«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է սոցիոլոգ Կարեն Սարգսյանը:
– Վերջին լարված շրջանում՝ սահմանային միջադեպերին զուգընթաց, հասարակությունը լավագույնս դրսևորեց իր, այսպես ասած, ինքնապահպանման մեխանիզմները: Ինչո՞վ եք դա պայմանավորում, հասարակական արձագանքը ինչպիսի՞ն է, և այս հարցում ինչո՞վ էր պայմանավորված մոբիլիզիացիան:
– Պայմանավորված էր հայկական գենով: Այսինքն՝ սա որևէ կապ չունի ո՛չ այսօրվա մեր կյանքի, ո՛չ այս իրադարձությունների, ո՛չ 21-րդ դարի այս ժամանակահատվածի հետ: Դա ուղղակի ինչ-որ հայկական գեն է, որի շնորհիվ մենք հենց այդպես էլ արձագանքում ենք: Նորմալ է, այնպես չէ, որ իրավիճակն ինքնին ենթադրում էր կարգավորում, հետևաբար ի հայտ եկան ինքնապաշտպանական մեխանիզմներ: Բանակում ծառայում են նույն հասարակության երեխաները: Այսինքն՝ յուրաքանչյուր ընտանիք գոնե մեկ ծառայող ունի. հնարավոր չէր այլ կերպ: Բանակն ընդհանրապես ամենավստահելի, հարգված պետական ինստիտուտն է, այնպես որ՝ դա նորմալ է:
– Իսկ ի՞նչ պետք է արվի, որպեսզի բանակի նկատմամբ հետաքրքրությունն ու այսպիսի վերաբերմունքը պահպանվի:
– Մենք բազմաթիվ հետազոտություններ ենք անցկացրել, և ասեմ, որ Հայաստանի Հանրապետությունում բանակի ինստիտուտը 96% վստահելիություն ունի: Այսինքն՝ դրանից բարձր վստահելիություն ոչ մի այլ կառույց չունի, նույնիսկ Հայ Առաքելական եկեղեցին, էլ չեմ ասում՝ նախագահի, Ազգային ժողովի, վարչապետի մասին:
– Վստահելիություն՝ ինչպիսի՞ բաղադրիչներով:
– Որքան եք վստահում պետական ինստիտուտին: Դրական վերաբերմունքի չափանիշներ կան: Ժամանակին՝ մոտ 3-4 տարի առաջ, շատ մեծ հետազոտություն անցկացրինք: Արդյունքները դեռ այն ժամանակ նույնն էին: Ինձ չի թվում, որ դրանք փոխվել են: Հայաստանում դա երբեք չի փոխվում: Բանակը մեր միակ ինստիտուտն է, որ Խրիմյան Հայրիկի ասած՝ թղթե շերեփը չի, երկաթե շերեփն է: Դա գոնե գիտակցում ենք, փառք Աստծո: Ժողովրդի մի մասը ծառայում է, մյուս մասը սպասում է ծառայության: Այնպիսի հարց չկա, որ չվստահենք: Սա Էկվադորը չի, Ռուսաստանը չի, որ ոչ մեկը չգիտի, թե ով է ծառայում, այսինքն՝ ամեն մեկին ճանաչում ենք: Այդպիսի դիրք չկա, որ գոնե մեկ ծանոթ ծառայող չունենանք:
– Այնուամենայնիվ, բանակի շուրջ հյուսվում են ներքին տարբեր խմորումներ՝ կապված թե՛ ներքին դեպքերի, սպաների պահվածքի հետ, թե՛ զինվորների պահվածքի: Այսինքն՝ երկուստեք հնչում էին մեղադրանքներ, լինում էին ոչ ցանկալի միջադեպեր: Ի՞նչ պետք է արվի, և հասարակական արձագանքը այդ խնդիրներին ինչպիսի՞ն պիտի լինի, որպեսզի բանակի շուրջ ստեղծված այս դրական մթնոլորտը պահպանվի:
– Ես նորից եմ ասում, որ դրական մթնոլորտը, նույնիսկ այն տարիներին, երբ այդքան սուր չէր իրավիճակը, այսինքն՝ մեկ գիշերվա ընթացքում 55-56 անգամ չէր խախտվում զինադադարի ռեժիմը, վերաբերմունքը շատ լավն էր: Դեպքերը, որոնց մասին Դուք ասում եք, հասարակության արտացոլումն են: Պատկերացրեք՝ Հայաստանի Հանրապետության արական սեռի 60 հազար քաղաքացի, որոնք դուրս են գալիս այս սոցիալական հասարակությունից և գնում են ապրելու մի տեղ, ամեն օր՝ միասին: Դա շատ կոնկրետ հասարակության արտացոլումն է: Եթե դուք տեսնում եք, որ սպան չի հարգում զինվորին, ապա դա նշանակում է, որ սպան՝ իր հերթին, զինվորն՝ իր հերթին տեսել են, որ նախարարը չի հարգում քաղաքացուն: Սովետական Միությունում դա կոչվում էր синдром вахтера: Դա նշանակում է, որ որքան փոքր է մարդը, այնքան վտանգավոր է պաշտոնավարելիս: Չնայած մեր սպայական անձնակազմի նման անձնակազմ ես չեմ տեսել: Շատ լավն են: Կան վատ դեպքեր: Գիտեք, հասարակությունն ինչու է այդպես արձագանքում: Հսկայական ընտրանք է՝ 60 հազար հոգի, և 2-3 դեպք: Եվ հասարակությունն այդպես է արձագանքում ոչ թե այն պատճառով, որ մեզ մոտ բոլոր տեղերում է այդպես, և 1-2 դեպքն է հնչում, չէ, հնչում են հենց այն դեպքերը, որոնք տարօրինակ են: Հասարակությունը նման կերպ է արձագանքում, որովհետև տարօրինակ է:
Հասարակության համար բանակը սրբություն է, իրենց երեխաներն են ծառայում, ոչ մեկը չի ցանկանում բանակում նման բան: Ուստի երբ մի դեպք լինում է, բոլորը ոտքի են կանգնում: Դա շատ լավ, շատ ճիշտ հասարակական մեխանիզմ է, և միակ մեխանիզմն է այդ մայրերի, ծնողների ինստիտուտը, որ կարող է վերահսկել բանակը:
– Քանի որ ասացիք՝ բանակը հասարակության արտացոլումն է, ուրեմն ո՞ր բարքերն են ներմուծվում բանակ, և ո՞ր բարքերից պիտի առաջինը ձերբազատվի հասարակությունը: Այսինքն՝ ի՞նչ բարքեր են մեզ հատուկ կամ ոչ հատուկ:
– Բավականին լուրջ հարց է. նմանատիպ խնդիրը հասկանալուց հետո առաջին բանը, որ պետք է անես՝ կամ երկրից հեռանալն է, կամ քաղաքական դաշտ մտնելը: Այն, ինչ զուտ սոցիոլոգիապես ես կարող եմ ասել, հետևյալն է. մենք ունենք ինչ-որ արժեքային համակարգ, որը դեռևս հիմնված է ընտանիքի հանդեպ հարգալից վերաբերմունքի վրա, և, ցավոք սրտի, մեզանում կորում է պետության կամ պետականության հանդեպ վստահությունն ու հարգանքը: Մարդիկ այստեղ, չգիտես ինչու, ավելի շատ հավատում են Պուտինին, քան մեր պետությանը:
– Գուցե պետության հանդեպ չի կորում, այլ իշխանությունների:
– Ցավոք սրտի՝ ոչ: Այն ժամանակը, որ իշխանական ինստիտուտների հանդեպ էր, դա մենք արդեն անցանք: Սա մեր լուրջ խնդիրն է, մենք ունենք սերունդ դաստիարակելու խնդիր, այնպիսին, ինչպիսին մենք էինք: Հիմա այդպիսի սերունդ կարծես թե մեծանում է: Հասարակության հիմնական խնդիրը այդ սերունդը պահելն է այս տարանցիկ ժամանակաշրջանում, երբ վստահությունը քաղաքական գործիչների ինստիտուտի, կայացվող որոշումների հանդեպ կորել է: Ժամանակին պետական մնացած ինստիտուտների վարկանիշը 45%-ից ներքև չէր իջնում, սակայն ես հիմա վստահ չեմ, որ ամենահզորը նույնիսկ 45% կհավաքի: Այսինքն՝ եթե մարդը քեզ չի վստահում, ու դու միևնույն է՝ միշտ մնում ես, արդեն մտածում են, որ այս մարդը այս պաշտոնին է՝ եկեք այս պաշտոնը վերացնենք: Մեզ մոտ այդպիսի շատ վտանգավոր միտում կա: Դեռևս հնարավոր է դա վերականգնել, բայց միտումը բավականին վտանգավոր է:
