BBC-ի լրագրող Էնդրյու Ուայթհեդը ծավալուն հոդված է հրապարակել Մյանմարում հայերի ներկայության և այդ երկրում գործող միակ ուղղափառ՝ հայկական եկեղեցու՝ Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի մասին: Հոդվածը թարգմանաբար ներկայացնում ենք ստորև.
Մյանմարի (հայտնի է նաև Բիրմա անունով) հնագույն եկեղեցիներից մեկը պայքարում է իր գոյատևման համար, չնայած ընդամենը մի քանի այցելու ունի: Այնուամենայնիվ, որոշակի հույսեր է արթնացնում այն հանգամանքը, որ երկիրն այժմ բաց է օտարերկրյա ներդրումների և զբոսաշրջության համար:
Յանգոնի (հայտնի է նաև Ռանգուն անվամբ) հայկական եկեղեցու քահանա Ջոն Ֆելիքսը հայերեն չի խոսում, հայերեն չեն խոսում նաև եկեղեցու ծխականները: Այս օրերին էլ շատ չեն եկեղեցի այցելողները. ինձ էլ հաշված՝ ընդամենը 7 մարդ, այն էլ՝ կիրակի օրը:
150-ամյա եկեղեցին պատվավոր տեղ է զբաղեցնում Յանգոնի հին հատվածի փողոցի անկյունում: Այն իրենից ներկայացնում է գեղեցիկ շինություն՝ քաղաքի աղմուկի մեջ խաղաղության մի կտոր: Վաճառականների փողոցում հարատև կանգնած Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի հայ ուղղափառ եկեղեցին միակ բանն է, որ մնացել է քաղաքի հիմնական առևտրական հանրությունից:
«Դատելով եկեղեցու վիճակագրությունից ՝ ժամանակին Բիրմայում ապրել է մի քանի հարյուր հայ ընտանիք, բայց վերջին «լիարժեք» հայը մահացավ անցյալ տարի: Ամբողջ երկրում առավելագույնը 10-20 ընտանիք կա, որոնք կիսով չափ հայ են, և նրանցից միայն մի քանիսն են եկեղեցի գալիս»,- պատմում է Ֆելիքսը:
30-ամյա Ռեյչել Մայնուսը երգում է հայերեն, և դա մեծ ակնածանքով է անում, բայց հայերեն չի խոսում: Նա կիրակի օրերին եկեղեցի է գալիս իր հոր հետ, որը նաև խփում է եկեղեցու զանգերը:
«Իմ պապը լիարժեք հայ է եղել, մեր ընտանիքի ազգանունը ծագում է հայերեն Մինոսյան ազգանունից: Այժմ մենք կիսով չափ հայ ենք, և այս եկեղեցին ու նրա ծառայությունը շատ մեծ նշանակություն ունեն մեզ համար»,- ասում է նա:
Այդ կիրակի հայկական ծագումով ևս մեկ հավատացյալ կար. Փերսի Էվերարդը արդեն մի քանի տասնամյակ եկեղեցի է գալիս: Նրա հարսանիքը քահանայի հավաստմամբ վերջինն է եղել. բայց դա այնքան հեռու անցյալում էր, որ ոչ-ոք հստակ չգիտի՝ երբ է այն եղել:
17-րդ դարի սկզբին Օսմանյան կայսրությունից մեծ թվով հայեր փախան և հաստատվեցին Իսֆահանում, որն այժմ Իրանի տարածքում է: Հետագա տարիներին շատերը դուրս եկան՝ ստեղծելու առևտրային ցանց, որը ձգվեց Ամստերդամից մինչև Մանիլա:
Նրանց ազդեցությունը Բրիտանական Հնդկաստանի վրա իր գագաթնակետին հասավ 19-րդ դարի վերջին, երբ, ըստ վիճակագրության, շուրջ 1300 հայ էր ապրում հիմնականում Կալկաթայում, Դաքայում և Ռանգունում:
Բիրմայի արքայական պալատի հետ սերտ հարաբերությունները նրանց առանձնահատուկ արտոնյալ կարգավիճակ տվեցին Ռանգունի առևտրային հասարակության մեջ: Տարածքը, որտեղ գտնվում է հայկական եկեղեցին, ասում են, որ հայերը նվեր են ստացել Բիրմայի թագավորի կողմից:
Տարածաշրջանի ամենահեղինակավոր հյուրանոցները, ներառյալ The Stand-ը, որը գտնվում է Յանգոնի կենտրոնում՝ եկեղեցուց կարճ հեռավորության վրա, և անգամ առավել հայտնի Raffles-ը՝ Սինգապուրում, կառուցվել են հայերի կողմից:
Սակայն անցյալ դարի ընթացքում աստիճանաբար այս փոքր հայկական համայնքները քաղաքական և տնտեսական անկայունության պատճաժռով ստիպված էին իրենց համար նոր բնակավայր փնտրել՝ սկսած Ավստրալիայից մինչև առավել հեռու:
Ջոն Ֆելիքսը, որի եպիսկոպոսը նստում է հազարավոր մղոն հեռու՝ Սիդնեյում, բարեհամբույր և եռանդուն քահանա է, ով հպարտ է իր եկեղեցով, չի խոնարհվում դժվարությունների առաջ և շարունակում է առաջ գնալ՝ չնայած եկեղեցու այցելուների թիվը սահուն կերպով նվազում է:
Ֆելիքսը եկեղեցու քահանայի «պաշտոնը» ժառանգել է իր հորից, ով մահացել է 3 տարի առաջ՝ 30 տարի եկեղեցուն ծառայելուց հետո: Հոր պես՝ նա սկզբում իր հոգևորական աստիճանը ստացել է Անգլիկան եկեղեցուց, իսկ հետո դարձել է ուղղափառ:
Ֆելիքսը ծնվել է Մյանմարում, խոսում է տեղի լեզվով՝ հարավային հնդկական բարբառով, հետևաբար նա իր ծագումով տարբերվում է Յանգոնում ծաղկուն առևտրական ցանց հիմնած հայ համայնքից:
Նրան անհանգստացնում է այն հանգամանքը, որ եկեղեցու շենքը անխնամ վիճակում է: «Տանիքի վրա երեք կետ կա, որտեղից ջուր է թափվում ներս. դրանք պետք է փակել»,- ասում է նա:
Մինչդեռ սա բոլոր չափանիշներով մաքուր, լավ պահպանված եկեղեցի է, և Յանգոնի հարուստ գաղութային շրջանի ճարտարապետության կարևոր մասը, իսկ այդ շրջանի մշակույթը մեծապես գրավում է զբոսաշրջիկներին և միջազգային ուշադրության արժանանում:
Կիրակնօրյա պատարագն ունի ուղղափառ եկեղեցու արարողության բոլոր ատրիբուտները՝ սրբապատկերներ, խունկ, և չնայած քիչ թվով այցելուներին, անգամ երաժշտություն է հնչում: Ֆելիքսը զարդանախշ սքեմ չի կրում, որով մի ժամանակ նրա հայրը պատարագներ էր մատուցում, բայց նա շարունակում է մնալ ուղղափառ ավանդույթի ամուր կրող:
Ուղղափառ այդ սերունդը կարող է լինել բանալի՝ եկեղեցու գոյատևման համար. եկեղեցի, որը դարձել է հոգևոր տուն քրիստոնեության տարբեր ուղղությունների, ինչպես նաև գրեթե անհետացած հայկական համայնքի վերջին մնացորդների համար:
Արդեն ուղղափառ երկրներից՝ Ռուսաստանից, Հունաստանից և Սերբիայից այստեղ եկող դիվանագետները, գործարար ոլորտի այցելուները և զբոսաշրջիկները ժամանակ առ ժամանակ համալրում են Մյանմարի ամենամեծ քաղաքներից մեկի միակ ուղղափառ եկեղեցու՝ Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի այցելուների թիվը:
«Իմ հավատը շատ կարևոր է ինձ համար: Աշխարհում որտեղ էլ որ լինում եմ, ուղղափառ եկեղեցի եմ փնտրում: Բայց Յանգոնում ես գրեթե հույսս կտրել էի: Կարծում էի, որ սա կլինի միակ երկիրը, որտեղ ես ապրել եմ, և որևէ ուղղափառ վայր չեմ գտել աղոթելու համար»,- ասում է ռումինացի գործարար Ռամոնա Տարտան:
Նա պատահաբար է նկատել հայկական եկեղեցին և հավատում է, որ անգամ փոքր «գովազդի» դեպքում պատմական այդ շենքը և ավանդույթը, որի ականատեսն է այն դարձել, կարող էր ունենալ ավելի ապահով ապագա:
Եթե եկեղեցին առավել ակտիվ ներգրավվի ուղղափառության բոլոր ճյուղերում, նա կարծում է, որ այդ դեպքում այն կարող է գրավել ավելի շատ այցելուների և նոր նշանակություն ձեռք բերել: Facebook սոցցանցում նա եկեղեցու համար էջ է բացել՝ որպես առաջին քայլ ուշադրություն հրավիրելու ճանապարհին:
Վերջին դարում Մյանմարը բազմաթիվ դժվարությունների և խռովությունների միջով է անցել: Երկիրը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ շրջափակվեց Ճապոնիայի կողմից և առավել մեծ զրկանքների և ենթակառուցվածքային վնասների միջով անցավ, քան տարածաշրջանում որևէ այլ երկիր:
Շատ հայեր եղան նրանց թվում, ովքեր ջունգլիների և անտառների միջով տեղափոխվեցին հյուսիս՝ Բրիտանական Հնդկաստան. եկեղեցում դրված հուշատախտակին հայ ընտանիքի 13 անդամների անուններն են, որոնք մահացել են այդ ճափորդության ընթացքում:
Բիրման Բրիտանիայից անկախություն ստացավ 1948թ.՝ Հնդկաստանից և Պակիստանից մի քանի ամիս հետո: Տարիներ շարունակ այն ուներ ռազմականացված կառավարություն, որը առանձնակի ջանքեր չէր գործադրում երկրի սահմաններից դուրս առևտրական կապեր հաստատելու ուղղությամբ: 1988թ. բանակի բռնաճնշումները ժողովրդավարական շարժումների նկատմամբ ավելի սրեցին երկրի միջազգային մեկուսացումը:
Վերջին մի քանի տարվա ընթացքում Մյանմարը առաջ է շարժվում դեպի մեծ ժողովրդավարություն և սկսել է գնալով ավելի լայն բացել դռները օտարերկրյա բիզնեսի և ներդրումների համար: Արդյունքում Ասիայի ամենամիջազգային քաղաքներից մեկը դարձյալ սկսում է զարգանալ ավելի գլոբալ ասպեկտներով:
Եվ եկեղեցին, որի արմատները հասնում են մինչև նախորդ՝ միջազգային առևտրային դարաշրջան, կարող է թարմ աջակցություն ստանալ գլոբալիզացիայի նոր հոսանքից:
