եք արդեն նկատել, որ շփման գծում իրավիճակը փոքր-ինչ թուլացել է, ուստի կարծում եմ, որ սա կարևոր հանդիպում էր:
-Որքա՞ն կարող է սա շարունակվել՝ այս իրավիճակը, և ո՞վ է, ըստ Ձեզ, երաշխավորում, որ իրավիճակը չփոխվի:
-Երկու կարևոր կողմերը՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները կարող են նստել սեղանի շուրջ, առաջ տանել գործընթացը, բայց կարևոր է, որ լինի քաղաքական կամք երկու նախագահների կողմից առաջընթացի հասնելու համար:
Միջազգային հանրության դերը աջակցություն ցուցաբերելն է և օգնելը այդ գործընթացի կայացման ճանապարհին, բայց երկու նախագահներն է, որ պետք է ցանկանան ինչ-որ բան անել:
-Տիկին դեսպան, ըստ Ձեզ՝ Ադրբեջանը փորձեց ինչ-որ բա՞ն պատրաստել լոկալ լարվածություններով, կրակահերթերով, օգտվելով Ռուսաստանի զբաղվածությունից Ուկրաինայում: Միջազգային հանրության ուշադրության կենտրոնում ևս Ուկրաինան է, և ԼՂ-ն գլխավոր հարցը չէ այս պահին, ուստի այս փուլում Լեռնային Ղարաբաղը չէր կարող առաջնահերթություն լինել միջազգային հանրության համար: Ի՞նչ եք կարծում՝ իրականում Ուկրաինայում ծավալվող իրադարձություններն իրենց դերակատարությունն ունեցա՞ն այս հարցում:
-Իսկապես դժվար է ասել: Մինչ ուկրաինական ճգնաժամը ևս մենք ականատես էինք լինում հրադադարի խախտման բազում դեպքերի, ուստի դժվար է ասել, որ ուկրաինական ճգնաժամն ինչ-որ հատուկ դերակատարություն է ունեցել վերջին լարվածության հարցում:
-Ինչ կասեք Ուելսում սեպտեմբերի 4-5-ը կայանալիք ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի մասին: Ըստ Ձեզ` Հայաստանն իր մասնակցությունն ունենալո՞ւ է այդ միջոցառմանը, և Ձեզ հայտնի՞ է արդյոք, թե Հայաստանն ինչ մակարդակի մասնակցություն է ունենալու:
-Մենք հուսով ենք, որ նախագահ Սարգսյանը կղեկավարի պատվիրակությունը: Կարծում եմ, որ Հայաստանի համար կարևոր է ցույց տալ, որ լինելով ՀԱՊԿ անդամ՝ Հայաստանը բավականին արդյունավետ հարաբերություններ է կարողացել կառուցել ՆԱՏՕ-ի հետ: ՆԱՏՕ-ի համար ևս կարևոր է սա: Հայաստանը նաև մասնակցում է ISAF առաքելությանը, և Հայաստանը ՆԱՏՕ-ի ամենակարևոր գործընկերներից է: Մենք ցանկանում ենք հնարավորություն ունենալ շնորհակալություն հայտնել Հայաստանին ու նախագահ Սարգսյանին: Ես լիահույս եմ, որ մենք հաջող գագաթնաժողով կունենանք, և մեր գործընկերները կմասնակցեն:
-Տեղեկություններ ունենք, որ ԵՄ-ն աշխատում է մի փաստաթղթի վրա, ինչպիսին Ասոցացման համաձայնագիրն է հատուկ Հայաստանի համար, և դա պետք է որ ներկայացվի հաջորդ տարի: Ձեզ հայտնի՞ է, թե ի՞նչ փաստաթղթի մասին է խոսքը, և ի՞նչ է պատրաստվում ԵՄ-ն առաջարկել Հայաստանին:
–Մի քանի տարբերակ կա, որոնցից մեկն այն է, որը մատնանշվել է Վիլնյուսյան գագաթնաժողովի ժամանակ՝ անցյալ տարի: Անհրաժեշտ է քաղաքական գործողությունների ծրագիր Հայաստանի ու ԵՄ-ի միջև, և սա մի բան է, որը կարող է կազմակերպվել կարճ ժամանակահատվածում: Մյուս բանը, որը մենք պետք է անենք, հարաբերությունների իրավական նոր հիմքը ստեղծելն է: Մենք չենք կարող օգտագործել Ասոցացման համաձայնագրի տեքստը, քանի որ այն բանակցվել է անցյալ տարի և չի նախաստորագրվել:
-Բայց գուցե հնարավոր է պահել համաձայնագրից այն, ինչ հնարավոր է պահել, կամ առնվազն քաղաքական հատվածը:
-Դա այնքան էլ հեշտ չէ, անհրաժեշտ է նոր բանակցություն:
-Այսինքն` Դուք տեղյա՞կ եք, որ Հայաստանն ու ԵՄ-ն արդեն բանակցում են:
-Ոչ, դեռ ոչ: Շատ բաներ դեռ պետք է կատարվեն, պետք է բացահայտվեն և պարզ դառնան, թե որոնք են լինելու Հայաստանի պարտավորությունները Եվրասիական տնտեսական միությունում, և ինչ ոլորտներում է հնարավոր շարունակել:
-Դրանից հետո ԵՄ-ն հանդես կգա առաջարկո՞վ:
-Մենք պետք է մի բան հասկանանք, թե որ ոլորտներում Հայաստանը կկարողանա աշխատել Եվրոպական միության հետ, ինչ պարտավորություններ կունենա:
-Ի՞նչ կասեք քաղաքական մասի վերաբերյալ:
-Եվրասիական տնտեսական միությունը կենտրոնանում է տնտեսական համագործացկության վրա: Եվ այդ ամենը կախված է նրանից, թե ինչպիսի քաղաքական համագործակցություն կցանկանա Հայաստանն ունենալ ԵՄ-ի հետ:
-Այսինքն` դա կախված է Հայաստանի կամքից ու մտադրություններից և նրանից, թե որքան խորն է Հայաստանը ցանկանում զարգացնել հարաբերությունները ԵՄ-ի հե՞տ:
-Այո, ես կարծում եմ, որ առաջին փուլում պետք է պարզ դառնան Հայաստանի պարտավորությունները և հետո այն, թե ինչ է Հայաստանն ուզում ունենալ ԵՄ-ի հետ: Աշնանից մենք ունենալու ենք նոր հանձնաժողով, և անդամ երկրները ստիպված են լինելու բանակցությունների նոր մանդատ համաձայնեցնել նաև Հայաստանի հետ բանակցություններ սկսելու նպատակով: Ես այսպես եմ հասկանում ընթացակարգը: Բայց այս ընթացքում համագործակցությունը չի դադարեցվել, քանի որ ծրագրերը, որոնք անցյալ տարիների ընթացքում իրականացվել են համատեղ, օրինակ՝ գյուղատնտեսության ոլորտում 20 միլիոն եվրո արժողությամբ ծրագիրը, շարունակվում են: Ուստի ծրագրերը, որոնք իրականացվել են, շարունակվելու են: Բայց սա ավելին է, քան քաղաքական շրջանակը, պարզապես մի շարք տնտեսական ոլորտներ պետք է հստակեցնենք:
-Թուրքիայում նորընտիր նախագահով և վարչապետով Դուք տեսնում եք հնարավորություն, որ նոր փուլ կսկսվի հայ-թուրքական հարաբերություններում, և այս պահին հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցը որքանո՞վ է կարևոր միջազգային հանրության համար:
-Կարծում եմ, որ շատ կարևոր է, բոլորն են հետաքրքրված հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմամբ, քանի որ դա կայունություն ու բարգավաճում կբերի Հարավային Կովկասին, ուստի ես լիահույս եմ, որ նոր իշխանությունը կկարողանա որոշակի քայլեր իրականացնել Հայաստանի հետ հարաբերւթյունները զարգացնելու համար: Պետք է գովել այն, որ նախարար Նալբանդյանի միջոցով ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հերթական անգամ հրավերք ուղարկեց Էրդողանին և տեսնենք, թե ինչ կլինի հաջորդ տարի:
-Ինչպիսի՞ն է լինելու միջազգային հանրության ներգրավվածությունը և մասնակցությունն այդ գործընթացում:
-Կան ծրագրեր, որոնք մեկնարկել են և շարունակաբար իրականացվում են: Ներկայումս մենք աշխատում ենք քաղաքացիական հասարակությունների միջև շփումներն ինտենսիվացնելու ուղղությամբ: Մենք հավատում ենք, որ նման շփումները չափազանց կարևոր են: Ես անձնապես դրա հետ մեծ հույսեր եմ կապում:
